Lenga
En lingüistica, una lenga (arc. lengua) es un sistèma evolutiu de signes lingüistics, vocals, grafics o de gèstes, que permet la comunicacion entre individús.
Terminologia e definicions
[modificar | Modificar lo còdi]Ambiguitats entre lenga e lengatge; lenga e paraula
[modificar | Modificar lo còdi]Segon la lingüistica classica, una lenga es un sistèma de signes lingüistics vocals (e accessoriament gestuals o escriches) que permet la comunicacion entre los individús.
Es un sistèma de signes doblament articulats, es a dire que la construccion del sens se fa a dos nivèls d'articulacion.
- Lo primièr nivèl d'articulacion es lo de las entitats significantas (morfèmas [o monèmas] e lexèmas) formant los enonciats.
- Lo segond nivèl d'articulacion es lo de las unitats distintivas de basa (fonèmas) formant las unitats significantas.
Aqueles dos nivèls d'articulacion determinan los primièrs nivèls de la descripcion lingüistica :
- Primièr nivèl:
- morfèmas (o monèmas, unitats significants de basa) -> morfologia
- lexèmas (o mens exactament "mots", combinason de morfèmas per far d'unitats significantas pus complèxas) -> lexicologia
- òrdre dels morfèmas e lexèmas dins los enonciats -> sintaxi.
- Segond nivèl: fonèmas (elements de basa per construire los morfèmas) -> fonologia (e tanben: sons -> fonetica)
André Martinet precisa que l'òrdre de descripcion es necessariament invèrs de l'òrdre de percepcion o d'usatge de la lenga : la descripcion comença per lo segond nivèl d'articulacion (los fonèmas) per anar vèrs lo primièr (la combinason de las unitats significantas).
Se destria generalament la lenga (sistèma de signes) e lo lengatge (facultat umana mesa en òbra al mejan d'un tal sistèma).
Se destria tanben, dempuèi Ferdinand de Saussure, la lenga (lo sistèma de signes) e la paraula (es a dire l'utilizacion efectiva d'aquel sistèma pels locutors, dins de situacions concretas de comunicacion). Vejatz lenga e paraula.
Ambigüitats de variacion lingüistica: lenga e dialècte
[modificar | Modificar lo còdi]
Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !Tipes de lengas segon la practica
[modificar | Modificar lo còdi]S'apèla lenga mairala d'una persona la(s) lenga(s) qu'aquesta persona a apresa(s) dins son enfança al cors de son aprentissatge del lengatge.
Se la granda majoritat de las lengas parladas dins lo mond son de lengas naturalas, que se son formadas espontanèament a partir d'estats de lenga anteriors, existís çaquelà tanben de lengas artificialas o lengas construchas, coma l'esperanto, lo volapük, l'ido l'interlingua, lo lojban, o encara lo klingon, que son estadas creadas conscientament per d'individús.
Una lenga es dicha viva quand es utilizada oralament per de personas que n'es la lenga mairala, o per una comunautat sufisentament nombrosa — e de biais sufisentament intensiu — per permetre una evolucion espontanèa de la lenga (cas de l'esperanto).
S'apèla lenga mòrta o atudada una lenga qu'es pas mai practicada oralament coma lenga mairala, mas que pòt èsser encara utilizada dins cèrts domenis (coma la religion). La coneissença de las lengas mòrtas, en permetent l'estudi dels tèxtes ancians, es utila especialament a la lingüistica istorica, e mai a l'istòria e a sas disciplinas annèxas. Las doas lengas mòrtas pus importantas de la cultura occidentala son lo latin e lo grèc ancian. L'expression « lenga mòrta » es fòrça sovent contestada per los que las practican. Se preferís alara lenga anciana. Es possible de « ressuscitar » de lengas mòrtas, coma o mòstra l'exemple de l'ebrieu.
Una lenga viva es rarament un sistèma unifòrme e rigid, varia generalament segon lo luòc geografic (dialèctes), lo mitan social (sociolèctes) e los individús (idiolèctes) e, plan segur, segon lo temps, çò que fa que, considerada a un moment donat, una lenga es totjorn en evolucion e conten mai d'un estat. Per exemple, lo sistèma fonologic de las lengas es en evolucion constanta, çò qu'estúdia la fonetica istorica.
Lengas del mond
[modificar | Modificar lo còdi]Es impossible de determinar amb precision lo nombre de lengas parladas dins lo mond, en rason de la dificultat de traçar de frontièras precisas entre las lengas, e particularament de diferenciar las lengas dels dialèctes. Segon las estimacions, existiriá uèi entre 3000 e 7000 lengas vivas.
Desparicion de las lengas
[modificar | Modificar lo còdi]Un dels problèmas essencials que se pausan per las lengas del mond es lo de la preservacion de la diversitat. Dins un entreten pel quotidian Le Monde del 31 de decembre de 2005, la lingüista Colette Grinevald declara qu'environ 50% de las lengas desapareisseràn d'aquí a 2100. Dins cèrtas regions, aquò poiriá èsser de l'òrdre de 90% (coma en Austràlia e en America).
S'estima qu'en 2100, las lengas majoritàrias seràn :
- l'anglés, coma lenga universala, en particular pel comèrci e los escambis scientifics
- l'espanhòl, en America del Sud
- l'arabi
- lo chinés e l'indi, en Asia
- lo swahili e lo wolof, en Africa
Lo francés se deuriá portar plan, mas los francofòns seràn obligats de practicar lo bilingüisme (amb l'anglés), e mai lo multilingüisme. Çò que deuriá èsser practicat per totas las personas que vòlon preservar lor lenga tradicionala.
Una lenga es considerada coma menaçada s'a pas mai de locutors d'aquí a la fin del sègle xxi. Una lenga que pareis solida, car utilizada per de milions de personas, pòt èsser en dangièr. Es per exemple lo cas de las lengas quíchoa en America del Sud, perque i a fòrça pauc de joves que l'aprenon.
Dempuèi la mondializacion dels escambis, aquesta disparicion s'accelèra. Una de las causas es l'exòde rural, que fa que las tradicions se pòdon pas perpetuar e l'usatge de las lengas que l'acompanha. Sovent, la pression sociala fa que los locutors de lengas minoritàrias (coma los amerindians mas tanben fòrça lengas dichas regionalas, coma en França amb los bretons durant las annadas 1950) consideravan que de parlar una lenga tradicionala es un andicap per l'integracion dins la societat e per trobar de trabalh. La pression exercida per cèrts Estats, que considèran que la lenga es un dels ciments de la societat, es tanben un factor de disparicion de la diversitat lingüistica.
La disparicion d'aquestas lengas entraïna amb ela la disparicion de cèrts pans de la cultura tradicionala de cèrts grops. La disparicion d'una lenga tradicionala e l'apprentissatge marrit de la lenga dominanta ocasiona un malaise en cèrtas personas, per manca d'integracion perque se reconeisson pas dins cap de cultura.
Internet jòga un ròtle ambivalent, es d'un costat un accelerator de la disparicion de las lengas, per l'uniformizacion dels mejans de comunicacions. Mas es tanben un biais de preservar aquestas lengas, per l'establiment de comunautats parlant de lengas tradicionalas.
Annèxas
[modificar | Modificar lo còdi]Multilingüisme e traduccion
[modificar | Modificar lo còdi]Lenga escricha
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (en) The Architecture of Language. Oxford University Press.
- (en) (1957) Syntactic Structures. The Hague.
