Vejatz lo contengut

Cronos (titan)

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
talha= De pas confondre amb Cronos (dieu).
Estatua de Cronos à Nurembèrg (Allemagne).

Dans la mitologia grèga, Cronos (en grèc ancian Κρόνος / Krónos), filh d'Oranos (lo Cèl e la Vida) e Gaia (la Tèrra), es lo rei dels Titans, l'espós de sa sòrre Rèa e lo paire d'Estia, Demèter, Èra, Adès, Poseidon e Zèus. Son atribut principal es la fauç, amb que venquèt son paire Oranos. Los Titans formavan la progenitura mai intelligenta de Gaia e de son filh Oranos, lo primièr parelh divin de la mitologia.

Segon una tradicion que ven d'Esiòde, al sègle VIII AbC, los primièrs òmes apareguèron al temps de Cronos, pendent que coneguèron l'Edat d'aur, vivent sens pas cap de pensaments, quitament sens aver a trabalhar. Tanben, Cronos èra ja venerat coma dieu abans que los Grècs s'instalen sus lor tèrra. De segur foguèt amagat per Zèus e los autres Olimpians, que tronèron a sa plaça al mai naut nivèl. Foguèt assimilat a Saturn dins la mitologia romana.

Los Modèrnes oubliant lo grèc lo confondon a vengada avec son paronime Cronos (Χρόνος / Khrónos), divinitat primordiala del temps dins las tradicions orficas.

Mite

[modificar | Modificar lo còdi]

Succession d'Oranos

[modificar | Modificar lo còdi]
Tela de Rubens representant Cronos devorant un de sos enfants

Filh d'Oranos (lo Cèl e la Vida) e de Gaia (la Tèrra), Cronos aparten a la primièra generacion dels dieus; es lo mai jove dels Titans, los dotze enfants divins possedissent una aparéncia normala[1]. Totes los enfants d'Oranos demoravan empresonats per el dins las entralhas de la Tèrra mairala. Per sa desliurança e la lor, Gaia donèt a Cronos, son mai jove filh, una fauç de selze : la nuèch venguda, quand lo Cèl davalèt cobrir la Tèrra, Cronos se manquèt son paire que l'emasculèt, prenent al mèsme còp lo poder. Començat dins la sang, lo règne de Cronos venguèt lèu tan tiranic qu'aqueste del paire.

Omèr e Esiòde[2] lo nomenan « lo dieu de las pensadas falsas » o « d'esperit tòrts » (ἀγκυλομήτης / ankulomếtês, literalament « corbat »), tèrme que s'aplica benlèu d'en primièr a sa falç[3]. Esiòde apond qu'òdia son paire, que ten los mèsmes sentiments per sos enfants, sens que se sapia s'aquò s'aplica pas qu'a sos enfants difòrmes  — los Ciclòps e los Ecatonquires — o a l'ensemble de sa progenitura[4]. Dempuèi los naissença, Oranos los empresona dins lo sen de lor maire. Furiós, Gaia fabrica una falç en acièr e demanda sos enfants de l'ajudar a se venjar, mas sol Cronos e sos fraires Crios, Japet, Iperion e Ceos respondiguèron a la crida[5]. Plaçat en emboscada, atacan Oranos alara qu'aqueste ven se jaire amb Gaia, e amb sa falç, Cronos, pendent que sos fraires tengavan lor paire, li copa los testiculs, que los geta a la mar[6]. Oranos lor dona alara lo nom de « Titans » que, precisa Esiòde, tendèron lo bras tròp naut e que l'avenir saprà ne tirar venjança[7]. Gaia e Oranos avertisson Cronos que serà capvirat a son torn pel sièu filh[8].

Esiòde indica pas que Cronos assuma lo poder a la mòrt de son paire, quitament se menciona endacòm mai que règna d'entre los Immortals[9]. Pasmens, de fonts mai tardièras indican qu'un còp liberats, los Titans acòrdan lo tròn a lor fraire, que la primièra mesura es de getar dins los prigonds del Tartar sos fraires difòrmes, los Ciclòps e los Ecatonquires[10].

Succession de Cronos

[modificar | Modificar lo còdi]
Rèa presentant una pèira trocelada a Cronos.
Dessenh du bas relèu d'un altar roman.

Cronos esposa sa sòrre Rèa. Obliant pas la profecia de sos parents, en mai d'embarrar sota tèrra los Gigants e los Ciclòps engolís tanben los sieus enfants: Estia, Demetèr e Èra, puèi Ades e Poseidon[11] just al moment que son esposa Rèa los engendrava, essent avertit per la profecia de Gaia qu'un jour, un dels sieus enfants lo destronariá. Arribat lo siesen, Rèa, sul conselh de sa maire Gaia, amaga l'enfant en Crèta e lo remplaça per une pèira que Cronos engolís dirèctament[12]. Aqueste siesen enfant portant le nom de Zèus.Grandís luènh de sos parents dins una cauna en Crèta. Es noirit per una cabra, Amaltèa e elevat per de Meliadas. Lo temps vengut, Zèus complís la profecia apvirant lo paire: aemb l'ajuda de sos fraires, dels Ciclòps e dels Gigants. Amb Gaia, dispausa pe los far escopir de son paire — Esiòde presisa pas cossí, mas de fonts tardièras precisan qu'es Metis, divessa de l'astúcia, qu'ofrís a Cronos un emetic — . Aqueste vomís alara tot çò qu'aviá engolit fins alara, e tanben la pèira que l'aviá engant, que Zèus plaça enseguida a Dèlfes[13]. Una varianta orfica vòl que, suggerit per Nix, Cronos aja estat drogat amb de mèl, ligat puis crestat a son torn[14]. Alara Cronos regolís sos enfants. Que que siá, acaba getat dins lo Tartar, ont los cent braces de los Ecatonquirs lo retenon a jamas alara que Zèus, Demetèr, Estia, Èra, Poseidon e Ades arriban sus las cimas del mont Olimp. Dins una autra version del mite, Cronos fuguèt exiliat amb sos fidèls Titans dins l'illa dels Benastrucs, cap a l'Occident.Zèus libèra los Ecatonquirs e los Ciclòps del Tartar e, en prèmi, recep d'aquestes lo trach de fodre, que li servís a véncer los Titans[15]. Dins una version mai anciana del tèxte d'Esiòde, los Ecatonquirs rebutan los Titans fins als prigonds de la Tèrra, ont los encadenan. Cronos parteja l'astre dels vencus al Tartar[16]. Dons una autra òbra d'Esiòde, Las òbras e los Jorns, s'apren que Zèus acòrda als eròis de viure dins las illas dels Benastrucs, als confins de la Tèrra; un vèrs interpolat apond que deoran « luènh dels Immortals, e Cronos es lor rei ». Un autre passatge interpolat apond; « que lo paire dels dieus e dels òmes desnosèt sos ligams, e als eròis fixats al tèrme del mond autregèt onor e glòria ».

Amors e posteritat

[modificar | Modificar lo còdi]

Inicialament limitada als sièis primièrs Olimpians, la posteritat de Cronos deviá s'espandir pels auteurs mai recents. Atal, lo poèta crestés Epimenid fa nàicer Afrodita, las Moiras e las Erinias de sos amors amb Evonime, alara qu'una tradicion isolada li atribuís la paternitat dels Dactils per la musa Calliòpa. Los Imnes orfics li reconeisson tanben la paternitat del dieu frigian Sabazios e d'autres escoliastas li donan per filha la ninfa Pluto, amanta de Zèus e maire de Tantal.

Lo Catalòg de las femnas attribuit a Esiòde descriu son adultèri amb l'Oceanida Filira. Surpres per Rèa, Cronos se metamorfòsa en caval, alara Filira, un còp son enfant arribat a tèrme, fa naícer sul Mont dels Telhs lo Centaure Quiron (motiu utilizat pels poètas Lo pseudo-Apollodòr, Apollonios de Rhodes, Ovid e Igin). De Cronos e de Filira nasquèron encara Dolòps[17] e lo rei de Libia Afros, aujòl dels pòbles cartaginés e libians[18].

A aquesta lista venon encara s'apondre los enfants atribuits a Cronos per las tradicions de caractèr evemerista. Atal, l'istorian Filon de Biblos, dins son Istòria de las Oranidas, pretend qu'avent esposat Rèa, Cronos auriá simultanèament pres per mestressas doas de las sòrres d'aquesta, Dionè e Afrodita o Astartè, puèi engendrèt amb aquesta Potòs, un dels dieus de l'Amor.

Dins la tradicion orfica

[modificar | Modificar lo còdi]

La tradicion orfica presenta un personatge pro diferent d'aqueste de la tradicion esiodica, assimilat a la divinitat del temps Cronos. Dins la version mai anciana, Cronos fa partit, amb Oranos, Zèus e de segur Dionís, de las quatre divinitats primordialas eissidas de Nix, la nuèch. Dins lo Timèu de Platon, Cronos i es lo filh d'Ocean e de Tetis, dos enfants d'Oranos e Gaia[19]. Dins las Rapsodias orficas, mai recentas, Fanes o Metis emergís lo primièr e règna sul mond; Nix li succedís, puèi Oranos, puèi Cronos. Aqueste a la sobeiranetat a l'encòp sul cèl e la tèrra; son règne correspond a l'Edat d'aur.

Antiquitat

[modificar | Modificar lo còdi]

Dins l'Antiquitat, lo nom Cronos (latin Saturnus) èra universalament aplicat al Dieu josieu pels pagans.

Fonts

[modificar | Modificar lo còdi]
  • Apollodòr, Bibliotèca (I, 1 & 4).
  • Ciceron, De natura deorum (III, 17).
  • Diodòr de Sília, Bibliotèca istorica (V, 65, 1 ; V, 68, 1).
  • Esiòde, Teogonia (v. 116, 167 et seg., 453).
  • Omèr, Iliada (XV, 187).

Nòtas

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. ↑ Modèl:HésThé, 131-138.
  2. ↑ Par exemple Modèl:HomIli, II, 205 et Théogonie, 137.
  3. ↑ Cité par Modèl:DicChan à l'article Modèl:Grec ancien.
  4. ↑ Gantz, p. 10.
  5. ↑ Théogonie, 160-172.
  6. ↑ Théogonie, 163.
  7. ↑ Par rapprochement entre Modèl:Grec ancien, « Titans » et Modèl:Grec ancien « tirant », étymologie populaire sans fondement. Chantraine à l'article Modèl:Grec ancien.
  8. ↑ Théogonie, 459.
  9. ↑ Théogonie, 491.
  10. ↑ Modèl:ApoBib, I, 1, 4-5.
  11. ↑ Dans la version orphique, seuls les mâles sont avalés, frag. 58 Kern.
  12. ↑ Théogonie, 463-491.
  13. ↑ Modèl:PauDes, X, 24, 6.
  14. ↑ Frag. 154 Kern.
  15. ↑ Théogonie, 687-712.
  16. ↑ Théogonie, 851.
  17. ↑ Modèl:HygFab, préface.
  18. ↑ Modèl:Souda, s.v. Aphroi
  19. ↑ Platon, Timée, 40d-e.

Bibliografia

[modificar | Modificar lo còdi]
  • Luc Brisson, « La figure du Kronos orphique chez Proclus », Revue de l'histoire des religions 4 (2002), L'orphisme et ses écritures. Nouvelles recherches, p. 435-458 Modèl:Lire en ligne
  • (en) Timothy Gantz, Early Greek Myth, Johns Hopkins University Press, [détail de l’édition], tome 1, p. 10-11 et 41-51.
  • Pierre Lévêque et Louis Séchan, Les Grandes divinités de la Grèce, Armand Colin, coll. « l'Ancien et le nouveau », Paris, 1990 ISBN: 2-200-37211-6

Vejatz tanben

[modificar | Modificar lo còdi]
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Cronos_(titan)&oldid=2126362 »