Yaaddoyyummaa

Yaaddoyyummaan falaasama uumamni dhumaa dhugantaa yaada, ykn yaada, sona ykn tayiinsa irratti hundaa’e jedhee amanudha.Addunyaa alaa, ykn dhugaa ta’e miira saayinsiitiin yaadmullataa, akkubannoo, qalbii, qalbeeffannaa fi massaa(sababa) irraa adda baafamuu hin danda’u. Innis damee falaasama wanneettummaa(materialism) wajjin walfakkaatudha . Yaadsafuun wantoo olii fi dursa jedhu ni jajjabeessa. Caayaa falaasama guddaa kana jalatti aragaman Falaasamni adda addaa hedduutu jira. Isaan keessaa muraasni:

1. Yaaddoyyummaa yaadmullataa(Conscious idealism): Yaada fi qalbiin keenya qofatu mirkanaa’inaan leetoo jechuun ni danda’ama. Kanaan ala wanti kamiyyuu mirkanaa’ee mirkanaa’uu waan hin dandeenyeef bu’aa hin qabu jedha. Bu’uurri jiraachuu waan kamiyyuu sammuu keessatti yaada qofa.
2. Yaaddoyyummaa fatansaA (Transcendental idealism): Wantoota-ofii isaanii beekuu hin dandeenyu . Kanaa mannaa, hamma nutti mulʼatutti wantoota beekuu keenyadha. Fakkeenyaaf daraaraan beeylada irraa adda fakkaata. Haa ta'u malee namoonni daraaraa akka namatti mul'atanitti hubatu jechuudha.
3. Yaaddoyyummaa hafuuraa: Addunyaa sammuu ykn hafuurri ol’aanaa fi guddaan kan biraa sammuu keenya waliin yeroo walqunnamu uumamu, addunyaa dhugaa beekamuu danda’uudha.
4. yaaddoyyummaa gonkaa: Sammuun namaa yoo xiqqaate gosa yaada fi dhugantaa tokkoon tokkoomee addunyaa kana hubachuu danda’uudha.

Haa ta’u malee, yaaddoyyummaa (idealism) hunda dura yaada bu’uura waan hundumaa gochuudhaan beekama.