Jorn
Un jorn o dia[1] es un espaci de temps que s'escor, en un luòc balhat de la Tèrra d'un axe de 360°, entre lo mement del levar del Solelh e lo de son colcar. Lo jorn evòca egalament una nocion de durada d'illuminacion e s'opausa a la nuèit. Succedís l'alba e precedís lo luscre. Sa debuta e sa durada son influenciadas per la latitud de luòc e de l'angle d'incidéncia del Solelh pendent l'annada.
Lo jorn solar mejan (simbòl: d) èra tradicionalament la basa de l'unitat de la segonda (simbòl: s), equivalent d'exprimir . Dempuèi 1956, sa longor es representada per la segonda atomica, actualament d'una durada mejana de 86 400,003 segondas atomicas.[2][3]
Etimologia
[modificar | Modificar lo còdi]Jorn deriva del substantiu latin diurnum qu'es un sinonim de dies.[4] Dins lo lengatge comun, lo mot jorn preval coma sinonim de dia, sobretot utilizat en gascon e en lengadocian occidental.
Variacion de la durada del jorn
[modificar | Modificar lo còdi]
La velocitat a la quala la Tèrra vira sus son axe es pas constanta, mas demesís generalament plan lentament, a causa de l'accion de las marèas de la Luna e del Solelh. Los jorns s'alongan donc e l'aumentacion es a l'entorn d'1,7 millisegondas per sègle (una mejana calculada sus las 2 700 darrièras annadas). Mai o mens 620 milions d'annadas, un periòde de 24 oras durava pas que 21,9 oras; i aviá alara 400 jorns per an.[5]
Jorns astronomics
[modificar | Modificar lo còdi]Jorn sideral
[modificar | Modificar lo còdi].svg)
Un jorn sideral (lit. 'temps d'estela') es l'interval de temps entreprés per la Tèrra per efectuar dos passatges consecutius d'una meteissa estela respècte a un meridian terrèstre determinat (punt vernal).[6] La durada d'aquel periòde es de 23 oras, 56 minutas e 4,091[7] segondas qu'equival a 86 164,09 segondas.[8]
Jorn solar
[modificar | Modificar lo còdi]Un jorn solar es l'interval de temps de rotacion de la Tèrra a l'entorn del Solelh d'una valor de 360°. La Tèrra orbita a l'entorn del Solelh e pendent una jornada cor mai o mens 1 gra (360 / 365.25 ≅ 1 gra/jorn). Doncas en 24 oras la direccion de cap al Solelh cambi de mai o mens 1 gra. Aital, la Tèrra deu efectuar una rotacion de mai o mens 361 gras per que lo Solelh aja corrut 360 gras dins lo cèl.[9]
Jorn juridic
[modificar | Modificar lo còdi]Un jorn civil designa un periòde de circa 24 oras del calendari de l'annada civila, e mai los jorns obrants e feriats, anant del 1r de genièr fins al 31 de decembre, valent a dire 365,25 jorns per an e sèt jorns per setmana. Tèrme emplegat en dreit del trabalh a partir del sègle xix fa partida dels tres tipes de jorns a respectar per emplenar de formalitats.
Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- Institut de Mecanica Celèsta e de Calcul de las Efemeridas (IMCCE). «Formularis de calcul d'efemeridas» (en fr, en).
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ «Jour» (en francés). Multidiccionari Occitan Dicodòc. Congrès permanent de la lenga occitana. [Consulta: 2 de genièr de 2023]
- ↑ «International Astronomical Union, "SI units", section 5.15 Astronomical units» (en anglés). [Consulta: 2 de genièr de 2023]
- ↑ Physikalisch-Technische Bundesanstalt. «Die Geschichte der Zeiteinheit» (en alemand). [Consulta: 2 de genièr de 2024]
- ↑ «Jorn | Diccionari de l'occitan medieval» (en francés). Universitat de Munic. [Consulta: 2 de genièr de 2023]
- ↑ Williams, George E.. «Geological Constraints on the Precambrian History of Earth's Rotation and the Moon's Orbit» (en anglés).
- ↑ Bartlett, A. K.. Solar and Sidereal Time (en anglés). 12. Popular Astronomy. SAO/NASA Astrophysics Data System, p. 649.
- ↑ Universitat de Swinburne. «Sideral day» (en anglés). OSMOS - The SAO Encyclopedia of Astronomy. [Consulta: 2 de genièr de 2023]
- ↑ Warum die Tage länger werden. In: Spektrum der Wissenschaft. 10/2007, S. 36-45, ISSN 0170-2971.
- ↑ «Sidereal vs. Synodic Motions» (en anglés). Universitat de Nebraska–Lincoln. [Consulta: 2 de genièr de 2023]
