Aarhus

Aarhus (od 1948 do 1 stycznia 2011 obowiązywał zapis Århus; [ˈɒːhus, ˈɒːhuːˀs]^ⓘ[ˈɒːhus, ˈɒːhuːˀs]) – drugie pod względem wielkości miasto Danii. Ważny port morski i węzeł kolejowy. Aarhus położony jest na Półwyspie Jutlandzkim w regionie Jutlandia Środkowa (d. okręg Århus Amt). Siedziba gminy Aarhus, a także polskiego konsulatu honorowego. Miasto leży na trasie Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego.

Aarhus

Herb
Państwo	Dania
Region	Jutlandia Środkowa
Gmina	Aarhus
Data założenia	ok. 750 r.
Burmistrz	Jacob Bundsgaard
Powierzchnia	91 km²
Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość	290 598 3,045 os./km²
Nr kierunkowy	8
Kod pocztowy	8000
Położenie na mapie Jutlandii Środkowej Aarhus
Położenie na mapie Danii Aarhus
56°09′N 10°12′E
Strona internetowa

Katedra w Aarhus

Stare Miasto w Aarhus

Modernistyczny ratusz w Aarhus

Teatr w Aarhus

Historia

Pierwotna nazwa Aarhus brzmiała Aros (ujście rzeki) i pochodziło od umiejscowienia późniejszego Aarhus przy ujściu przepływającej przez osadę rzeki do zatoki. Wykopaliska archeologiczne potwierdzają, że w czasach wikingów istniała tutaj osada otoczona wałem obronnym, usytuowana na półwyspie pomiędzy morzem a rzeką, Aarhus Å. Od 948 miasto było siedzibą diecezji Aarhus. Splądrowane i spalone podczas najazdu norweskiego króla Haralda III w 1050 r. Od XI w. istniał tutaj ośrodek menniczy, przeniesiony w 1535 r. do Roskilde. W średniowieczu Aarhus stał się ważnym centrum handlowym. Z roku 1441 pochodzi najstarszy znany przywilej handlowy dla miasta. Rozwój miasta zahamowała reformacja, po której nastąpił okres stagnacji. Wcześniej miasto zostało dwukrotnie nawiedzone przez zarazę (1487, 1529) oraz wielki pożar w 1471 r. Około 1570 r. Aarhus liczył blisko 4500 mieszkańców, lecz po zarazie w 1600 r. liczba ta spadła do ok. 4000. W XVII w., podczas wojen duńsko-szwedzkich, miasto zostało okupowane i splądrowane przez wojska szwedzkie (1644). W latach 1657–1659 stacjonowały tutaj sprzymierzone z Danią wojska polskie i brandenburskie. Ponowny rozwój miasto zaczęło przeżywać na przełomie XVII i XVIII w., a był on oparty w głównej mierze na handlu zagranicznym. W 1794 r. miasto otrzymało swoją pierwszą gazetę „Aarhuus Stiftstidende”. W latach 1784–1802 zarządcą miasta (amtmand) był Ove Høegh-Guldberg.

W XIX w. Aarhus stał się drugim co do wielkości miastem Danii. Budowa połączenia kolejowego z resztą kraju i industrializacja w znaczący sposób wpłynęły na rozwój tego portowego miasta. W 1817 zbudowano tutaj cukrownię, a następnie zakłady odzieżowe. W wojnie duńsko-pruskiej miejsce pomyślnej dla Duńczyków bitwy z Prusakami (którzy okupowali miasto w latach 1848-1849), stoczonej 31 maja 1849. W 1861 r. zakończono rozbudowę portu, co przyczyniło się do ożywienia lokalnej gospodarki. Podczas wojny duńsko-pruskiej w 1864 r. Aarhus został okupowany przez Prusaków. W 1880 miasto liczyło 24 831 mieszkańców, w dużej części rybaków. W 1930 miasto liczyło już 101 423 mieszkańców. Główne zajęcia ludności w tym czasie to handel, żegluga, przemysł stalowy (odlewnie żelaza), włókienniczy (zakłady bawełniane), spożywczy (browary, fabryki spirytusowe i tytoniowe). Modernizacja miasta postępowała od początku XX w.: w 1901 r. miasto otrzymało elektryczność, a w 1903 r. tramwaje. W 1928 założono tutaj drugi duński uniwersytet i powiązane z nim instytucje, co uczyniło Aarhus najważniejszym ośrodkiem naukowo-kulturalnym Jutlandii. W latach 1940–1945 miasto znalazło się pod okupacją niemiecką. We wrześniu 1942 r. lotnicy RAF zbombardowali urządzenia rafinerii ropy naftowej na terenie portu w Aarhus, a w 1944 r. siedzibę gestapo. Doszło również do wielu akcji sabotażowych skierowanych przeciw interesom niemieckim. W okresie powojennym nastąpiła znacząca rozbudowa podmiejskich osiedli. W 1960 Aarhus liczył 177 234 mieszkańców, a w 1990 liczba mieszkańców przekroczyła 200 tysięcy. W 2019 liczba mieszkańców wzrosła do niemal 280 tys.

Zabytki i muzea

• Katedra (Aarhus Domkirke) – najdłuższy (93 m) i najwyższy (wieża o wys. 96 m) kościół w Danii. Świątynia została zbudowana ok. 1200 r. jako katedra na miejscu, w którym pochowano lokalnego świętego Nielsa (Mikołaja), do grobu którego pielgrzymowano. Budowę nowej katedry zapoczątkowano w 1191 r. z datków składanych przez pątników u grobu świętego. Pierwotnie kościół romański, bazylikowy. Obecny gotycki wygląd nadała mu przebudowa z XV w., która radykalnie zmieniła pierwotny wygląd świątyni. Katedra posiada ciekawe wyposażenie wnętrza (XV-XVIII w.) z czteroskrzydłowym gotyckim ołtarzem głównym z II połowie XV w. będącym dziełem Bernta Notke (ok. 1435-1509) z Lubeki.
• Kościół NMP (Vor Frue Kirke) – były kościół św. Mikołaja. Świątynia niegdyś stanowiła część klasztoru dominikanów, założonego ok. 1227 r. Kościół ten pełnił niegdyś funkcję katedry. Z pierwotnego kościoła zachowała się krypta z XI w. Obecny budynek kościoła, w większości gotycki, pochodzi z ok. 1400 r. We wnętrzu zachowały się średniowieczne freski i wyposażenie z XVI i XVII w.
• Den Gamle By / Stare Miasto – Żywy skansen z 3 krainami tematycznymi z XIX i XX wieku, które pozwolą zobaczyć jak wyglądało codzienne życie w 1864 roku, w latach dwudziestych XX wieku oraz w latach 70.
• Pałac Marselisborg (Marselisborg Slot) – letnia rezydencja duńskiej rodziny królewskiej z lat 1900–1902.
• Muzeum Przyrodniczo-Historyczne (Naturhistorisk Museum) – wystawa dotycząca powstania życia na Ziemi oraz historii naturalnej duńskich prowincji.
• Muzeum Duńskiej Straży Pożarnej (Det Danske Brandværnsmuseum) – posiada kolekcję ok. setki wozów straży pożarnej.
• Muzeum Wikingów (Vikingemuseet) – ekspozycja dotyczy życia wikingów w okolicach miasta i opiera się na rekonstrukcjach oraz eksponatach odkrytych na terenie miasta.
• Muzeum Miasta Aarhus (Aarhus Bymuseum) – placówka zajmuje się badaniem historii miasta.
• Muzeum Sztuki (Aarhus Kunstmuseum) – placówka posiada zbiór sztuki duńskiej od 1750 r. do czasów współczesnych.
• Modernistyczny ratusz – z lat 1938–1942, dzieło Arne Jacobsena i Erika Møllera.

Gospodarka

W mieście rozwinął się przemysł środków transportu, maszynowy, metalowy, papierniczy, chemiczny, szklarski, spożywczy oraz włókienniczy.

Herb Aarhus

Herb Aarhus znany jest z pieczęci miejskiej z 1250 r., a w dzisiejszej formie został oficjalnie zatwierdzony do użytku w 1938 r. Autorem rysunku był Fr. Britze. W polu błękitnym ponad srebrnymi falami dwie wieże czerwone połączone łukiem (symbolizującym lokalną katedrę), pod którym ukazane zostały postaci w szatach błękitnych: św. Klemensa z kotwicą złotą i św. Pawła z mieczem złotym. Ponad nimi księżyc i gwiazda złote. Św. Klemens jest patronem lokalnej katedry. Kotwica jest aluzją do jego śmierci męczeńskiej (został utopiony z kotwicą u szyi).

Demografia

• Wykres liczby ludności Aarhus na przestrzeni ostatnich 340 lat

Współpraca międzynarodowa

• Bergen, Norwegia
• Göteborg, Szwecja
• Turku, Finlandia
• Qaqortoq, Grenlandia
• Harbin, Chiny
• Petersburg, Rosja
• Rostock, Niemcy
• Nowy Sad, Serbia
• Kilonia, Niemcy

Zobacz też

• d. okręg Aarhus Amt
• gmina Århus
• Aarhus GF
• Århus (stacja kolejowa)

Bibliografia

• Lademann, t. 30, s. 252-253, Kopenhaga 1988, ISBN 87-15-06082-9.
• Værd at se i Danmark. Seværdigheder fra A-Å, Høst & Søn, Kopenhaga 1998, ISBN 87-14-29436-2.
• Jakob HJ.H. Zeuthen Jakob HJ.H., Bogen om danske kommunevåbener, FranzF. Sedivy, wyd. 1. udg, [København]: Aschehoug Forlag, 2000, ISBN 87-11-12863-1, OCLC 48379228 . Brak numerów stron w książce
• J.P. Trap: Danmark. Århus Amt, Gads Forlag 1963

Linki zewnętrzne

• Uniwersytet w Aarhus
• Visit Aarhus – organizacja turystyczna