Wikipedia

13 Regiment Pieszy Ordynacji Ostrogskiej

Ten artykuł dotyczy 13 Regimentu Pieszego Ordynacji Ostrogskiej. Zobacz też: 13 Pułk Piechoty – stronę ujednoznaczniającą.

13 Regiment Pieszy Ordynacji Ostrogskiej – oddział piechoty armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej.

13 Regiment Pieszy
Ordynacji Ostrogskiej
Historia
Państwo

 I Rzeczpospolita

Sformowanie

1609

Rozformowanie

1794

Tradycje
Kontynuacja

13 pułk zmechanizowany

Działania zbrojne
Wojna w obronie Konstytucji 3 maja
Powstanie kościuszkowskie
Organizacja
Dyslokacja

Dubno[1]

Rodzaj wojsk

Piechota

Podległość

Dywizja Ukraińsko-Podolska

Żołnierze regimentu Ordynacji Ostrogskiej w 1775

Formowanie i zmiany organizacyjne

edytuj

W 1609 książę Janusz Ostrogski utworzył na Wołyniu ordynację, której obowiązkiem było utrzymanie na potrzeby Rzeczypospolitej kilkuset żołnierzy. Dopiero w 1775 regiment został reerygowany, a w 1776 wszedł do etatu wojska i na utrzymanie państwa, zachowując tradycyjną nazwę Regimentu Ostrogskiego[2].

Sejm roku 1776 ułożył nowy etat wojska, zmieniając znacznie jego strukturę. Regiment miał liczyć 6 kompanii[a][3]. W 1778 roku liczył 320 głów[4]. W 1786 roku liczył etatowo 437 żołnierzy[5]. Wchodził w skład Dywizji Ukraińsko-Podolskiej[6].

W 1786 roku wprowadzono numeracje regimentów piechoty od 1 do 14. Regiment gwardii pozostał bez numeru[7]. Regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej uzyskał numer 13[2].

Reformy Sejmu Wielkiego zwiększyły stany polskiej piechoty w poszczególnych regimentach. Etaty z października 1789 i maja 1792 roku zakładały istnienie regimentu składającego się z dwunastu kompanii uszykowanych w trzy bataliony[8], w tym jeden grenadierski i dwa fizylierskie. W praktyce nigdy takiej organizacji nie osiągnięto. Jedynie w 1790 rozbudowano regiment o dwie kompanie[2]. W przededniu wojna w obronie Konstytucji 3 maja 13 regiment piechoty im. Ordynacji Ostrogskiej szefostwa Michała Lubomirskiego liczył 1437 żołnierzy[9].

Liczebność regimentu w 1792 roku wynosiła 1324 osoby[10], w maju 1794 roku 1000 żołnierzy, a we wrześniu 947[11].

Decyzją Ministra Obrony Narodowej nr 49/MON z 23 lipca 1993 13 pułk zmechanizowany z Kożuchowa przyjął tradycje bojowe 13 regimentu pieszego Ordynacji Ostrogskiej 1776–1794.

Regiment w powstaniu kościuszkowskim

edytuj

W kwietniu 1994 regiment liczył 1000 żołnierzy[11]. W maju regiment przyjął tylko 14 rekrutów, a w czerwcu doszło 254 i w obu batalionach liniowych było już 1006 głów. Pod Szczekocinami regiment stracił 204 ludzi. We wrześniu 13 regiment w sile 600 ludzi ruszył z gen. mjr. Dąbrowskim do Wielkopolski[12]. Na uzbrojeniu regiment posiadał 824 karabiny[13].

Żołnierze regimentu

W czasie powstania regimentem dowodził płk Stefan Granowski. Podpułkownikiem był Tomasz Burzyński, pierwszym majorem Jan Zawadzki, a drugim majorem Florian Żółkowski. Po awansie Granowskiego na generała major, pułkownikiem został Burzyński, podpułkownikiem zaś Żółkowski, a po nim Mchowski[14]. 24 kwietnia majorami zostali dotychczasowi kapitanowie: pierwszym – Prokop Mchowski, drugim – Józef Szwejkowski. Po awansie Mchowskiego na podpułkownika majorem został dotychczasowy kapitan Paweł Hatowski. Ponadto w szeregach regimentu walczyli między innymi adiutant regimentu – por. Ksawery Popiel i audytor – Reynold[15].

Barwy regimentu

edytuj
  • po 1776: wyłogi czarne, guziki złote[16]

W roku 1789 zmieniono poważnie krój i kolor mundurów piechoty. Składał on się z kurtki zimowej koloru granatowego z wyłogami czarnymi, naramiennikami złotymi[17], lejbika białego ze stojącym kołnierzem, w lecie koletu sukiennego w kolorze białym z wykładkami podobnymi do wyłogów, zapinanego na guziki żółte[17] od dołu do góry, długich białych spodni wkładanych do butów kroju węgierskiego, wysokich do kolan i wyciętych z tyłu, a wreszcie z kołpaka okrągłego filcowego, wysokiego na około 30 cm, z sukiennym wierzchem pąsowym, daszkiem i blachą mosiężną z orłem. Żołnierze nosili poza tym halsztuki i naramiennik z czarnej szmelcowanej blachy z nicianym kutasem, jako strój zaś koszarowy – kitle i furażerki. Mundury były o wiele wygodniejsze i pozwalały na większą swobodę ruchów. Strój oficerów różnił się barankowym czarnym obszyciem czapek i galonami. Roczny koszt umundurowania piechura (wraz z przymunderunkiem) wynosił 111 zł[18].

Oficer na służbie około 1785 roku: kapelusz czarny, kita czarna, galon złoty. Suknia czerwona, wyłogi czarne, podszewka biała, przybory złote, czaprak czerwony, frędzle złote[19].

Podczas insurekcji kościuszkowskiej: wyłogi różowe, guziki złote[16].

Żołnierze pułku

edytuj

Stanowisko szefa regimentu, związane z wielkimi poborami, było najczęściej uważane za synekurę. Szefowie posiadali prawo fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów. Regimentem dowodził zazwyczaj pułkownik[20]. Etatowo do 1790 roku w sztabie służyło dziesięciu oficerów. Byli to: szef regimentu, pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, adiutant, audytor i regimentsfelczer. Szefa i pułkownika w dowodzeniu kompaniami zastępowali kapitanowie sztabowi. W kompaniach do 1790 roku było dwóch kapitanów, sześciu poruczników i sześciu chorążych. Zatem w regimencie znajdowało się 24 oficerów wyłączając kapelana[21].
W lutym 1790 roku pojawił się trzeci kapitan z kompanią, w kwietniu 1790 roku z powrotem drugi major, trzeci kapitan sztabowy, drugi porucznik adiutant, siódmy i ósmy porucznik, siódmy i ósmy chorąży oraz ośmiu podporuczników. Podniosło to liczbę etatową oficerów do 40 osób[21].

Szefami regimentu byli między innymi: podskarbi wielki koronny Adam Poniński i od 1779 Michał Lubomirski[2].

Szefowie regimentu[1]:

Pułkownicy[1]:

Walki regimentu

edytuj
 

13 regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej uczestniczył w 1792 w VII wojnie polsko-rosyjskiej toczonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Stan osobowy: 1560 ludzi.

Bitwy i potyczki[1]:

Hierarchia regimentu

edytuj

Przez większa część swojego istnienia regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej nosił numer 13. Tylko w 1790 używał numeru 14[2].

Schemat
  • wojska Ordynacji Ostrogskiej (1609-1775) → regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1775-1786) → regiment 13 pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1986-1790) → regiment 14 pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1790) → regiment 13 pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1990-1795) ↘ rozbity w powstaniu kościuszkowskim

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Cztery kompanie liczyły po 71, a dwie po 70 żołnierzy[3].
  2. ↑ gen. lejtn.,inspektor infanterii kor. do 1774

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d Gembarzewski 1925 ↓, s. 30.
  2. ↑ a b c d e Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. 357.
  3. ↑ a b Wimmer 1978 ↓, s. 336.
  4. ↑ Górski 1893 ↓, s. 134.
  5. ↑ Twardowski 1894 ↓, s. 21.
  6. ↑ Górski 1893 ↓, s. 139.
  7. ↑ Wimmer 1978 ↓, s. 337.
  8. ↑ Nowak i Wimmer 1968 ↓, s. 354.
  9. ↑ Wimmer 1978 ↓, s. 347.
  10. ↑ Bauer 1981 ↓, s. 386.
  11. ↑ a b Ratajczyk i Teodorczyk 1987 ↓, s. 97.
  12. ↑ Bauer 1981 ↓, s. 143.
  13. ↑ Bauer 1981 ↓, s. 278.
  14. ↑ Bauer 1981 ↓, s. 143–144.
  15. ↑ Bauer 1981 ↓, s. 144.
  16. ↑ a b Linder 1960 ↓, s. barwy pułkowe.
  17. ↑ a b Górski 1893 ↓, s. 185.
  18. ↑ Wimmer 1978 ↓, s. 349.
  19. ↑ Gembarzewski 1962 ↓, s. 264.
  20. ↑ Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. XI.
  21. ↑ a b Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. 358.

Bibliografia

edytuj
  • Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.
  • Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
  • Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od wieku XI do roku 1960. T.2 od 1697 do 1794 roku. Warszawa: 1962.
  • Konstanty Górski: Historya piechoty polskiej. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1893.
  • Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
  • Tadeusz Nowak, Jan Wimmer: Dzieje oręża polskiego do roku 1793. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1968.
  • Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
  • Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.
  • Bolesław Twardowski: Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań: Księgarnia Katolicka, 1894.
  • Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=13_Regiment_Pieszy_Ordynacji_Ostrogskiej&oldid=74423245”