ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲਤਾ ਲੜੀ

ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਲੜੀ ਜਾਂ ਪ੍ਰਤੀਕਾਰਤਾ ਸੂਚੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਧਾਤਾਂ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਸੂਚੀ ਹੈ ਜੋ ਇਹ ਦੱਸੇ ਕਿ ਧਾਤਾਂ ਕਿਤਨੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਕਾਰਕ ਜਾਂ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹਨ। ਹਰੇਕ ਧਾਤ ਦਾ ਦਰਜਾ ਇਹ ਪਰਖ ਕੇ ਤਹਿ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਦੂਜੀਆਂ ਧਾਤਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਨਾਲ ਕਿਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕਾਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਵੱਧ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਧਾਤਾਂ, ਘੱਟ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਧਾਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਆਕਸੀਜਨ ਖਿੱਚ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਧਾਤਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਭਣਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਧਾਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਜਿਵੇਂ ਤਾਂਬਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਸੋਡੀਅਮ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਤੇਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕੇ ਇਹ ਹਵਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਧਾਤਾਂ ਸੋਡੀਅਮ, ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ, ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ, ਐਲਮੀਨੀਅਮ, ਜਿਸਤ, ਲੋਹਾ, ਟਿੰਨ, ਸਿੱਕਾ (ਧਾਤ), ਸੋਨਾ, ਚਾਂਦੀ, ਪਲੈਟੀਨਮ ਧਾਤਾਂ ਘੱਟ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹਨ।

ਸਾਰਣੀ

ਧਾਤ	ਆਇਨ	ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲਤਾ	ਨਿਰਕਰਸ਼ਣ
ਸੀਜ਼ੀਅਮ Cs	Cs	ਠੰਡੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਵੀ ਕਿਰਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ।	ਬਿਜਲੀ ਨਿਖੇੜ
ਫ਼ਰਾਂਸੀਅਮ Fr	Fr
ਰੁਬੀਡੀਅਮ Rb	Rb
ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ K	K
ਸੋਡੀਅਮ Na	Na
ਲੀਥੀਅਮ Li	Li
ਬੇਰੀਅਮ Ba	Ba2
ਰੇਡੀਅਮ Ra	Ra2
ਸਟਰੌਂਸ਼ਮ Sr	Sr2
ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ Ca	Ca2
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ Mg	Mg2	ਠੰਡੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਹੌਲੀ ਕਿਰਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਤਿਜ਼ਾਬ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਤੇਜ ਕਿਰਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਬੇਰਿਲੀਅਮ Be	Be2	ਤੇਜਾਬ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ
ਐਲਮੀਨੀਅਮ Al	Al3
ਟਾਈਟੇਨੀਅਮ Ti	Ti4	ਸੰਘਣੇ ਤੇਜਾਬਾਂ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ।	ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਕਰਸ਼ਣ ਲਈ ਪਾਈਰੋਮੈਟਾਲਰਜੀਕਲ ਵਿਧੀ ਅਤੇ ਜਾਂ ਅਲਕਲੀ ਧਾਤਾਂ, ਹਾਈਡਰੋਜਨ, ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਕੇ ਕਰੋਲ ਵਿਧੀ ਰਾਹੀ।
ਮੈਂਗਨੀਜ਼ Mn	Mn2	ਤੇਜਾਬ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ	ਕੋਕ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਨਿਖੇੜਣ
ਜਿਸਤ Zn	Zn2
ਕਰੋਮੀਅਮ Cr	Cr3		ਐਲਮੀਨੋਥਰਮਿਕ ਕਿਰਿਆ
ਲੋਹਾ Fe	Fe2		ਕੋਕ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ
ਕੈਡਮੀਅਮ Cd	Cd2
ਕੋਬਾਲਟ Co	Co2
ਨਿਕਲ Ni	Ni2
ਟਿੰਨ Sn	Sn2
ਸਿੱਕਾ (ਧਾਤ) Pb	Pb2
ਐਂਟੀਮਨੀ Sb	Sb3	ਤੇਜ ਆਕਸੀਡਾਈਜ ਤੇਜਾਬ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ	ਗਰਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਜਾਂ ਭੌਤਿਕ ਨਿਖੇੜਣ
ਬਿਸਮਥ Bi	Bi3
ਤਾਂਬਾ Cu	Cu2
ਟੰਗਸਟਨ W	W3
ਪਾਰਾ Hg	Hg2
ਚਾਂਦੀ Ag	Ag
ਸੋਨਾ Au	Au3
ਪਲੈਟੀਨਮ Pt	Pt4

ਥੱਲੇ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਧਾਤਾਂ ਦਾ ਕਰਮ

• ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲਤਾ ਵਧਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
• ਧਨ ਆਇਨ ਬਨਣ ਲਈ ਛੇਤੀ ਨਾਲ ਇਲੈਕਟਰਾਨ ਛੱਡ ਦਿੱਦੇ ਹਨ।
• ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ
• ਆਪਣੀ ਖਣਿਜ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਲਈ ਜਿਆਦਾ ਉਰਜਾ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਹੈ।