Vouwfiets

Twee manieren om een fiets op te vouwen: de goeie (links) en de slechte (rechts). De respectieve resultaten bij dicht- en weer openvouwen spreken boekdelen.

“Wie zijn fiets in twee vouwt, heeft nog altijd maar één fiets.”
~ Johan Cruyff over een object dat naar zijn zin duidelijk te veel afwijkt van een bol.

Een vouwfiets is een fiets die zich in opgevouwen of opgeplooide toestand bevindt. Elke fiets komt voor vouwen in aanmerking: enkel de handigheid van de vouwer is bepalend voor het behaalde resultaat, samen met, in mindere mate, de kwaliteit van het te vouwen materiaal. De vouwbaarheid van een fiets wijst erop dat de vouwfiets zelf de ons bekende fiets ver voorafgaat, minstens tot de XIVde eeuw, en misschien nog veel vroeger. Sommige fietsen vouwen makkelijker dan andere, doorgaans doordat de fabrikant de interessantste vouwplaatsen al heeft gemarkeerd, met bijvoorbeeld een scharnier. Dit laatste model wordt ook wel de "oervouwfiets" genoemd.

Verleden van de vouwfiets: de kip en het ei

Een der bekendste weergaves van een vouwfiets in een middeleeuws manuscript.

Vouwfietsologen zijn het er al meer dan een eeuw over eens dat de vouwfiets ouder is dan de fiets, die tenslotte pas in de XIXde eeuw gerealiseerd werd. Diezelfde vouwfietsologen zijn het er daarentegen al eeuwen over oneens of de vouwfiets ouder of jonger is dan het papier. Deze onenigheid vindt haar oorsprong in de aanwezigheid, in het Stedelijk Museum van Tokyo (Japan), van drie in papier gevouwen fietsen, waarvan de datering helemaal tot de XIVde eeuw teruggaat.

Er was eens... een vouwfiets... of niet?

Opinies over de ouderdom van het verschijnsel vouwfiets worden sterk beïnvloed door een in de Grotten van Lascaux (Frankrijk) gevonden rotstekening, die iets voorstelt dat sterk op een vouwfiets lijkt. Er zijn echter nog steeds geen resten van vouwfietsen uit die periode (de prehistorie) opgegraven, wat ook kan betekenen dat de kunstenaar heel iets anders bedoeld heeft. Het totaal ontbreken van afbeeldingen van vouwfietsen tot diep in de XIVde eeuw wijst er volgens sceptici op, dat dit vervoermiddel wel eens veel jonger zou kunnen zijn dan tot nu toe gedacht werd.

Gevouwen fietsen met discutabele berijdbaarheid: drie authentieke Japanse origamifietsen in papier en één vermoedelijke Oud-Egyptische vervalsing in papyrus (rechts).

Fietsje van papier

Toeval of niet, maar in diezelfde XIVde eeuw duiken, althans volgens de meest recente dateringen, in Japan minstens drie papieren kunstwerkjes op, alle drie gevouwen in een vorm die onmiskenbaar die van een fiets is. Een gevouwen fiets is een vouwfiets, dus deze drie vouwfietsen strijden met de in andere XIVde-eeuwse geschriften afbeeldingen van vouwfietsen om de eerste positie bij het beantwoorden van de vraag: "Is de vouwfiets geïnspireerd door de Japanse papieren fietsen, of zijn deze gewoon weergaven van al bestaande vouwfietsen?" De Japanse Origami Liefhebbers Organisatie verdedigt de eerste stelling, de rest van de wereld de tweede. Het bestuur van JOLO organiseert ook jaarlijks een wedstrijd papieren-fietsenvouwen, ten einde hun stelling levend en in de schijnwerpers te houden.

Heden van de vouwfiets: in en uit de mode

Twee manieren om een vouwfiets te dragen: gedrapeerd (Romeinse wijze, boven), of zijdelings (Engelse wijze, onder).

De eerder vermelde strijd is in realiteit een storm in een glas water, aangezien de ontdekking van Amerika in 1492 de wereldwijde aandacht elders heen trok. Halverwege de XIXde eeuw dook de ons nu zo vertrouwde fiets op, maar er was geen belangstelling meer voor het opvouwen ervan. Pas tijdens de Eerste Wereldoorlog was er weer belangstelling voor vouwfietsen, en dan nog enkel bij bepaalde regimenten per fiets, die uit waren op fietsen die sneller konden gevouwen worden dan hun traditionele, in wezen louter XIXde-eeuwse fietsen. De oervouwfiets, met vooraf op strategische plaatsen aangebrachte scharnieren, begon aan een schuchtere comeback, om na de wereldbrand meteen weer onder te duiken, en pas weer op te duiken wanneer tijdens de Tweede Wereldoorlog het valschermspringers waren die een gemakkelijker op te vouwen fiets wilden meenemen. Ook na déze wereldbrand verdween het fenomeen, om in de jaren 70 weer te verschijnen, en sindsdien schijnt het zich een vaste plaats verworven te hebben: steeds meer fietsers voelen de behoefte om hun fiets op te vouwen.

Toekomst van de vouwfiets: koffiedik en glazen bollen

Wie het heeft over verleden en heden, dient ook de toekomst onvervaard in het gelaat te durven kijken. Laten wij derhalve het gepaste zintuig aanwenden, en de toekomst van de vouwfiets ontwaren. Wegens het heersende mistige weer en tegenvallende koffie-oogsten wordt deze observatie voorlopig opgeschort, maar we houden u op de hoogte.

Opbergen en dragen van een vouwfiets

Twee voorbeelden vouwfietsen in kunst: Lascaux (prehistorie, boven) en Detroit (expressionisme, onder).

Wanneer een fiets gevouwen is, kunnen er maar twee dingen meer mee gedaan worden: hem ergens opbergen, of hem dragen. Het opbergen behoeft geen uitleg of handleiding: hoe kleiner de fiets is gevouwen, hoe minder ruimte hij in beslag neemt, en hoe makkelijker het is er een plaatsje voor te vinden, gaande van fietsenhok tot briefomslag. Het dragen heeft meer voeten in de aarde, omdat daar, net zoals bij elke dracht, ook de mode meespeelt. In het Oude Rome werd een vouwfiets heel anders gedragen dan in de Middeleeuwen, en in de XXste eeuw anders dan in de XXIste. De meest bekende (lees: best gedocumenteerde) drachten zijn de klassieke Romeinse, waarbij de vouwfiets om het lichaam gedrapeerd wordt, en de moderne, waarbij het object in één hand gehouden wordt. De oudste der twee drachten leunt aan bij het dragen van de toga, een kledingstuk dat in recentere tijden nog nauwelijks gedragen wordt, terwijl de modernere dracht beïnvloed is door het dragen van de handtas, een kledingaccessoire dat niet in gebruik was bij de Romeinen van toen. Het dragen van een vouwfiets vergt aanzienlijk meer inspanning dan het dragen van bijvoorbeeld een jas, een broek, of een bril, een detail dat mogelijk mee heeft bijgedragen tot het ongeplooid laten van fietsen. Zo is het bijvoorbeeld heel ongewoon om een wielrenner zijn fiets te zien opvouwen, omdat deze atleet zijn krachten moet sparen voor de ultieme sportieve inspanning, en het dragen van een vouwfiets wordt in deze kringen niet als een nuttig element van een trainingsschema beschouwd.

De vouwfiets in de kunst

Hoewel in het dagelijks leven van de laatste tweehonderd jaar minder populair dan de ongevouwen fiets, is de vouwfiets altijd relatief graag gezien geweest bij kunstenaars. Daarvan getuigt onder andere de al eerder vermelde beroemde, maar helaas anonieme rotstekening in de één der Grotten van Lascaux, een duidelijke weergave van een vroege vouwfiets. In modernere tijden kennen we vooral de in het Stedelijk Museum van Detroit (Verenigde Staten) tentoongestelde "vouwfietscompressie", gemaakt door de Amerikaanse expressionist Sid Caesar, bekend van zijn sculpturen gemaakt van schroot dat in deze industriestad toen overvloedig aanwezig was. Het beroemdste schilderij van Magritte heette oorspronkelijk "Ceci n'est pas un vélo pliable", maar hij vond de titel niet surrealistisch genoeg, en maakte er "Ceci n'est pas une pipe" van, tot groot ongenoegen van de vouwfietsende gemeenschap.

Gefaalde concurrentie: de opblaasbare fiets

De ontwikkelingen, aan het begin van de XXste eeuw, van kunststoffen allerhande deed een zó groot enthousiasme ontstaan bij de zich moderniserende mensheid, dat men dacht zelfs een volledige (vouw)fiets in zo'n stof te kunnen maken. Één kunststofpionier, Zacharias Willem Bandjes ging meteen een stap verder, en ontwikkelde de opblaasbare vouwfiets. Het vouwen zou dan volgen op het laten leeglopen van de fiets, en voorafgaan aan het opblazen. Om het toestel degelijk en berijdbaar genoeg te krijgen, moest de stof zó dik gemaakt worden, dat het opblazen een schier onmogelijke opdracht werd, en de compactheid in gevouwen toestand sterk te wensen overliet. Financieel in het nauw gedreven, liet Bandjes het project voor wat het was, en legde zich toe op de productie van om het lichaam draagbare vervangers van de traditionele opgeblazen varkensblaas. Deze dingen noemde hij schertsend zwembandjes, en zo heten ze nu nog.

Wist je dat...

• ...wie erin slaagt om op een gevouwen fiets te rijden een "vouwfietser" genoemd wordt?
• ...een uit papier gevouwen fiets comfortabeler zit, maar minder ver rijdt?
• ...de allereerste Tourwinnaar ooit zijn fiets bij aankomst wél opvouwde, omdat hij hem anders niet kon meenemen op de trein huiswaarts?

Aan de schandpaal genageld!	Vastgenagelde versie: 27 maart 2017
Dit artikel is een verschrikking! Daarom is het vastgenageld aan de schandpaal zodat iedereen er rotte groenten tegenaan kan gooien.

Zie Ook

• Front Tegen Vouwfietsen