Pompèu

Pompèu, dich Pompèu lo Grand (latin: Cnaeus Pompeius Magnus) es un general e òme d'Estat roman, nascut lo 29 de setembre de 106 AbC dins lo Picèn, dins l'actuala region de las Marchas en Itàlia e mòrt lo 28 de setembre de -48 AbC a Pelusi, en Egipte orientala. Se marida cins còps e una de las esposa èra Julia, la filha de Juli Cesar.

Comença sa carrièra militara jols òrdres de son paire, puèi, remarcat per Sulla que li accordís sa fisança, empòrta sos primièrs succès militars importants en Sicília e en Africa en 82 AbC. De 77 Abc a 72 AbC, Pompèu es engatjat de menar en Ispània una guèrra dificila contra Sertori, que constituiguèt dins la peninsula iberica un Estat independent. S'essent cobèrt de glòria per sa victòria suls piratas en Mediterranèa en 67 AbC puèi per sas conquèstats en Orient l'an seguent essent imperator, conclutz amb Cesar e Cras lo primièr triumvir, que los tres se partejan lo poder a Roma en 60 AbC.

En 52 AbC, es nomenat pel Senat cónsul unic de Roma, fach excepcional, per tornar establir l'òrdre e lo calme dins la ciutat, en presa a d'afrontaments.

Es l'adversari de Cesar quand lo guèrra civila que se desencadena en 49 AbC. Malgrat de l'oposicion de Caton, inquiet de son influéncia grandissenta dins los afars de l'Estat, la majoritat dels senators se plaça reire el e declara Cesar enemic public. Après uae campanha dificila en Grècia en 48 Abc contra las fòrças de Cesar, que s'acaba per sa desfacha contra lors de la batalhas de Farsala, Pompèu se refugia en Egipte, ont es assassinat jos l'òrdre de Ptolemèu XIII, sus la plaja de Pelusi lo 28 de setembre 48 AbC

Brilhant general, foguèt declarat tres trionfs pendent sa vida. Es chafrat per Sulla e sos soldats « Pompèu lo Grand » en referéncia a Alexandre lo Grand. Coma administrator, Pompèu vòl èsser bon bastssaire. Fonda Nicopolis, dins la província del Pont Euxin. Revendica la creacion de plan d'autras ciutats en Orient, coma Pompeiopolis, en Cilícia, e tanben en Ispània. A Roma, fa bastir lo teatre de Pompèu e d'autres temples. Es tanben l'instigator de la creacion de las províncias romanas de Siria e de Pont-Bitínia.

Biografia

Originas

Pompèu es lo filh de Gnae Pompei Estrabon, originari del Picèn, una region situada en Itàlia centrala. Estrabon possedís de domènis tan vasts ques en mesura de levar lel meteis de tropas d'entre los tenents. Cònsol en -89 AbC. se fa remarcar per sos succès pendent guèrra sociala e, enseguida, per l'òdi del pòbles de Roma per son avarícia, çò que ferà dire a Plutarc: « Jamas paire capitèt a obténer tan d'òdi e son filh tan de glòria ». La fortuna de Pompèu Estrabon èra ja considerable, aquela de Pompèu es una de las mai importantas de son temps, estimada a al mens dos cents milions de sesterces.

Jovença e formacion

Pompèu es, de mai jove, entraïnt al manejament de l'espasa o al lançar la javalina a caval. Recep d'elements d'education ellenic, destinada a li ensenhar l'eloquéncia, mas, menat lèu a partejar amb son paire la vida rufa dels camps militars, a pas l'escasença d'acabar aquela educacion. Se Plutarc parla de « son eloquéncia persuasiva » Ciceron tempera aquel jutjament: « Pompèu, se seriá fa un nom mai grand dins l'eloquéncia, se una autra ambicion l'aviá pas entraïnat cap a la glòria mai manifèsta dels guerrièrs. ».

En 90 AbC, la Guèrra sociala comença en Itàlia. En efièch, los aliats italians se revòltan contra Roma après l'assassinat del tribun de la plèba Livi Drus, qu'aviá pausat una mocion al Senat per tòca de far accedir aqueles pòbles a la citadanetat romana. Pompèu es al costats de son paire pendent aquela guèrra coma tribun militar. Assistís e agís al sètge d'Asculum que dona a son paire un butin extraordinari pendent lo pilhatge de la vila per sas tropas, li valent lo pòste de cònsol per l'an 89 AbC. Es pendent aquel sètge que Pompèu encontra lo jove Ciceron, de meteissa edat qu'el.

Pompèu enseguida es testimòni de las primièras guèrras civilas, qu'opausan lo partit popular de Mari al conservator Sulla. En -87, morís lo paire, folzejat segon Plutarc, o benlèu simplament de dissentariá que tocava son armada. Pendent los obsèquis, una fola ostila manifèsta son òdi pel defunt e arraca lo còrs de son lièch funèbre.

Pompèu e Sulla

La mòrt del paire coïncidís amb lo trionf dels « populares » de Cinna e Mari, que fan regnar la terror a Roma. Mai de 10 000 mòrts se compta sul Forum. Pompèu, coma « optimate », se deu de se far pas remarcar. Sa ostal roman es saquejada pel gardas del còr de Cinna. Al tornar a Roma, es perseguit per recapte del butin du pilhatge pendent lo sac d'Asculum. Sas promesas amb la filha del jutge, Antistia, li assegura lèu l'absolucion.

Sulla torna d'Orient en -83 amb sas legions e debarca a Brindes per caminar cap a Roma. En efièch, aviá fach la patz amb lo rei Mitridat a Dardanos. Pòt ara tornar en Itàlia per afrontar los populares. Sulla dispausa de mai de 40 000 òmes.

Pompèu, el, se trapa dins son domèni du Picenum e se ten dins lo camp de Sulla. lèva en consequéncia una armada dins la region e capita a reünir tres legions, unes 15 000 òmes. Amb son armada, rebuta los partisans de Mari del Picenum, ligant atal tota la region a Sulla. Lo cònsol Carbo envia sos legats Carrinas, Brut e Celi per acabar amb los actes de Pompèu. Malgrat de fòrça inferioras en nombre, aquel darrièr lor tend una emboscada e se destria pendent lo combat. Plutarc conta que Pompèu, tuant lo primièr enemic, un cap gallés fasent partit de la cavalaria marianista, que s'avançava, pròca la desbrandada de sos adversaris. Pompèu fa son ligam amb Sulla en 83 Abc. Aquel darrièr aprecia l'aliança de Pompèu, que las tropas constituisson una pièja de pas negligir. Entre eles i a Cras, que ven fòrça lèu lo rival de Pompèu pendent aquela guèrra. Sulla, el, e aprodelat per Pompèu, camina cap a Roma, ont lo filh de Mari fa assassinar totes aqueles que sopçona la simpatia per Sulla. D'entre las victimas i a Antisti, lo sògre de Pompèu. Lo cònsol Carbo, el, fugís en Sicília.

Alara que Sulla dintra dins Roma, la mitat de son armada, que Pompèu, afronta las tropas marianistas dins lo centre de l'Itàlia. Pompèu se destriant encara espotissent una armada superiora en nombre en Òmbria per una emboscada ausarda. Per se ligar a Pompèu, Sulla li ofris sa nòra, Æmilia Scaura, coma esposa. Æmilia es ja maridada e prensa mas divòrcia de son marit. Pompèu fa del meteis amb sa femna Antistia. Alara qu'Æmilia morís en jasilha pauc de temps après, lo maridatge confirma la fidelitat de Pompèua a Sulla, çò qu'ajuda fòrça a l'avançament de sa carrièra.

En 82 AbC, Pompèu es encargat de rebutar las tropas marianistas de Sicília e d'Africa. Venç aisidament los partisans de Cai Mari en Sicília puèi debarca en Africa. D'aquel epòca data son chafre de Adulescentulus Carnifex (« l'Adolescent maselièr ») a causa de sa frejor e de sa crudeltat sul camp de batalha. Per exemple li es reprochat l'execucion ignominiosa del cònsol Carbo en Sicília, que pasmens l'aviá sostengut alara que l'aviá accusat de recapte unes ans abans. En Africa, afronta lo marianista Domici. Alara que debarca dins la région, mai 7 000 soldats de Domici se ligan a el, çò que li fa una armada de mai de 40 000 òmes. Après aver vencut Domici, Pompèu dintra en Numidia per far tornar l'infuéncia romana dins aquel reialme que Domici i aviá plaçat un sobeiran favorable als populares. Pompèu sortís victoriós d'aquela campanha.

A causa de sas victòrias successivas e de sas proesas personalas sul camp de batalha, es acclamat imperator per sas tropas, alara qu'es encara pas qu'un cavalièr, çò qu'es un fach excepcional per l'epòca. Aviá pas cap de carga oficiala. Après la Numidia, Sulla li ordona de tornar a Roma. Revengut victoriós de sas campanhas contra los darrièrs partisans del partit de Mari, recep de Sulla lo chafre (cognomen) de « Magnus », çò que significa « lo Grand » en referéncia a Alexandre lo Grand. Aquel chafre (sens dobte sarcastic a causa de l'edat de Pompèu) lo flatava discrètament e jutjarà bon de l'utilizar mai tard, quand sa glòria militara serà a apogèu. Sulla alara dictator de Roma decidís de li far un trionf. Aquel jorn, Pompèu vòl eclipsar sos ainats amb un carri de trionf tirat per quatre elefants, remembrant sas conquèstas africanas, mas los elefants capitan pas a passar la pòrta de la vila, font d'un grand embolh de Pompèu e lo divertiment del public. Es pendent aquel periòde qu'a un ligam amb una cortesana nomenada Flora, que dura pasmens pas que Sulla li ofrís una novèla esposa, Mucia Tercia, la femna de Mari lo Jove, lo filh del quita Mari.

En 80 AbC, Sulla n'acaba amb la politica e se retira dins sa vila de Campània. Morís 78 AbC. Pompèu es exclusit de son testament: malgrat la desaprobacion de Sulla, aviá piejat la candidatura al consulat de Lepid. Sulla li aviá alara predich que Lepid serà una dificultat. Los eveniments li donan rason.

Pompèu contra Lepid

Après la mòrt de Sulla, lo cònsol Lepid e sos partisans s'opausan a çò que se realize los obsèquis que cal a un òme de son reng. Pompèu, utilizant son prestigi, vòl se destriar d'esperel, e los obliga a renonciar a lor projècte e torna a Sulla totes los onors. Aqueles obsèquis son lo primièr exemple de funeralhas nacionalas romanas.

Lepid, que se trapa en Gàllia Cisalpina amb sos partisans, ven en conflicte amb lo senat. Los senators confian a son collèga Catul lo pretzfach de reprimir la rebellion e li jonhon Pompèu, sens que se sap exactament a quin títol, coma legat de Catul, o independent. En 77 AbC. Pompèu amassa sas legions, camina contra Mutina e fa lo sèti d'un dels luòctenents de Lepid, Brut (lo paire de Marc Juni Brut, l'assassin de Juli Cesar) La victòria es aisidament obtenguda contra de fòrça pauc motivadas. Brut es tuat dins d'escasenças escuras. L'episòdi mòstra un dels aspèctes a vegada escur de Pompèu: li es reprochat d'aver fach executar Brut, alara qu'aquel s'èra rendut.

Pendent aquel temps, Lepid decidís de caminar sus Roma evitant Pompèu. Catul, apren la novèla de la victòria de Pompèu, reünit una armada e afronta aquela de Lepid a las pòrtas de Roma. L'armada de Lepid, pauc motivada, se desbranda e fugís en Etrúria. Pompèu, que caminava amb son armada cap a Roma, crosa los fugidor e ne chapla fòrça. Lepid, el, fugís en Sardenha ont morís pauc après.

Pompèu en Ispània

En 77 AbC, màger representant dels optimates, Pompèu es enviat en Ispània per lutar contra los darrièr partisans de Mari menats per Sertori e Marc Perperna Veiento. La mission n'est pas facile car Sertorius bénéficie de sosten de las populacions localas. Dispausa de 60 000 òmes, subretot recrutats dins la populacion locala amb 8 000 cavalièrs. De son costat, Pompèu passa los Alps per un camin fòrça long, al cap de 30 000 fantassins e de 1 000 cavalièrs. A la prima de 76 AbC, après aver desfach de tribús gallesas e de nòu organizar la província de Gàllia transalpina, passa en Espanha e fa son ligam amb Quint Caecili Meteèl Pi, procònsol d'Ispània ulterior. Sertori es un excellent general que ten Pompèu en pauca estima, que nomena "l'escolan de Sulla". La fortuna de las armas cambia mai d'un còp de camp: Pompèu es vencut per Sertori, coma a Lauro, sus las ribas du Sucro (ont Sertori deu pasmens sacrificar son ala esquèrra per rebutar son enemic sus l'ala drecha), ont es ferrir, o encara près de Sagont, ont Metèl li pòrta secors. Obten pasmens de victòrias contra sos luòctenents.

Après aver mandat al senat una letra menaçanta evocant sa possibla desfacha al cas que d'ajuda e de blat li serián pas tornat, Pompèu recebèt doas legions de mai en 74 AbC. A partir d'alara, Pompèu e Metèl començon a prene l'avantatge sus lor adversari en progressant lentament mas segurament, prenent las vilas enemigas las unas après los autres, çò qu'a per efièch de provocar de manca totjorn mai nombrosas dins lo camp de Sertori. En 73 AbC, Pompèu contunha sol una campanha victoriosa al centre de l'Espanha, que se sap pas los detalhs. L'an seguent, après una novèla ofensiva de Pompèu e de Metèl, los Marianistas contraròtlan pas mai que Lusitània. Segon Apian, Sertori ven alara l'alcoolic e gorrin, perdent pauc a pauc son autoritat suls òmes.

Vesent la possibla desfacha de Sertori fàcia a las tropas de Pompèu e de Metèl, Perpenna, son principal luòctenent, l'assassina pendent un banquet en 72 AbC, çò que precipita la casuda dels marianistas dins la region. La mòrt de Sertori permet donc a Pompèu de l'emportar e d'acabar pauc après la pacificacion d'Ispània.

Après que torna en Itàlia pels Pirenèus. Al pas entre Gàllia e l'Ispània, al pòrt de Panissars, fa bastir un monument conegut jol nom de Trofèu de Pompèu (trobat en 1984), remembrant las ciutats e los pòbles sometits pendent sa campanhas.

Pompèu contra Espartac

Los darrièrs eveniments de la guèrra contra Espartac en 71 AbC. La mapa mòstra los combats qu'opausan Crass e lo gladiator. Se pòt remarcar las legions de Pompèu que rejongan lo nòrd per prene los subrevivents.

En 71 AbC, torna en Itàlia amb sas legions alara que la peninsula crenta la revòlta servila dirigida per Espartac. Aquel fugís d'una escòla gladiators de Càpoa e saquejèt lo Picenum, region natala de Pompèu, amb 100 000 òmes en armas.

Cras, qu'es encarga de lo véncer, conéis de revèrs. Fa alara una error, qu'e regretarà: demandar al senat de donar l'òrdre à Pompèu de venir l'ajudar. Fin finanala avalís lo grop màger de revoltats e Espartac es tuat. De son costat, ganhant alara l'afeccion del pòble de Roma, Pompèu fa s'escampilhar la darrièra benda erranta (unes 5 000 òmes), qu'ensajan de fugir pel nòrd.

Cras, qu'acababa de destruire la benda màger dels revoltats sens provocar un parelh entosiasme, ne ven amar. Se après aquel episòdi provòca de tensions entre los dos rivals, lors interés convergissent los menan pasmens a se ligar contra lo Senat.

Lo consulat de Pompèu e de Cras

De retorn a Roma, Pompèu se presenta al consulat per l'an seguent. Sa candidatura es totalament anormala qu'a pas seguit lo cursus honorum, camin obligat per accedir al consulat. Sa popularitat es tala que se pòt pas far autra causa que de li acordar una dispensa. Cras pausa tanben sa candidatura. Son ambedos elegits cònsols per l'an 70 AbC. Los dos generals, contra la tradicion, puslèu que de licenciar lors soldats, los mantemon campats en armas près de Roma. Pompèu assegura qu'il licenciarà sas legions après son trionf. Cras, el, afirma que licenciarà las sieunas pas que se Pompèu lo fa d'en primièr. Pompèu celèbra alara son trionf, alara que Cras deu se contentar d'une ovacion, onor mendre. Los dos òmes se rendon fin finala a las suplicas del pòble e se reconcilian en public sul Forum puèi desmobilizan lors tropas, çò qu'alinha l'espèctre d'una novèla guèrra civila.

Pendent son mandat consular, Pompèu ganha la favor del pòble tornant als tribuns de la plèba los poders que lor avián estat levat jos Sulla, es a dire l'initiativa legislativa e lo drech de veto sus las decisions d'autres magistrats o del Senat. Torna tanben als cavalièrs lo drech de sèti dins los tribunals. Pasmens se pas cap d'istorians o menciona, se pòt supausar que los cavalièrs deguèron lor testimoniar financièrament lor reconeissença. Atal, Pompèu, qu'aviá contribuit a la victòria dels optimates jos Sulla, torna sus l'escaquièr politic. Provòca pasmens la fisança de fòrça senators, crentant la dictatura.

A la fin de lor mandat, Pompèu coma Cras renoncian al proconsulat que lor torna. Lo comandament d'una província es per un ancian cònsol l'escasença o de se cobrir de glòria per l'un o l'autre expleit militar, o de s'enriquir a las cargas dels administrats. Cras es ja plan fòrça ric. E Pompèu, ja afiá fach sas pròvas militarament. Se contenta de tener son sèti al Senat, qu'es, a 37 ans, un dels mai joves membres, esperant que li siá atribuit un comandament militar a sa mesura. Deura pacientar un pauc peu.

Pompèu contra los piratas

Mapa de la Mediterranèa amb los territòris romans e los noms e plaças dels 25 legats nomenats per Pompèu per lutar contra los piratas.

Pendent l'ivèrn de 67 AbC, Pompèu recep, per la lex Gabinia , la mocion portant lo nom du tribun de la plèba Gabini, un imperium excepcional per avalir la pirateriá de Mediterranèa. En efièch, per lors raids de contunh, los piratas que perturbavan fòrça lo transpòrt de viures cap a Roma dempuèi Sicília e l'Egipte menaçan d'afamar la peninsula italiana.

Los senators, amb Quint Lutaci Catul, un dels dos cònsols de l'an 78 AbC, que crenta una novèla dictatura, son reticents a li acordar de tals poders. La lei es pasmens adoptada jos la pression del pòble. Pompèu realiza sa foncion metodicament. Dispausa de 500 naus de guèrra e de 120 000 òmes, l'equivalent de vint legions. La Mediterranèa es divizada en tretze zonas, caduna donada a un dels 24 legats al cap d'una flòta. La mar es lèu netejada de l'oèst cap a l'èst e los piratas son rebutats cap a lors reparis de Cilícia dins l'èst del bacin mediterranèu. A aquel moment Pompèu va pel primièr còp Atenas. Fòrça popular, Pompèu es acclamat per la fola ateniana que prenguèt pas los bens dels temples de la vila.

Per véncer los piratas definitivament, lo quita Pompèu, al cap de seissenta naus, lèu rejonh per fòrça autres, lor balha alra lo còp final atacant lo pòrt de Coracesium. Obten los capitulacion e sap fa mòstra magnanimitat per aqueles que se rendon, installant un grand nombre d'entre eles amb lors familhas dins la vila de Soli, que se torna nomenar Pompeiopolis. En efièch, aquela vila, fondada per Mitridat, foguèt sacatjada e destrucha pendent la darrièra guèrra contra lo Pont. Pompèu torna colonizar alara aquela vila amb los piratas repentits. Compliguèt sa mission en tres meses e venguèt fòrça ric metent la man sul butin que los piratas avián comolat pendent d'annadas.

Pompèu en Orient

Alara que demorava en Grècia après sa victòria suls piratas, Pompèu guinha capa a l'Orient, ont Lucul a de mal avéncer lo rei del Pont Mitridat VI Eupator. En 66 AbC, la lex Manilia, iniciada pel tribun de la plèba Cai Manili, pièjat enntre antre per Ciceron, balha de nòu a Pompèu dels poders d'imperium excepcionals en Asia menora. Fòrça senators avertits per la tendéncia a la creissença del poder personal dels generals, s'i opausan en van.

Lo Reialme del Pont a son apogèu, lo Reialme d'Armenia es en verc

Lo rei Mitridat VI

Pompèu va en Galàcia per relevar Lucul de son comandament. Segon Dion Cassi, sa primièra accion seriá estat prepausar la patz a Mitridat. Li auriá mandat un messatgièr, sens obtenir de responsa. Pompèu conclutz alara una aliança amb lo rei dels Parts Fraates e li ofrís los territòris de l'Armenia. Espaventat, Mitridat auriá alara demandat la patz. Fàvccia a las exigéncias exorbitantas de Pompèu, sos soldats se revòltan e lo rei pòt pas los calmar sonque pretendent que sos emisssaris avián pas estat cargats de negociar, mas d'observar çò que fasián los Romans. Pompèu va en Galàcia per relevar Lucul de son comandament. L'entrevista es d'en primièr cortés, mas las voces pujan, fins a que los dos òmes s'emponhen, retenguts per lors gardas del còrs. Après aquel encontre, Lucul deu tornar a Roma e daissa lo comandament de las dos legions d'Asia menora a Pompèu. Aquel darrièr dispausa atal de mai 60 000 òmes e de 3 000 cavalièrs, siá una desena de legions, sens comptar los nombroses auxillariss, per n'acabar amb lo rei del Pont.

D'en primièt, Mitridat evita lo combat e destrusís la regions traversadas per las tropas de l'imperator per los afamer. Puslèu que de percaçar Mitridat, Pompèu passa per l'Armenia Minora, una província fertila del Reialme del Pont. Mitridat decidís d'atirar Pompèu en Armenia per prevocar l'ostilitat del rei Tigrani II contra los Romans. Pompèu agafa lo rer del Pont e dona una batalha de nuèch contra sas fòrças. Las armadas de Pompèu fan mai de 10 000 mòrts. Mitridat es vencut e fugís pel Reialme del Bosfòr, sus bòrds de la Mer d'Azov, abans d'aver ordonat a totas las plaças fòrtas ponticas de resistir als Romans. Dins unes meses, Pompèu n'acaba amb lo vielh rei.

Pompèu se trapa als confins del reialme d'Armenia e decidís de ne far un Estat client de Roma. Conscient de l'inutilitat de tota resisténcia, Tigrani II, un monarca vielh, daissa a Roma una partida de sas possessions (Siria e Fenícia, una partida de Capadòcia e de Cilícia e tanben la Sofèna) e consentís a Pompèu una importanta contribucion financièra après una encontra amb aquel darrièr. Per la sola via diplomatica, Pompèu sometèt l'Armenia tota e anexièt fòrça territòris. Pòt donc se lançar al percaç Mitridat, passant pel Caucàs.

Davalant l'Araxe e tornant pojar lo cors del Cir, Pompèu dintra dins lo reailme dels Albans e venç lo rei Oroses. En 65 AbC, après aver ivernat a çò dels Albans e los aver vencuts, somet lo reialme vesin dels Ibèrs jol reialme d'Artoques emprotant una victòria decisiva sul Cir. Pauc après, Oroses, lo rei dels Albans, se revòltan e tornan la ostilitats. Lèva una armada de 60 000 òmes e 12 000 cavalièrs. Mas aquela es compausada pas que de pastres e païsans sens formacion militara que Pompèu espotís de nòu sus l'Abas. Jamai una armada romana s'èra riscada tan luènh de la Mediterranèa. Aquelas bèlas victòrias permeton a Roma de s'espandre capa a la Bitínia, lo Pont e la Siria, pausant atal las basas de la futura dominacion de l'Empèri roman en Orient.

La campanha es acabada. Pasmens se Mitridat siá encara en fugida, Pompèu sometèt los Armenians, los Albans e los Ibèrs del Caucàs. Pòt procedir al restabliment de la patz dins aquela region trocejada per las guèrras. D'en primièr, s'acaba la guèrra entre l'Empèri part e lo Reialme d'Armenia per via diplomatica. Rejonh enseguida amb totas sas legions son legat Afrani en Siria. En camin va a Zela, ont una armada romana es desfacha per Mitridat. Pompèu tend a far enterrar los rèstes dels soldats romans que son tombat sul camp de batalha. Un còp Siria, fonda província de Siria, nòu territòri de la Republica. I promulga de leis e fa  venir fòrça magistrats romans per administrar aquela novèla província. Abant de tornar en Itàlia, Pompèu vòl encara reglar dos problèmas: ordenar la Judèa, en plena guèrra civila, e contrarotlar Aretas III, rei dels Nabatèus.

Pompèu en Judèa

En 63 AbC, Pompèu es a Damasc per reglar lo problèma de la Judèa, alara en guèrra fratricida qu'opausa Aristobul II a son fraire Ircan II. Cadun dels dos fraires demanda l'ajuda de Pompèu per véncer l'autre. Coma Aristobul foguèt fòrça complesent per Mitridat e pels piratas alara qu'Ircan èra puslèu favorable a Roma, Pompèu s'aprocha d'aquel darrièr. Marcha contra Aristobul que s'èra retirat dins la fortalesa d'Alexandreion. Acabat aquel novèl arbitratge, Pompèu ordona son son enemic de rendre totas las plaças places qu'ocupa. Après un nòu viratorn d'Aristobul, decidís de se'n prene a Jerusalèm. Pel camin, las legions de Pompèu s'arrèstan a Jerico e lor imperator estudia los plans de la fortalesa de Jérusalèm.

Es a aquel moment qu'un messatgièr li aprend que Mitridat, que s'èra refugiat dins le Bosfòr, s'èra suicidit. La guèrra contra lo Pont es fin finala acabada e l'objectiu de Pompèu en Orient es capitat. Pasmens ne vòl acabar amb Aristobul. Un còp intrat a Jerusalèm, que la populacion èra divisada, fa lo sètge dels partisans d'Aristobul retirats sul Mont del Temple. Aquel es ganhat d'assalt e, d'aquel episòdi, l'istòria reten que Pompèu penetrèt dins lo Sant dels Sants del temple de Jerusalèm, çò que constituisssiá un sacrilègi pels Josieus, mas i tòca pas res. L'assalt del Temple fa mai de 12 000 mòrts, mas fòrça pauc del costat de Pompèu. La Judèu es sul pic somesa. Mas Pompèu restaura pas la reialtat: solament torna integrat Ircan dins sas foncions de grand prèire del temple de Jerusalèm.

Pompèu, qu'es de segur a l'apogèu de sa glòria en Orient, envisatja de projèctes per assetar sa poténcia, coma caminar cap a la mar Roja, o alara far una expedicion en Egitpe. Lo Faraon Ptolemèu XII li demanda de mestrejar una revòlta dins son país. MAs Pompèu renoncia a tot aquò per tornar cap a la Siria.

Pompèu administrator

Après sa campanha liuç en Judèa, Pompèu transforma la regions que conquerís al benfici de Roma. Obten la capitulacion d'aquelas plaças fòrtas del Pont e pòt tanben procedir a la nòva organizacion politica de l'Orient. Daissa doas legions en Judèa jos comandament de Scaur. Installat a Sinòp, creèt las províncias de Siria e de Pont-Bitínia (constituida de la Bitínia e de la mitat occidentala del reialme del Pont). L'organizacion d'aquela província demorarà un dels legats mai durables: Plini lo Jove ne fa encara mencion al sègle I. S'espandís tanben a la Cilícia. A Amisos, recep dotze princes e reis de las regions conqueridas. A aquelas qu'èran favorables a Rome, Pompèu garda lor títol fasent de lor territòris un Estat tap, client de Roma. Deuran li tornar de fòrtas somas d'argent e li balhar de soldats. Es atal que los reialmes del Bosfòr, de Capadòcia, d'Armenia, los principar de Galàcia e de Colquid venon d'Estats vassals de la Republica romana.

La Republica romana al temps de Cesar, en burèl, las conquèstas de Pompèa

Pompèu vòl imitar Alexandre lo Grand fondant de novèlas vilas. Revendica la creacion de uèit vilas en Capadòcia, mai vint en Cilícia. Aquò es plan exagerat: mai sovent, s'agís de localitats ja existisssenta renomenadas e agrandidas, coma Magnopolis, que la construccion conencèt jos Mitridat. Nicopolis, fondada a luòc ont Pompèu aviá vencut Mitridat, constituís sens dobte l'excepcion. Pasmens torna bastir mai d'una ciutats destruidas per la guèrra en Cilícia, en Capadòcia e en Cele-Siria. Mai, promulga de leis, balha la citadanetat romana e de notables locals e ordona la destruccion de totas las fortalesas de la region per empachar la creacion de fogals de resisténcia. Toutes aquelas mesuras lo fa popular en Orient e obtenon l'adesion dels cavalièrs romans establit dins la region. Sa mission en Orient es acabada, es lo temps per el de tornar a Roma.

Retorn de Pompèu a Roma

Pompèu torna en Itàlia en decembre de 62 AbC. Debarca a Brindes amb sas legions e, quitament abant de recebre l'òrdre del Senat, licencia sas tropas, provocan surpresa e solaç general. L'istorian Vellei Patercul traduch aque sentiment : « Fòrça gents, en efièch, avián afirmat que tornariá pas à Roma sens èsser acompanhat de son armada, e que limitariá a son grat la libertat dels ciutadans. ». Lo solaç es tal que se'n ven a l'aclamar de pertot. Sa popularitat es alara a son zenit. Lo Senat éèra espaventata  l'idèa que Pompèa pòsca prene lo poder amb sas legions e instaurar una novèla dictatura. Mai, Pompèu ara fòrça ric mercé al tresaurs comolats en Orient.

A son retorn a Roma, divòrcia de son esposa Mucia Tertia, dont l'inconducha es notòri. Cerca enseguida a contractar una novèla union e demanda la man d'una neboda Caton per de nòu atirar las favors dels optimates. A Roma los maidatges son l'objècte de fòrça manòbras politicas. Per aquela union, Pompèu cerca donc a se conciliar de senators mai conservators. Es un fracas, amb lo refús regde de Caton, refusant de veira sa libertat politica alinada d'aquel biais e li fa dire que « ...es pas per las femnas que se pòt prene Caton... ». Plutarc repròcha a Caton son manca de sens politic dins aquela escasença, que, son refús, menarà Pompèu a se tornar cap a Cesar, que li ofrirà sa filha en maridatge, amb de consequéncias desastrosas per l'Estat: « ...èra obligar Pompèu a se virar del costat de Cesar, e de contractar un maridatge que, unissent la poténcia de Pompèa a aquela de Cesar, manca de capvirar l'empèri de Roma, e perdèt al mens la republica. »

Lo jorn de son quaranta e cinquen anniversari, celèbra son trionf de orbi universo (« sul mond entièr »), qu'aviá estat ajornat de sièis meses pel Senat que vei encara amb mesfisança aquel general victoriós cobèrt de glòria e de succès.

Pompèu vòl far atribuir de tèrras al sieus veterans e ratificar los actes qu'aviá pausat en Orient. Fisançós dins sa popularitat, crei i capitat aisidament. Buta a l'opposicion de fòrça senators, coma aquela de Caton, que l'opinion es facha, mas tanben aquela de Lucul, qu'a pas obliat l'umiliacion que Pompèu li aviá facha en Orient. Aquela aliança de la vertut e de la rancòr irita Pompèu. Ara fòrça ric, crei poder i capitar fasent de pes sus l'eleccion dels cònsols de l'an 60. Financia l'election de son ancian legat Afrani. Aquel es coma previst elegit cònsol en 60 AbCmas a per collèga Metèl Celer, del clan dels Metelli, que Pompèu aviá ofensat en divorciant de lor mièjadòrre Mucia. Un còp elegit, Afrian es pas una pièja pro eficaça, de contunh contrat per Metèl Celer. Pompèu demanda alara al tribun de la plèba Flavi de pausar una mocion per crompar de tèrras en Itàlia per las distribuir al sieus legionaris. Metèl Celer caput s'i opausa, comença alara un afar pla estranh. Lo tribun Flavi apond a sa mocion una lei agrària que permet l'atribucion de tèrras a de simples ciutadans, çò que provòca la colèra dels optimates. Debant l'oposicion de Metèl Celer e en tota legalitat, Flavi lo fa metre en prison. Celer reünís lo Senat dins la prison, mas Flavi se seta debant l'intrada per empachar los senators de passar. Coma Flavi, qu'es tribun de la plèba, es intocable, Metèl respond en traucant la paret per escotar los senators debant las menaças de Flavi. Se cal creire Dion Cassi, «Pompèu s'enrogís aprenent aquel eveniment». Quand Flavi menaça Celer de lo privar de proconsulat après son mandat se plega pas, aquel darrièr s'obstina. Pompèu, impoderós, deu provisòriament renonciar.

Lo primièr triumvirat

Pauc après, Cesar torna en Itàlia a la fin de son mandat de propretor d'Ispània. Segur que torna mas endeutat, mas ven fòrça popular a Roma. Vòl venir cónsol en 59. Per asetar son projècte, a besonh de sostens. Es cap a Cras e Pompèu que vira. Podent pas èsser lo primièr dins Roma, Pompèu vei aquel ligam de biais favorable, qu'encara vòl obténer de tèrras pels sieus veterans e veire sos actes en Orient ratificats.

En 60 AbC, Pompèu conclutz donc lo primier triumvirat amb Juli Cesar e Cras, un pacte que l'ecrivan Varron nomena « lo mostre dels tres caps ». Amb aquela aliança contra l'oligarquia senatoriala dirigida per Caton, Crass e Pompèu capitan a far elegir Cesar cònsol en 59 Abc. La violéncia ven omnipresenta a Roma, ont se realiza de vertadièra batalhas. Pompèu cridèt sos veterans, que terrorizan los partisans dels optimates. Per obligar son novèl amic Pompèu, Cesar fai alara passar una lei agrària e ratificar sos actes en Orient, malgrat l'oposicion de son collèga conservator Bibul, mens abil qu'aviá estat Metèl Celer. Fàcia a las violéncias quotidianas, Bibul s'embarra a çò d'el fins a lafin del consulat.

Julia, filha de Cesar, femna de Pompèu

Per enforçar l'alliança, en mai 59 AbC, Pompèu esposa Julia, la filha de Juli Cesar.

Pasmens se en aparéncia aviá aténh sos objectius, Pompèu sortís pas veritadièrament ganhant dels eveniments. Semblariá qu'a de vertadièrs sentiments per sa novèla esposa Julia: coma es prensa, se retira amb ela dins sa vila d'Albe. Segon Plutarc, Pompèu abandona la politica al benefici de Julia e se daissa portar per " l'amor que li inspira sa jova esposa ". Sa popularitat es al mai bas - lo temps es alunhat ont èra nomenat «Magnus» - alara que César, plan actiu, tira las castanhas del fuòc.

A la fin de l'an 59 AbC, lo clima politic es pesant: un certa Luci Vetti pretend que s'èra encargat, amb l'ajuda d'unes gladiators, d'assassinar Pompèu. Dich aver renonciat a aquel acte e demoncia totes los instigators diferents, belèu manipulat per Cesar.

En 58 AbC, Cesar se'n va Roma a la fin de son consulat coma procònsol de Gàllia Cisalpina e d'Illíria. Cras, s'occupant dels sieus afars, fòra de Roma. Pompèu es lo sol triumvir present dins la ciutat. Es sul pic pres dins una tempèsta politica.

Lo nòu tribun de la plèba, Clòdi Pulcher ataca los senators optimates, coma Caton e Ciceron. Vòl subretot se venjar de Ciceron, qu'aviá testimoniat contra el dins un afar de sacrilègi en 62. Pompèu, fòrça isolat, s'aliar inprudentament amb aquel dangierós personatge, que far regnar la terror pagant de servicis de bendas armadas. Clòdi capita a far exiliar Ciceron per procediment illegals contra los partisans de Catilina, executats sens procès regular. Ciceron es sacrificat per Pompèu, qu'es pasmens censat èsser son alliat. Se cal creire Plutarc, quand Ciceron va veire Pompèu per implorar son ajuda, aquel darrièr, vergonhós, s'escapa per una rèire pòrta. L'11 de març de 58, Ciceron quita Rome per escapar a une condamnacion.

Pompèu pòt plan sentir la coardiá que mostrèt dins aquel afar, que Clòdi se vira contra el. Ataca Pompèu e lo cònsol en pòste Gabini, un ancian legat de Pompèu. Fa d'accions en justícia de clients de Pompèu. Aquel darrièr es plan insultat per Clòdi e los sieus sul Forum quand ven sosténer sos clients. Los òmes de Pompèu a aqueles de Clòdi lèu s'emponhan sul quita Forum. Furiós e umiliat, Pompèu es ara decidit a far tornar Ciceron a Roma. Fa venir a Roma fòrça clients de tota l'Itàlia. Lo 4 d'agost de 57 AbC, obten un vòte cancelant l'exili de Ciceron. La leisson a pas escapat als senators conservators, las dels desòrdres, que s'apròchan de Pompèu.

Reconstitucion de l'interior del Teatre de Pompèu

Coma Roma es menaçada de famina - una situacion ont Clòdi, qu'aviá fa passar una lei prevesent la distribucion gratuita de blat al pòble, portava una partida de responsabilitat -, de susmautas espetan dins la vila. Ciceron prepausa que Pompèu siá encargat de remediar a la situacion. Li es confiat lo pretzfach de s'ocupar de l'annòna (es a dire l'avitalhament en blat de la vila) pendent cinc ans. Pompèu restablís lèu l'avitalhament en blat dempuèi l'Africa que ven mai popolar.

En 57 AbC, Pompèu recep dins sa vila d'Albe la visita del faraon d'Egipte Ptolemèu XII. Aque aviá estat caçat del poder per una susmauta populara e ven demandar l'ajuda de Roma per tornar pujar a son tròn. Pompèu l'aculhís calorosament.

Al començament de 56 AbC, tota l'atentcon del senat es absorbada per l'afar d'Egipte. Un oracle sibillin vient complicar l'afar: cal pas refusar son amistat al rei d'Egipte, mas cal pas li acordar d'armada, çò qu'exclusís d'acordar a aquel que serà encargat de restaurar Ptolemèu XII sus son tròn un comandament militar. Diferentes mocions se succedisson al Senat, lo nom de Pompèu essent avançat, mas l'afar es fin finala abandonada. Lo prestigi de Pompèu ne sortís pas grandit. De nòu s'apròcha dels sieus dons companhs del triumvirat.

Alara que Cesar se trapa a Luca, Cras e Pompèu l'i jonhan en abril. Aquela famosa «entrevista» o «conferéncia» de Luca faguèt parlar. Cadun vòl protegir sos interesses. Las grandas linhas de l'acòrdi son conegudas: Cras e Pompèu vòlon obténer un segon consulat en 55, alara que Cesar vòl veire renovelar son comandament en Gàllia.

En 55 AbC, las elections consularas, qu'avián estat ajornadas, se debanan amb dificultats dins un clima de granda violença. Un còp elegit, Pompèu et Cras tenon paraula e fan votar la lei Licinia Pompeia que proroga los poders de Cesar en gàllia per una durada de cinc ans.

Pompèu inaugura lo primièr teatre roman de pèire de Roma coma un portic e una exèdra qu'abriga una estatua lo representant en trionfator del mone. Ptolemèu XII Aulèta es encara a Rome e Pompèu carga Gabini, alara procònsol de Siria, de marchar sus l'Egipte per matar la susmauta del pòble, sens l'acòrdi del Senat. Gabini ne sortís venceire e restablís Ptolenèu XII sul tròn, mejan Pompèu, en escambi de 10 000 talents.

L'an seguent, a l'eissida de son mandat consular, Pompèu ven procònsol de l'Ispània per cinx ans amb lo comandament de quatre legions. Cras, el, obten lo proconsulat de Siria. Quitament s'es procònsol, Pompèu demora en Itàlia e carga sos legats d'administrar la província a sa plaça. Segon la lei, pòt pas intrar dins Roma alara qu'es procònsol. Pauc de temps après, sa femna, Julia, après un primièr avortament, es de nòu prensa. Malaurosament, la filha unica de Cesar morís en jacilha e l'enfant tampauc viu. Pompèu e Cesar partejan lo tristum e condolenças, mas la mòrt de Julia trenca lors ligams familhals. Lucan ne resuma per un vers las consequéncias politicas catastroficas: « Ta mòrt (Julia) trenquèt lor fe (Pompèu e Cesar) e permetèt als caps de suscitar la guèrra. ».

L'an seguent, Cras, procònsol de Siria, son filh Publi t la mai granda partida de son armada son avalits pels Parts à Carrhes en 53 AbC. Lo triumvirat acaba d'existir.

Pompèu coma recors fàcia al desòrdre

Denièr amb la cara de Pompèu 49-48 AC.).

Cesar, e non pas Pompèu, es ara lo novèl grand general de Roma a causa de sas victòria en Gàllia, e lo fragil equilibri del poder entre eles es menaçat. L'ància del public aumenta, de rumors circulan qu'a Pompèu li seriá ofèrt la dictatura per restablir la lei e l'òrdre. Cesar prepausa un segond ligam matrimoniala a Pompèu: li ofrís sa pichona neboda Octavia (la sòrre del futur emperaire August). Aquel còp, pasmens, Pompèu refusa. En 52 AbC, esposa Cornelia Metella, la plan jova veusa de Publi, lo filh de Cras, e la filha de Scipion, un dels mai grands enemics de Cesar. Pompèu se vira totjorn mai cap al camp dels optimates. Se pòt presumir qu'aqueles darrièrs pensavan qu'èra lo mendre de dos mals.

Lo 18 de genièr de -52, Clòdi es assassinat per Milon. que, en represalha, sos partisans brutlan la Curia, ont sèti lo Senat, comença un periòde d'anarquia. Lo senat, pres de panica, crida Pompèu. Una majoritat de senators es prèsta de li autrejar la dictatura, mas jos l'influéncia de Bibul e de Caton, lo Senat adòpta un compromés e fa votar una lei que nomena Pompèu cònsol unic (consul solus) en 52 AbC, tot li conservant son mandat de procònsol d'Ispània, çò que dona de poders extraordinaris mas limitats. Lo pòble accèpta aquela nominacion e Pompèu comença un tresen consulat, a l'encontra del principi de collegialitat e d'una lei de Sulla qu'exigissiá un delai de detz ans entre dos consulats. Un dictator podava pas legalament èsser punit per las mesuras presas pendent son govèrn. Al contrari, coma cònsol unic, Pompèu es responsable de sas accions. Reagís amb rapiditat e eficacitat, fasent intrar de legionaris dins Roma per restablir l'òrdre e votar doas leis: de vi, per lutar contra la violéncia, e de ambitu, per lutar contra la corrupcion electorala.

En abril, quand Milon es inculpat per l'assassinat de Clòdi, Pompèu va al tribunal amb de soldats qu'espandisson los partisans de Milon. Lor preséncia perturba tan Ciceron, l'avocat de Milon, que sana son plaidejament. Milon es condamnat e deu s'exilia. Pendent son consulat, Pompèu ofrís de jòcs a la plèba per far obliar las tensions politicas de Roma. Son teatre es, segon el, la rason de sas festivitats.

Pompèu se dona per collèga son novèl sògre Metèl Scipion pendent los cinc darrièrs meses de son consulat.

A la fin de son mandat, li dona grat lo Senat per aver restablit l'òrdre sens aver utilizat la fòrça legionària. Las elections consularas son organizadas per l'an 51 AbC e Pompèu daissa la plaça als successors Sulpici Ruf e Claudi Marcèl.

De la confrontacion cap a la guèrra

Lo poder proconsular accordat a Cesar auriá degut s'acabar lo 31 de decembre de 50 AbC, après la prolongacion de cinc ans qu'aviá estat consentida a l'encontra de Lucques. Mas en març de 51 AbC, Cesar envia una letra al Senat demandant una prolongacion de son imperium: que s'acabe en 49 AbC, sens qu'aja d'interrupcion entre la fin del proconsulat e lo començament de son segond consulat previst lo 1èr de genièr de 48 AbC Pompèu avent obtengut aquela favor del senat, Cesar vòl lo meteis avantatge. L'intransigéncia de Caton fa fracassar lo compromés. Lo cònsol Marc Claudi Marcèl fa la situacion encara mai dificila prepausant de remplaçar lo procònsol de las Gàllias e de l'illíria abant l'expiracion de son mandat, la victòria suls Galleses es segura. Oficialament, Pompèu s'opausa a aquela prepausicion: segon el, la question se deu pas abordar abant lo 1èr de març de 50, data de fin del proconsulat de Cesar.

En 50 AbC, la guèrra de las Gàllias es acabada. Per s'aprochar de la politica romana, Cesar va a Ravenna en Gàllia cisalpina amb una sola legion. Amb son butin gallés, paga secretament lo tribun de la plèba Cai Scriboni Curio, en qui Pompèu aviá plaçat sa fisença, pagant totes sos deutes.

Jol pretèxte de la necessitat du renforçament de l'armada en Orient en vista d'una guèrra amb los Parts, lo Senat ordona a Cesar e a Pompèu de li enviar una legion cadun. Pompèu reclama abilament la legion qu'aviá prestat a Cesar per la guèrra de las Gàllias. Aquel darrièr accèpta e torna al Senat la l^a e la XV^a legion. La guèrra contra los Parts se realiza pas e las dos legions son estacionadas a Càpoa. [[Fichier:Tête_de_Jules_César.jpg|vinheta|Juli Cesar]] Ongan Pompèu ven fòrça malaut. Son restabliment es aculhit pertot en Itàlia per de manifestacions de jòia, que flatan sa vanitat e li inspiran un sentiment de securitat pas plan fondat. A aquela escasença fa la declaracion celèbra, se vantant que quin que siá lo luòc d'Itàlia ont bat del pé, ne sortiriá de legions.

Lo 1èr de decembre, passat obertament dins lo camp de Cesar, Curion prepausa que Cesar e Pompèu abandonen ambedos lo comandament. Sa mocion es adoptada per 370 voces contra 22. Tot sembla donc indicar qu'una majoritat de senators vòlon encora evitar lo pièger. Furiós, Metèl Scipion buta alara Pompèu al conflicte l'obligant a prene lo cap de dos legions estacionadas a Càpoa e de levar d'autres tropas.

Lo 1èr de genièr de 49 AbC Curion manda al Senat una letra de Cesar: aquel es prèst a se demetre de son comandament se Pompèu ne fa del meteis. La letra irrita los optimates que pasmens pòdon pas contestar la logica legala de la demanda. Metèl Scipion prepausa pasmens qu'òrdre siá donat a Cesar d'emmandar son armada dins un delai prescrich per eviter èsser declarat enemic del pòble (hostis) a la fin de son mandat de procònsol. Fòra de la sessilha al Senat, Marc Antòni e l'autre tribun, Cassi, opausan lor veto a aquela mocion mas son lèu expulsats del Senat. Pasmens, Ciceron ensag d'evitar la guèrra en prepausant a Pompèu d'autorisar Cesar a governar las doas províncias que ten la carga fins a las eleccions consulàrias. Las versions d'aquelt episòdi divergisson. Segon Apian, Pompèu n'auriá estat satisfach, mas los cònsols s'i serián opausats, alara que segon Plutarc, Pompèu auriá refusat. Ciceron auriá alara fach una darrièra proposicion, Cesar gardant pas qu'Illíria e una sola legion. Encara segon Plutarc, Pompèu es sul punt d'acceptar mas los senators, coma Scipion, Lentul e Caton, s'opausan a aquela solucion. La guèrra civila ven inevitabla.

La guèrra civila

La situacion se precipita e a la fin, lo Senat, sus prepausicion de Pompèu, declara que l'Estat es en dangièr e confia la Republica als cònsols e als procònsols, la meton practicament entre las mans de Pompèu. Aquèl fa declarar Cesar fòra la lei lo 7 de genièr de 49 AbC mejans un senatus consultum ultimum. Marc Antòni, Cassi e Curion, que la securitat es pas mai garantida a Roma, fugisson a Ravena per rejònher Cesar, que reünís son armada e demanda a sas legions lor ajuda per combatre lo Senat.

Cesar marcha alara sus Roma, passant lo Rubicon amb la Legion XIII (11 de genièr). En preisse, Pompèu amassa doas legions mas sap que ferán pas lo pes fàcia als veterans aguerrits de Cesar. Dins una Roma en la panica, la plèba, traumatizada per la guèrra civila entre Sulla e Mari, vòl pas mai de sang. Los senators son espaventats se fisan a Pompèu. Aquel envia de messatgièrs pertot dins la Republica per mobilizar de legions: en Orient, en Istània e en Africa.

Mas pressat pel temps, que Cesar es ja a Ariminium, Pompèu quita Roma lo 17 de genièr e rejonh las legions de Campània amb sa familha e fòrça senators, coma Ciceron, Caton, los dos cònsol e tanben Brut. Alara que marcha cap a Càpoa per la Via Àpia, lo bruch se fa per las vilas del nòrd d'Itàlia se ligan a Cesar. Un còp a Càpoa, Pompèu es rejonh per Tit Labien, luòctenent de Cesar en Gàllia, que li explica que l'accion de son cap es baujum. Pompèu envia un messatge a Cesar per tòca d'acabar amb la guèrra. Pasmens, a l'avançar rapid de Cesar, pòt pas demorar a Càpoa e va donc a Brindisi, ont sos partisans, senators e cònsols lo rejongan. Renóncian a levar d'autras legions en Itàlia e preferís los anar cercar en Orient.

Parten de Brindes lo 17 de març, Pompèu embarca per la Grècia mejans l'Adriatica abant l'arribada de Cesar a las pòrtas de la vila amb 30 000 òmes. Pompèu escapa de pauc a Cesar mercé a las tendas qu'installèt dins la vila. Arribat dins la region, Pompèu installa son camp a Beroia en Macedònia e envia sa femna Cornelia e son filh Pompèu lo Jove a Mitilèna.

De son costat, Cesar, mèstre d'Itàlia, na pas de flòta. Per assegurar los rèires, comença d'en primièr de reduire las fòrças de Pompèu estacionadas en Ispània: set legions jol comandament d'Afrani e de Varron. Cesar fa lo sètge tanben a Massilia qu'aviá refusat de li obrir las pòrtas. Pompèu envia donc son legat Domici Ahenobarb per defendre la ciutat, mas aquela capitula après la reddition de las legions d'Ispània. Cesar, qu'utiliza la cleméncia coma d'una arma psicologica, remanda a Pompèu sos legats, Afrani, Varron et Domici. Los Pompeans emportan de succès en Illíria e en Africa, ont las tropas cesarianas commandadas per Curion son avalidas. Aquelas victòria pesan pasmens pauc al comparar la pèrda d'Ispània.

Malgrat aquela granda pèrda, Pompèu dispausa dels immensas fonts de l'Orient e utiliza un an entièr per amssar una granda armada. A las cinc legions que menèt d'Itàlia venon se n'apondre quatre mai venent d'Orient. Sa flòta, amb 600 naus, constituís un dels sieus atots màger. Li assegura lo contraròtle de la mar Adriatica.

Cesar, que tornèt a Itàlia, s'embarca a Brindes e escapa a la flòta pompeana. Debarca a Epira amb sas legions lo 4 de genièr de 48 AbC. Demanda a Marc Antòni, qu'es en Itàlia, de lo rejònher en Grècia amb sas tres legions. Capita a debarcar a Lissus. Pompèu es alara enrodat per las armadas enemicas, Cesar al sud, Marc Antòni al nòrd. Quand doas armadas son prèstas de marchar contra el, Pompèu se retira rèire de fortificacions près de Dyrrachium. Cesar ven far lo sètge. Lo fàcia a fàcia contunha dins de condicions fòrça duras pels adversaris, qu'ambedos patisson de problèmas d'avitalhament. Cesar es incapable de prene lo camp de Pompèu d'assalt, alara que lo temperament prudent de Pompèu lo mena a evitar una batalha de reng e a esperar que lo desprovesiment acabe amb las fòrças de Cesar. D'esperel pròche de la famina, acaba per trencar lo cercle de Dyrrachium e per metre Cesar en mala posicion. Segon Plutarc, manca pauc que Cesar morís pendent la batalha. Encara segon lel, Pompèu contunha pas amb son avantge, çò qu'auriá fa dire a Cesar que sos enemics l'aurián emportat aquel jorn se lor cap aviá saput véncer. Cesar se retira a Apollonia per reconstituir son armada e assegurar son avitalhament. Puslèu que de visar la reconquista d'Itàlia, que pel moment, èra sens defensas vertadièras, Pompèu ganha Teessàlia per la via Egnatia per jónher sas tropas a aquelas de son sògre Scipion que li mèna doas legions levadas en Siria. Cesar, de son costat, pren lo camin mai cort, pel Pinde e rejònh las tropas de Domici Calvin, qu'aviá enviadas a l'encontre de Scipion.

La batalha de Farsala

En camin, Cesar empòrta Gomphi d'assalt e recep la reddicion de Metropolis amb manjar e moneda. Lo 29 julhet de 48 AbC, Cesar arriba dins la plana de Farsala, una vila de Teessàlia. Dos jorns après, es rejonh per Pompèu que recebèt de Scipion de tropas frescas. Pompèu ensag de fatigar las tropas reduchas de Cesar e tanben estalivar las fòrças senatorialas per una accion d'usura, una seriá d'enganas e de desplaçaments breus. Los nòbles presents a l'entorn de Pompèu, segurs de la victòria al punt de se pelejan per de futurs e excellents pòstes en politica, l'incitan e lo persuadisson per qu'afronte Cesar en terren descobèrt.

Lo matin del 9 d'agost, las doas armadas romanas s'encontran a la batalha de Farsala. Pendent batalha, Pompèu ensag de prene al revèrs las tropas de Cesar. Fin finala, mercé a la formacion d'una quatrena linha, Cesar contra la cavalaria advèrsa e pren a revèrs las fòrças de Pompèu, que pauc a pauc, fugisson. Aquela batalha ven decisiva: las fòrças pompeanas son severament vencudas, las pèrdas de Cesar son sonque de 1 200, contra, 6 000 mòrts e 24 000 prisonièrs del costat de Pompèu. Los prisonièrs son graciats pel venceire.

Fòrça pompeans rejongan l'Ispaània e l'Africa, coma Caton e Scipion, que pas mai seguisson Pompèu. El, fugís a Larissa e vòga cap a Mitilèna per rejónher sa femna e son filh. Vòl anar Ròdas per enseguida anar a Antiòca per levar una autra armada. Pasmens, totas las pòrtas de l'Orient li son tancadas. Balha amb sos pròches de diferentas opcions: o ganhar lo reialme dels Parts, o se refugiar pel rei de Numídia Juba, o encara anarprès del faraon Ptolemèu XIII d'Egipte, que li deu fòrça, que mercé al el son paire podèt tornar al poder en 55 AbC. Se daissa fin finala convéncer per adoptar la tresena solucion.

La mòrt de Pompèu

La venguda de Pompèu plaça los conselhièrs del jove faraon, Potin, Aquillas et Teodòt, dins un mal pas. Doas opcions, lo caçar o l'aculhir, lor pareisson egalament dangierosas. Es Teodòt que prepausa alara de lo tuar, disent qu'atal faran un plaser a Cesar e crentaràn pas mai Pompèu.

A son arribada en Egipte le 28 de setembre de 48 AbC, apròca la platja de Pelusa sus una trirema. Pòt apercébre las naus de guèrras egipciana mas, fòrça surprés, es aculhit sonque per una simpla barca. Pasmens se supausa una trapadèla, Pompèu i poja e fa fàcia a Aquillas e un cert Septim.

La mòrt de Pompèu (anonim)

Pompèu reconeis Septim, qu'èra un del sieus centurions pendent guèrra contra los piratas. Alara que la barca egipciana atenh la riba, Pompèu sortís un pichon discors en grèc qu'aviá preparat e comença a lo legir. Es lo moment que, Septim sortís son glasi e trauca Pompèu per darrier. Aquillas el, sortís son ponhal e pica mai d'un còp, alara que los centurions de Pompèu son neutralizats. Pompèu cai e cobrís sa cara de sa tòga gemegant. Aquillas lo descapita e geta lo còrs sens cap sus la riba. Los soldats Egipcians sasisson le cadavre e arrancant los vestits.

Aquel general del mai grand de Roma demorèt sus aquela plaja sens sepultura pendent unes jorns. La familha e los darrièrs fidèls de Pompèu, que demorèrona al larg, fugisson pel mar. Aquillas garda lo cap de Pompèu per lo mostrar a Cesar. Un esclau de Pompèu, Filip, lavarà lo còrs nud de son mèstre e ferà un lenhièr funèbre per li far omenatge.

Cesar, que s'èra lançat al percaç Pompèu arriba en Egipte. Ptolemèu XIII pensava far plaser a César en assassinant Pompèu e li ofrissent lo cap son vielh enemic. Mas Cesar, per pitietat, o calcul politic, o ambedos, es prés d’un immens tristum e fa de funeralhas a son defunt enemic. Executa totes los instigateors de l'assassinat de Pompèu: Aquillas, l'eunuc Potin e lo tribun Septim.

La mòrt de Pompèu a mejans tèrmes a de consequéncias importantas en Egipte que Cesar despausarà Ptolemèu XIII e plaçarà Cleopatre, sa sòrre e esposa, sul tròn d'Egite. Cesar bastís un tombèl sus la plaja de Pelusa en l'onor de Pompèu le Grand e dona a sa femna Cornelia son cap, que serà inumat dins sa villa d'Alba, en Itàlia.

Maridatge e descendéncia

• Primièra eposa: Antistia, filha del praetor L. Antisci
• Segonda espoda: Aemilia Scaura, sògra de Sulla
• Tresena esposa: Mucia Tertia,  divòrcia d'ela per adultèri, segon Ciceron
  • Pompèu lo Jove, executat en 45 AbC, après la batalha de Munda
  • Pompeia Magna, mariada a Faust Corneli Sulla, puèi a Luci Corneli Cinna, aujòla de Cnae Corneli Cinna Magnus (lo primier mari tde Claudia Antonia). Aquel darrièr complotèt contra l'emperaire August, mas foguèt clement per el
    
  • Sext Pompèu, que se rebèla en Sicília contra August
• Quatrena esposa: Julia, filha de Cesar
  • Son enfant, mascle per unes autors, une filha per d'autres, visquèt pas qu'unes jorns.
• Cinquiena eposa: Cornelia Metella, filha de Metèl Scipion

Vejatz tanben

Bibliografia

• François Hinard (dir. {{{títol}}}. 
• Lucien Jerphagnon, Histoire de la Rome Antique, Les Armes et les Mots, Paris, Tallandier, 2002 {{{títol}}}. .
• (en) Robin Seager, Pompey the Great.  {{{títol}}}. 
• (en) Pat Southern, Pompey the Great, Stroud, 2002 {{{títol}}}. .
• (en) David Stockton, « The First Consulship of Pompey », Historia, n^o 22,‎ 1973, p. 205-218Stockton, « The First Consulship of Pompey », Historia, n^o 22,‎ 1973, p. 205-218.
• Éric Teyssier, Pompée.  {{{títol}}}. .
• (en) Manuel Tröster, « Roman Hegemony and Non-State Violence. Tröster, « Roman Hegemony and Non-State Violence. A Fresh Look at Pompey’s Campaign against the Pirates », Greece & Rome, n^o 56,‎ 2009, p. 14-33.
• J. Van Ooteghem, Pompée le Grand, bâtisseur d'Empire, Bruxelles, 1954 {{{títol}}}. .
• (en) Graham J. Wylie, « Pompey Megalopsychos », Klio, n^o 72,‎ 1990, p. 445-456Wylie, « Pompey Megalopsychos », Klio, n^o 72,‎ 1990, p. 445-456.

Articles connèxes

• Siria (província romana)

Ligams extèrnes

• Histoire romaine, Pompée