Cranc (crustacèu)

Pels articles omonims, vejatz Cranc (omonimia).

Brachyura

Classificacion
Règne	Animalia
Embrancament	Arthropoda
Sosembr.	Crustacea
Classa	Malacostraca
Sosclassa	Eumalacostraca
Superòrdre	Eucarida
Òrdre	Decapoda
Sosòrdre	Pleocyemata

Infraòrdre

Brachyura
Linnaeus, 1758

Los crancs son de crustacèus de cinc parelhs de patas que la primièra es modificada per formar un parelh de pinças, una carapaça puslèu plata, e un abdomèn cort e larg plaçat jol torax. I a dos gropes principals: l'infraòrdre dels Brachyura o vertadièrs crancs e los Paguroidea, o crancs ermitas. Los crancs ermitas, o bernat ermita, vivon recatats dins de cauquilhas voidas, que i pòdon protegir son ròstre mòl.

Mai de 7000 espècias son estadas descrichas, repartidas sus l'ensemble de la planeta. Los crancs colonizan una granda varietat de mitans: aqüatics evidentament mas tanben continentals, cèrtas especias realizant la quasi totalitat de lor cicle en defòra de l'aiga. Es sustot en zòna tropicala que se tròba indiferentament de crancs marins, de crancs d'aiga doça e de crancs terrèstres.

L'aparicion dels crancs remonta a l'èra segondària; lo pus ancian fossil de cranc conegut data del jurassic mejan, fa environ 170 milions d'annadas.

Noiridura

Lo cranc es fòrt voraç es a dire que manja fòrça: de cauquilhatges, de rafatum. Lo cranc dobrís los cauquilhatges ambe sas pinças. Pòt devorar dusqu’a 50 lustras joves per jorn. Quitament se pòt atacar a de tortugas de mars pichonas que venon d'espelir e que se trigòssan sus la plaja per rejónher la mar.

Reproduccion

Lo mascle recèrca una femèla qu'es a pelmudar per s'acoblar.

Plaça dels crancs dins lo renhe animal

Lo mond animal: amb asterisc : los tipes d'organizacion que son de grases evolutius correspondent pas a de gropes monofiletics, mas parafiletics (comportant pas totes los descendents d'un meteis ancèstre – exemple : los descendents d'ancèstres vermifòrmes son pas totes uèi de vèrms, etc.). En jaune : las principalas explosions radiativas.
* Unicellulars Procariòtas (cellula sens nuclèu)	♦ Equinodèrmes: Orsin, Crinoïdes, Congombres de mar, estèla de mar e ofiura.	♦ Bivalves (cauquilhatges)
>* Unicellulars Eucariòtas (cellula de nuclèu)		♦ Gasteropòdes (escagaròls, limauces,...)
>* Esponga (organisme multicellular)	♦ Mollusques	♦ Cefalopòdes (Pofres, sépias)
>* Polip: idras, coralh e medusa
>* Vèrm (mobilitat e tube digestiu) bilaterian		♦ Trilobits (de doas a 24 patas - atudat)
>* Peisses agnats (sens maissas)	♦ Artropòdes primitius tipe miriapòdes (Fòrça patas)	♦ Decapòdes: crancs e escrabidas (dètz patas)
>* Peisses primitius (peisses cartilaginoses)		♦ Aracnids de uèch patas: aranhas, scorpions et acarians.	♦ Domaisèlas
>* Peisses tipics (peisses ossoses)	♦ Sèrps	> exapòdes (de sièis patas) : Insèctes primitius sens alas (tipe Apterygota).	♦ Babaròts, mantas, termites.
>* Peisses de nadarèlas carnudas (Sarcopterygii)	♦ Dinosaures (atudat)		♦ Ortoptèr (sautarèla, grèlh).
>* Tetrapòdes primitius (tipe Anfibians)	♦ Crocodils	♦ Marsupials	♦ Emiptèrs (Barnats pudents, cigalas,...)
>* Reptils primitius (Amniòtas de tipe Lausèrt)	♦ Tartugas	♦ Insectivòrs (Taupia, Eiriç,...)	♦ Coleoptèrs (escarabat, catarineta,...)
	♦ Ausèls	♦ Quiroptèrs (Ratapenada)	♦ Imenoptèrs (abelha, Vèspa, formiga
		♦ Primats	♦ Diptèr (moscas)
	>*Mamifèrs primitius tipe monotrèma	♦ Rosegaires e Lagomòrfs (conilhs)	♦ Lepidoptèr (parpalhòl)
		♦ Carnivòrs	♦
		♦ Ongulats	♦

Divèrsas espècias de crancs

Cranc fantauma de las Seichèlas
Atelecyclus rotundatus
Corystes cassivelaunus
Cancer pagurus
Carcinus maenas
Cardisoma guanhumi
Gecarcinus lateralis
Goneplax rhomboides
Guinotia dentata
Liocarcinus navigator
Liocarcinus holsatus
Liocarcinus marmoreus
Liocarcinus depurator
Liocarcinus pusillus
Liocarcinus vernalis
Necora puber
Ocypode quadrata
Portumnus latipes
Thia scutellata
Hemigrapsus takanoi
Cranc porcelana
Cranc roge d'Hawaii
Acoblament
Cranc de Lamos

Cranc de Lamos
Cranc verd
Cranc reial d'espinas
Cranc-esponga devorissent un orsin
Cranc de Wellington
Cranc de cocotièr (cranc terrèstre - Malàisia)
Cardisoma armatum

Valor economica

Lo cranc es una importanta ressorsa alimentària pels òmes e fa doncas l'objècte d'una activitat economica particularament desvolopada. Lo jaciment mai conegut se situa dins la mar de Bering al nòrd de l'ocean Pacific, entre Alaska e Russia, ont se tròba en granda pregondor de crancs gegants, los "Crancs reials de Kamchatka" que sa carn s'aparenta a la del ligombau, es exportada dins lo mond entièr. Rapòrta un revengut fòrt confortable mas ocupa gaireben tota lo ròdol ecologic. La reglamentacion de pesca dels crancs del Kamtchatka autoriza pas que la presa de crancs adultes de 10 a 12 ans. L'animal atenh alara una envergura de mai d'un mètre cinquanta ambe las patas, e un pes mejan de 5 kg. Recentament, es estat aclimatat en mar de Barents dins las annadas 1960 per l'Union Sovietica. Los pescadors norvegians an drech de capturar, dins lors casièrs, fins a 300 000 crancs a l'èst del cap Nòrd. A l'oèst, la pesca es illimitada.^{[cal referéncia]}

Dins lo Bacin Mediterranèu, lo cranc de ròca (cranc verd) fa comunament partida de las recèptas tradicionalas coma la sopa de peis. Per çò qu'es del tortèl, es generalament pescat en Bretanha.

Chifras

S'estima las capturas mondialas de crancs a 1,2 milion de tonas per an (donadas de 2003). Çaquelà, cal soslinhar que lo cranc essent un animal costièr de bon capturar, aquesta chifra ten pas compte de la pesca individuala e de la pesca artesanala, sustot dins los païses paures, lo cranc representant una font de proteïnas fòrça economica. Sus las còstas de l'Africa Eqüatoriala, los enfants atrapan aisidament los crancs blaus que fan simplament rostir a la brasa.

La pesca dels crancs de Kamtchatka sola representa un prelèvament annal d'environ 45 000 tonas.