9 Pułk Piechoty Legionów

9 Pułk Piechoty Legionów (9 pp Leg.) – oddział piechoty Polskiej Siły Zbrojnej i Wojska Polskiego II RP.

9 Pułk Piechoty Legionów

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	7 listopada 1918
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Legionów
Tradycje
Święto	29 lipca
Nadanie sztandaru	17 października 1922
Dowódcy
Pierwszy	mjr Karol Udałowski
Ostatni	ppłk Zygmunt Bierowski
Działania zbrojne
wojna polsko-czechosłowacka wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Korcem (VII 1920) bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Komorowo, Zamość
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	BP PSZ 3 DP Leg. 39 DP (1939)

Formowanie i walki

W dniu 7 listopada 1918 w Komorowie pod Ostrowią Mazowiecką został utworzony 3 pułk piechoty Wojska Polskiego (PSZ). Kadry dla tego oddziału wydzieliły 1 i 2 pp, szkoła podchorążych oraz szkoła oficerska. W pierwszej połowie listopada pułk wziął udział w rozbrajaniu Niemców w okolicach Komorowa. W związku z odtworzeniem pułków legionowych, 3 pułk piechoty, jako faktycznie młodszy, został 16 lutego 1919 przemianowany na 9 pp Legionów.

23 stycznia 1919 roku w Komorowie zakończono organizację III batalionu pod dowództwem pułkownika Bolesława Jatelnickiego. Cztery dni później baon w składzie 10. i 11. kompanii strzeleckich oraz 3. kompanii karabinów maszynowych wyjechał na front cieszyński. 30 stycznia w obronie wsi Simoradz baon stoczył walkę z pięciokrotnie silniejszymi oddziałami czeskimi. Za męstwo wykazane w tej walce dowódca batalionu został odznaczony złotym, a siedmiu żołnierzy srebrnymi Krzyżami za Obronę Śląska Cieszyńskiego, które później zamieniono im na Krzyże Walecznych. 26 lutego III baon wkroczył do Cieszyna, dwa dni później wyjechał do Małopolski Wschodniej, a 5 marca przybył do Sądowej Wiszni.

10 lutego 1919 roku w Komorowie na bazie 12. kompanii rozpoczęto organizację batalionu zapasowego pod dowództwem kapitana Andrzeja Mierzejewskiego. 4 marca baon został przeniesiony do Różana, a 4 maja do Zamościa, jako stałego garnizonu.

W maju 1919 roku pułk wszedł w skład 3 Dywizji Piechoty Legionów. 13 maja pułk liczył 41 oficerów i 1869 szeregowych. W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Zamościu.

Mapy walk pułku

• 
• 
• 
• 
• 
• 

Kawalerowie Virtuti Militari

Order Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918–1920
ppor. Jan Zygmunt Berek	mjr lek. dr Wincenty Jerzy Babecki	ppor. Władysław Broszczakowski
ppor. Zygmunt Boglewski	ś.p. kpt. Mieczysław Buła ps. „Nabielak”	st. sierż. Andrzej Bieńkowski
st. szer. Jan Bartos	por. Feliks Czernichowski (4892)	chor. Józef Chmara
sierż. Józef Falkowski	st. sierż. Władysław Grela	st. sierż. Czesław Gratys
sierż. Józef Garbarczak	st. sierż. Serafin Habina	ppor. Albin Habina
ppor. Czesław Józefwczyk	st. sierż. Fryderyk Jeleń	ppor. Franciszek Kasprzyk (4894)
mjr Karol Kumuniecki	ś.p. ppor. Marceli Krzystek	st. sierż. Antoni Karp
ś.p. Władysław Kowalczyk	plut. Konstanty Kowalewski	kpr. Andrzej Kisiołek
kpr. Władysław Kozłowski	ś.p. ppor. Władysław Lisiecki	kpt. Antoni Miszewski
ppor. Rafał Nowicki	ppłk Bronisław Ostrowski	ppor. Jerzy Pokorski (4893)
ś.p. ppor. Władysław Polaczek	kpt. Hieronim Rusiecki	kpr. Wincenty Rosiak
mjr Florian Smykal	kpt. Bolesław Schwarzenberg-Czerny	mjr Franciszek Sudoł
kpt. Tadeusz Stożek	ppor. Julian Sosabowski	por. Stefan Steblecki
plut. Ignacy Trojanowski	ś.p. sierż. Jan Umański	st. sierż. Stanisław Warchoł
płk Wacław Scaevola-Wieczorkiewicz	ś.p. por. Artur Wiśniewski	st. sierż. Stanisław Woźniczka
ś.p. st. sierż. Jan Zieliński

9 pp Leg. w Zamościu

W kwietniu 1922 pułk został przetransportowany z Litwy do wsi Szpanów na Wołyniu. 10 września wyjechał pierwszy transport pułku z Równego do Zamościa, jako stałego garnizonu. 15 września 1922 na Rynku Wielkim w Zamościu odbyła się ceremonia powitania pułku przez ludność miasta i powiatu zamojskiego. III batalion został detaszowany w Tomaszowie Lubelskim). Garnizon zamojski znajdował się na terenie Okręgu Korpusu Nr II.

19 maja 1927 Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził dzień 29 lipca, jako datę święta pułkowego.

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 9 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych. W pułku, tytułem eksperymentu, utworzono kompanię podchorążych rezerwy piechoty. W jej skład wchodziły trzy plutony strzeleckie i pluton karabinów maszynowych. Kompania pod względem organizacyjnym i wyszkolenia podlegała dowódcy dywizji, a pod względem administracyjnym dowódcy pułku. Kompania została zlikwidowana z dniem 1 sierpnia 1931.

Pod dowództwem Stanisława Sosabowskiego 9 pułk piechoty zdobył nagrodę dywizyjną w strzelaniu oraz w okresie zimowym w jeździe na nartach.

29 lipca 1937 roku, w dniu swojego święta, 9 pułk piechoty Legionów otrzymał honorowe obywatelstwo miasta Zamościa.

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo, kwatermistrzostwo i pododdziały specjalne
dowódca pułku	ppłk Zygmunt Alojzy Bierowski
I zastępca dowódcy pułku	ppłk Czesław Karol Czajkowski
adiutant	kpt. Włodzimierz Ciłek
starszy lekarz	ppłk lek. Kazimierz Rytter
młodszy lekarz	ppor. lek. Kazimierz Bieńkowski
oficer placu Zamość	kpt. adm. (piech.) Karol Wojciechowski
II zastępca dowódcy pułku (kwatermistrz)	mjr Stanisław Michocki
oficer mobilizacyjny	kpt. adm. (piech.) Jan Hipolit Śliwiński
zastępca oficera mobilizacyjnego	chor. Julian Gieca
oficer administracyjno-materiałowy	kpt. adm. (piech.) Michał Kłosowski
oficer gospodarczy	kpt. int. Aleksander Mieczkowski
oficer żywnościowy	ppor. Adam Olankowicz
oficer taborowy	kpt. tab. Mikołaj Akatow
kapelmistrz	por. adm. (kapelm.) Ryszard Kardaszyński
dowódca plutonu łączności	por. Józef Maślanka
dowódca plutonu pionierów	por. Adam Kamiński
dowódca plutonu artylerii piechoty	kpt. art. Feliks Adamkiewicz
dowódca plutonu przeciwpancernego	por. Władysław Możdżeń
dowódca oddziału zwiadu	por. Bronisław Kliś
I batalion
dowódca	mjr Stanisław Józef Gierka
dowódca 1 kompanii	por. Władysław Ostrowski
dowódca plutonu	ppor. Mikołaj Kozłowski
dowódca plutonu	ppor. Bronisław Nowak
dowódca 2 kompanii	kpt. Wilhelm Wincenty Malec
dowódca plutonu	ppor. Edmund Sadowski
dowódca 3 kompanii	kpt. Władysław Bolesław Wenclaw
dowódca plutonu	ppor. Jan Tadeusz Jajus
dowódca plutonu	ppor. Bolesław Jan Wąsacz
dowódca 1 kompanii km	kpt. Jan Józef Krzeszkiewicz
dowódca plutonu	ppor. Jan Stanisław Ruman
dowódca plutonu	por. Marian Sitek
II batalion
dowódca	mjr Edward Wiktor Fiett
dowódca 4 kompanii	por. Stanisław Antoni Mrozek
dowódca plutonu	ppor. Bronisław Downar
dowódca 5 kompanii	por. Dezydery Juliusz Dresler
dowódca plutonu	ppor. Józef Kurdziel
dowódca 6 kompanii	kpt. Bronisław Pardo
dowódca plutonu	por. Władysław Dorsz
dowódca plutonu	por. Władysław Witold Pawica
dowódca 2 kompanii km	por. Bolesław Holicz
dowódca plutonu	por. Mieczysław Bobołowicz
dowódca plutonu	por. Zbigniew Roman Szarama
dowódca plutonu	chor. Jan Słaba
III batalion
dowódca	mjr dypl. Roman Jan Paweł Różycki
dowódca 7 kompanii	kpt. Leon Pacek
dowódca plutonu	por. Oskar Andruszkiewicz
dowódca 8 kompanii	por. Władysław Wróbel
dowódca plutonu	ppor. Wacław Summa
dowódca 9 kompanii	kpt. Stefan Jan Dziewicki
dowódca plutonu	ppor. Paweł Józef Leon Morgalla
dowódca 3 kompanii km	por. Bronisław Stanisław Czech
dowódca plutonu	por. Eustachiusz Waszków
na kursie	kpt. Franciszek Gawrych
na kursie	ppor. Jan Ireneusz Przygoda
Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 3 DP
dowódca	mjr Wacław Korsak
dowódca plutonu strzeleckiego	por. Jerzy Lucjan Czaporowski
dowódca plutonu strzeleckiego	por. Tadeusz Władysław Pytlakowski
dowódca plutonu strzeleckiego	por. Mieczysław Kazimierz Wajdowicz
dowódca plutonu km	por. Antoni Skorek
9 obwód przysposobienia wojskowego „Zamość”
kmdt obwodowy PW	mjr adm. (piech.) Leon Ast
kmdt powiatowy PW Zamość	ppor. kontr. piech. Julian Malenga
kmdt powiatowy PW Tomaszów Lubelski	kpt. piech. Wacław Cmakowski
kmdt powiatowy PW Biłgoraj	kpt. piech. Józef Kamil Gebhardt

9 pp Leg. w kampanii wrześniowej

W kampanii wrześniowej 1939 pułk (bez I batalionu) walczył w składzie 39 Dywizji Piechoty (Rezerwowej). Skład jednostki uzupełniony został III batalionem 8 pułku piechoty Legionów, mjr. Wacława Smolińskiego i batalionem marszowym tego pułku pod dowództwem por. rez. Tadeusza Andrzeja Moszyńskiego. I batalion 9 pp Leg. walczył w składzie 12 Dywizji Piechoty.

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo
dowódca	ppłk Zygmunt Alojzy Bierowski
I adiutant	kpt. Stefan Jan Dziewicki
II adiutant	kpt. Włodzimierz Ciłek
oficer informacyjny	por. Władysław Możdżeń
oficer łączności	por. Józef Maślanka
kwatermistrz	kpt. Franciszek Gawrych
oficer – płatnik	kpt. Aleksander Mieczkowski
naczelny lekarz	ppor. lek. dr Kazimierz Bieńkowski
I batalion
dowódca	mjr Wacław Korsak († 27 IX 1944 Oflag VI B Doessel)
dowódca 1 kompanii strzeleckiej	Wilhelm Malec († 8 IX 1939)
dowódca 2 kompanii strzeleckiej	por. rez. Mieczysław Adam Wąsowicz
dowódca 3 kompanii strzeleckiej	ppor. rez. Zenon Józef Jachymek
dowódca 1 kompanii ckm	ppor. rez. Marian Ładak
II batalion
dowódca	mjr Stefan Kiełczewski († 22 IX 1939)
dowódca 4 kompanii strzeleckiej	kpt. Józef Kamil Gebhardt († 21 IX 1939)
dowódca 5 kompanii strzeleckiej	por. Władysław Witold Pawica († 25 IX 1939)
dowódca 6 kompanii strzeleckiej	ppor. rez. Seweryn Denkiewicz
dowódca 2 kompanii ckm
III batalion
dowódca	mjr Edward Fiett
dowódca 7 kompanii strzeleckiej
dowódca 8 kompanii strzeleckiej
dowódca 9 kompanii strzeleckiej	ppor. rez. Seweryn Ozukiewicz
dowódca 3 kompanii ckm
Pododdziały specjalne
kompania przeciwpancerna	kpt. Jan Krzeszkiewicz (ranny 22 IX 1939)
kompania zwiadu	por. Bronisław Kliś (ranny 24 IX 1939)
pluton artylerii piechoty	kpt. Feliks Adamkiewicz
pluton pionierów	por. Jerzy Lucjan Czaporowski
pluton przeciwgazowy	por. Mieczysław Bobołowicz

Symbole pułku

Sztandar

17 października 1922 w Zamościu Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz, Józef Piłsudski wręczył pułkowi sztandar ufundowany przez miasto i powiat zamojski.

Odznaka pamiątkowa

19 września 1928 kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych, gen. dyw. Daniel Konarzewski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 9 pp Leg.. Odznaka o wymiarach 40 × 40 mm ma kształt Krzyża Walecznych umieszczonego na promienistym niebieskim tle. Ramiona krzyża pokryte białą emalią, połączone wieńcem laurowym. Na jego ramionach wpisano numer, inicjały i rok powstania pułku 9 P.P.LEG. 1918. W centrum krzyża nałożony jest orzeł wojskowy, na którego tarczy amazonek wpisano literę L. Trzyczęściowa – oficerska, wykonana w tombaku srebrzonym, emaliowana, łączona czterema nitami. Wykonanie: Wincenty Wabia-Wabiński – Warszawa.

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

• ppłk Karol Jan Krystyn Block (7 XI 1918 – 10 VII 1919)
• mjr Mieczysław Smorawiński (11 VII – 14 VIII 1919)
• mjr Eugeniusz Godziejewski (15 VIII – 2 IX 1919)
• mjr / płk Wacław Wieczorkiewicz (3 IX 1919 – 15 II 1920)
• kpt. Franciszek Sudoł (16 II - 19 IV 1920)
• mjr / płk Wacław Wieczorkiewicz (20 IV – 25 VII 1920)
• kpt. Bolesław Schwarzenberg-Czerny (26 VII – 28 VIII 1920)
• mjr / płk Wacław Wieczorkiewicz (29–31 VIII 1920)
• ppłk / płk piech. Bronisław Ostrowski (1 IX 1920 – V 1926 → dowódca 5 Brygady Ochrony Pogranicza)
• ppłk SG Władysław Kwiatkowski (14 X 1926 – 28 I 1928 → praktyka poborowa w PKU Biała Podlaska)
• ppłk / płk piech. Stanisław Machowicz (28 I 1928 – 31 VIII 1935 → komendant Miasta Warszawy)
• ppłk piech. Władysław Kasza (5 XI 1935 – 12 I 1937)
• ppłk dypl. Stanisław Sosabowski (12 I 1937 – III 1939 → dowódca 21 pp)
• ppłk piech. Zygmunt Bierowski (10 III – 27 IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku

• ppłk piech. Leon Jan Seweryn Schneider (22 VII 1922 – †9 III 1923 Cieszyn)
• mjr piech. Adam Lipiński (p.o. 2 VI 1923 – X 1926)
• mjr / ppłk piech. Bolesław Schwarzenberg-Czerny (X 1926 – III 1927)
• ppłk piech. Wacław Kaj (V – IX 1927 → p.o. komendanta PKU Suwałki)
• mjr piech. Jan I Góra (31 X 1927 – 5 XI 1928 → praktyka poborowa w PKU Zamość)
• mjr / ppłk piech. Jan Świątecki (od 5 XI 1928)
• ppłk piech. Wacław Wilniewczyc (I 1931 – 27 VIII 1932)
• ppłk piech. Kazimierz Wyderko (28 VIII 1932 – 1937 → dowódca 41 pp)
• ppłk piech. Czesław Karol Czajkowski (XI 1937 – IX 1939 → dowódca OZ 3 DP Leg.)

Żołnierze 9 pułku piechoty Legionów – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Nazwisko i imię	Stopień	Zawód	Miejsce pracy przed mobilizacją	Zamordowany
Godziszewski Władysław	por. rez.	nauczyciel	gimnazjum i liceum w Lublinie	Katyń
Curyłło Tadeusz	ppor. rez.	handlowiec	Urząd Gminy w Łabuniach	Katyń
Dąbrowski Czesław	ppor. rez.	nauczyciel		Katyń
Gierka Stanisław Józef	major	żołnierz zawodowy	dowódca I/9 pp	Katyń
Kamiński Antoni (Adam?)	podporucznik		dowódca plutonu pionierów	Katyń
Krysa Zygmunt	ppor. rez.	nauczyciel	Szkoła Powszechna w Kotlicach	Katyń
Kutnik Władysław	ppor. rez.		pracował w Zamościu	Katyń
Kuźmiński Arkadiusz	porucznik		?	Katyń
Łoza Michał	ppor. rez.	nauczyciel	Gimnazjum oo. Jezuitów w Gdyni	Katyń
Makarewicz Piotr	por. rez.		burmistrz Hrubieszowa	Katyń
Ratajski Witold	ppor. rez.			Katyń
Stąporek Jerzy	ppor. rez.	inżynier		Katyń
Summa Wacław	porucznik	żołnierz zawodowy	dowódca plutonu 8/9 pp	Katyń
Swizdor Mieczysław	ppor. rez.		pracował w Hrubieszowie	Katyń
Szafrański Jan	ppor. rez.	handlowiec	„Społem” w Brześciu	Katyń
Wojciechowski Karol	kapitan	żołnierz zawodowy	oficer placu „Zamość”	Katyń
Chmielewski Mieczysław	podporucznik rezerwy	ekonomista	Kwatera Główna ZHP (e)	Charków
Dzierżek Mieczysław	podporucznik rezerwy	nauczyciel		Charków
Jedlicki Zygmunt	podporucznik rezerwy	inżynier		Charków
Krzeszkiewicz Jan Józef	kapitan	żołnierz zawodowy	(III 39) dca 1 kkm; (IX 39) dca kkpanc	Charków
Milczarek Tadeusz	podporucznik rezerwy	technik budowlany		Charków
Misiewicz Mieczysław	podporucznik rezerwy	prawnik	Państwowy Monopol Spirytusowy	Charków
Pałczon Karol	porucznik rezerwy			Charków
Robak-Robaczyński Ryszard	podporucznik rezerwy	urzędnik	bank w Warszawie	Charków
Szaniawski Julian	podporucznik rezerwy			Charków
Wolańczyk Edmund	kapitan rezerwy	nauczyciel	Szkoła Techniczna we Lwowie	Charków
Kalinowski Józef	podporucznik rezerwy	księgowy	Firma „Nobel” w Warszawie	Kalinin

Pamięć o pułku

22 lutego 2011 roku dziedzictwo tradycji 9 pp Leg. przejął i z honorem kultywuje 3 Zamojski batalion zmechanizowany w Zamościu.

• 
  Grób ppor. Józefa Sobolewskiego poległego 15 września 1920 pod Ozieranami (Białoziórką)

Zobacz też

• Koszary w Zamościu

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2023-10-30].
• Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918–1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• George F. Cholewczynski „Rozdarty naród. Polska brygada spadochronowa w bitwie pod Arnhem”, Wydawnictwo: Andrzej Findeisen – A.M.F. Plus Group, 2006; ISBN 83-60532-00-1.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Wacław Lenkiewicz, Andrzej Sujkowski, Hugo Zieliński: Księga Pamiątkowa 1830 – 29 XI 1930. Szkice z dziejów piechoty polskiej. Ostrów-Komorowo: Szkoła Podchorążych Piechoty, 1930.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Ludwik Głowacki, Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939, Wydawnictwo Lubelskie, wyd. II, Warszawa 1986, ISBN 83-222-0377-2.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Zygmunt Szatner: Zarys historji wojennej 9-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.

Linki zewnętrzne

• Galeria 1. archiwum.zam.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-06)]., Galeria 2 – Archiwum Państwowe w Zamościu.