Bertrand de París

Bertrand de París
Biografia
Naissença	1260 (Gregorian) ; Parisòt
Mòrt	valor desconeguda
Donadas personalas
Nacionalitat	Francesa
Activitat
Profession	Trobador e compositor
Movement	Literatura medievala e musica medievala

Bertrand de París èra un trobador, senhor de París en Roergue (actualament Parisòt en Tarn e Garona). Visquèt aproximativament de 1225 a 1300. Trevava la cort dels comtes de Rodés^[1] . Nos demòra d'el un sirventés-ensenhament de nonanta dos vèrses. Es adreiçat a un joglar nomenat Gordon. Li repròcha son ignorància tot fasent una enumeracion de personatges epics e biblics.

Tròces causits, combinason de dos manuscriches

Guordo, ie·us fas un sol sirventes l'an...

I
Guordo, ie·us fas un sol sirventes l'an
E, si pogues, fera vos bon e bel,
Mas eras vey que n'ay perdut l'afan,
E vuelh hueymais queiratz autre capdel.
Anc non saupes chanson ni sirventes,
Vers ni descort qu'en cort a dir fezes.
Que no sabers vos marris e·us cofon,
Soven dizetz so qu'es d'aval d'amon.

II
Jes no sabes d'Artus tan com ieu fatz,
Ni de sa cort on ac man soudadier,
Ni d'Ospinel con aucis l'escassier,
Ni com bastic Toleta l'amiratz ;
De Moyses com anet per la mar,
Ni d'Aluxe, qui fo ni que saup far,
Ni no sabetz qui valc may c'om dal mon,
Ni co·s perdet Narcisus en la fon.

III
Ni no sabetz cossi, pres del jayan,
De Tideus cant li tolc lo castel ;
Ni no sabetz las novas de Tristan
Ni del rey Marc ni d'Apsalon lo bel ;
D'Apoloini no cug sapïatz res,
Ni d'Adastres degun bo fag c'anc fes ;
Ni no sabetz per que selet son nom
Polinises sul palaitz al prim som.

[...]
VI
Jes de Merlin l'Engles no·n sabetz tan
Que sapchatz dir com renhet ni que fe ;
Ni del bon rey Salamon, ges non cre
-Qu'anc no fos nulh home tan sapïan-
Que sapchatz dir sos rics captenemens ;
Ni d'en Guio de Mayensa·l valens,
Ni de la ost c'a Tebas fe venir,
Fag c'anc fezes, no cug sapïatz dir.

[...]
XI
Si saupessetz so qu'es el sirventes,
Dels bos joglars foratz, d'aquest payes.
Mas yeu no cre c'autr'om, de say Clarmon,
Vos saupes dir de tot que fo ni don.

XII
A la valen comtessa de Rodes,
Car es sos cors pros e gais e cortes,
Portatz mon chan, non tematz freg ni son,
Gordo, qu'ieu l'am may que dona del mon.

[...]

Adaptacion en occitan modèrne

Gordon, vos fau un sol sirventés l'an
E, se podiái, lo vos fariái bon e bèl,
Mas ara vesi qu'ai perduda ma pena,
E vòli desenant que cerquetz un autre mèstre.
Jamai saupèretz pas cançon ni sirventés,
Vèrs ni descòrt que, per cantar en cort, faguèssi.
Coma lo non-saber vos marrís e vos confond,
Sovent disètz çò qu'es d'aval d'amont.

Non ne sabètz d'Artús tant coma ieu,
Ni de sa cort ont i aguèt mant assoudat,
Ni d'Ospinèl cossí tuèt l'escambat,
Ni cossí l'emir fortifiquèt Toleda ;
De Moïses cossí anèt per la mar,
Ni d'Alixes, qual foguèt e qué saupèt far,
Ni non sabètz qui valguèt mai qu'òme al mond,
Ni cossí se perdèt Narcís dins la font. (16)

Ni non sabètz cossí, al gigant,
Tidèu dostèt lo castèl ;
Ni non sabètz las nòvas de Tristan
Ni del rei Marc ni d'Absalom lo bèl ;
D'Apollòni pensi pas que sapiatz res,
Ni d'Adraste cap de sos espleches ;
Ni non sabètz perqué celèt son nom
Polinici dins lo palatz a prim som.

[...]

De Merlin l'Anglés non ne sabètz tant
Que poscatz dire cossí regnèt e qué faguèt ;
Ni del bon rei Salamon, cresi pas
-Perque jamai non i aguèt un òme tan savi-
Que sachatz dire sa nòbla captenença ;
Ni d'en Guion de Magóncia lo valent,
Ni de l'armada qu'a Tèbas faguèron venir,
Pensi pas que ne sapiatz contar los grands faches. (48)

[...]

Se saupèssetz çò qu'es dins aquel sirventés,
Dels bons joglars seriatz, d'aqueste país.
Mas ieu cresi pas qu'un autre òme, d'aicí Clarmont,
Vos saupès dire, del tot, qué foguèt dich ni d'ont ven.

A l'estimabla comtessa de Rodés,
Car sa persona es bona e gaia e cortesa,
Portatz mon cant, crentetz pas freg ni som,
Gordon, que ieu l'aimi mai que dòna al mond. (88)

[...]

Precisions antroponimicas e filologicas

Los romanistas an relevat e emmerçat de variantas dins lo nom d'aquel trobador :

- Bertrandus de Parisius (latin juridic) ;

- Bertrant, Bertrand, Bertran o Bertranz ;

- [B.] de Paris o del Castel de Paris o del Castel Parisenc ;

- Bertrant de Paris de Roergue ;

- « Bertrant IV del Castel de Paris », en occitan medieval, sembla lo títol nobiliari autentic, dins sa grafia d'origina (sens cap d'accent donc). I aguèt almens cinc Bertrant de Paris dins aquela familha que s'escafèt al profièch dels senhors de Valeta abans 1350^[2].

La comtessa, mençonada dins la segonda tornada, seriá Mascaròsa de Comenge (1253-1292), femna d'Enric II de Rodés (1236-1304). Se sap que la cort de Rodés tenguèt un ròtle màger per la literatura occitana dins aquel periòde aule, posterior a la Crosada contra los albigeses (1209-1229) e anterior a la creacion del Consistòri del Gai Saber a Tolosa (1323). Efectivament un autre trobador, Raimond de Cornet (de Sant Antonin, còsta Parisòt), èra filh d'un poèta protegit per Enric II e, quand se fondèt la Sobregaya Companhia, portèt l'eiretatge roergat en país ramondin.

Guordo foguèt escrich devèrs 1280. Es despartit e dètz estròfas de uèch vèrses decasillabics, seguidas de tres tornadas. Lo tèxte original s'es perdut. Doás còpias, endecadas mas plan convergentas, constituïsson la font istorica. Son dins doás antologias manuscrichas :

- Lo cançonièr La Vallière (sègle XIV), Bibliotèca Nacionala de França, quòta Fr. 22543, sigla R^[3].

Pèça n° 912, en fin de recuèlh, p. 142.

- La còpia del cançonièr de Bernart Amorós per Jacques Teissier de Tarascon (1589), fons Càmpori, Bibliotèca Estense, Modena (Itàlia), sigla a¹.

Lo cançonièr de Bernart Amorós, d'uèi perdut, data del sègle XIV. La còpia Teissier es en Itàlia mas en dos tròces. La primièra partida es a la Bibliotèca Riccardiana de Florença. La segonda mancava e foguèt retrobada a Modena pas qu'en 1898 ; es ela que conten Gordotz, en fin de seccion, abans la tièra de las tençons, p. 519.

La version caupuda dins a¹ es mai corta, a una tornada de mens.

Lo filològ bèlga François Pirot faguèt una edicion critica de las doás leiçons, en un sol poèma sintetic^[4]. Aquela solucion de dos en un, profechosa per una vulgarizacion, es represa çai-sus.

Lo sirventés, plan diferent de la cançon, es un poèma satiric a contengut social o politic. L'ensenhament es un tèxte didactic. Pus particularament, lo sirventés-ensenhament (o ensenhament per joglar) apond a una critica personala la tenor didactica.
Dos sirventeses-ensenhaments precedisson lo de Bertrand de París. Aquò son : Cabra Juglar, de Guerau de Cabrera (mitan sègle XII), e Fadet Joglar, de Guiraut de Calanson (debuta del XIIIⁿ).

Transcripcion integrala dels dos manuscriches

Per facilitar la lectura, la transcripcion s'autoriza doás modificacions :

- De letras entre parentèsis son apondudas per explicitar las nombrosas abreviacions dels copistas (qu'eles notavan amb de signes diacritics).

Ex. : n'ay p(er)dut lafa(n) .

- Las consonantas /j/ e /v/ son introduchas.

Ex. : iayan > jayan ; souen > soven.

L'expression “als gordonels”, dins la rubrica de a¹ demòra enigmatica. Poiriá èsser l'efècte d'una mespresa d'escriba entre gordo e roergue .

L'òrdre de las coblas es desparièr dins las doás versions. Per ajudar a comparar, la disposicion de R es aicí aplicada as a¹.

R (BnF)
___

B(e)rt de paris de roergue

I
Guordo ieus fas .I. bo sirventes lan.
e si pogues fera vos bon e bel.
mas eras vey que nay p(e)rdut lafa(n).
e vuelh hueymays q(u)e iratz autre capdel.
anc no saupes chansos ni sirventes.
vers ni descort q(ue)n cortadis fezes.
que no sabers vos marris eus cofon.
soven dizetz so ques daval damon.

II
Jes no sabes dartus tan com ieu fas.
ni de sa cort on ac man soudadier.
ni daspinel p(er) caussis lescassier
ni com bastic toleta lamiratz.
de moize com anet p(er) la mar.
ni daluxe q(ui) fo ni q(ue) saup far.
ni no sabetz q(ui) valc may com dal mo(n)
ni cos p(er)det marsilis en la fon.

III
Ni no sabetz cossi p(re)s del jayan.
a tideus cant li tolc del castel.
ni no sabetz las novas de tristan
ni del rey marc ni dapsalo(n) lo bel.
dapoloini no cug sapiatz res.
ni dodastres degu(n) bo fag ca(n) fes.
ni no sabetz per q(ue) selet so(n) nom.
polamides sul palaitz al prim som.

IV
Ni no sabetz qui fes lassaut de tirs.
ni dargileu lo bo(n) encantador.
ni com bastic lo palaitz ni la tor.
devan la ost p(er) lo bon trayr.
ni no sabetz del senhor de paris.
a cal esfors p(re)s espanhe conquis.
de priam lo rey no sabetz re.
ni de sos filhs si fero mal o be.

V
Ni ges no(n) cug q(ue) sapiatz divan.
q(ue) fol premier cadomesiet auzel.
de gairaudu no sabetz ta(n) ni ca(n).
ni de cobloy ni de salapinel.
ni no sabetz dariel lo cortes.
q(ue) pres p(er) cors. de cabrols .II. o .III.
e quis tostemps aventuras pel mo(n).
e volc saber cant a mar de preo(n).

VI
Jes de m(er)li lengles no sabetz re.
que sapchatz dir com renhet ni que fe.
ni del bon rey salamo(n) ges no(n) cre.
q(ue) anc ne fos nulh hom tan sapiens.
que saupes dir totz sos captenemens.
ni de(n) guio de mayensal vale(n)s.
ni de la ost ca tebas fe venir.
fag canc fezes no cug sapiatz dir.

VII
Ni no sabetz dadamelo(n) lo gra(n).
ni dateo(n) lo fol orat q(u)e fe.
ni dachilles no cug sapiatz re.
de danias q(ue) sufric mant afan.
ni no sabetz novas de florive(n)
q(ue) pres p(re)mier de fra(n)sa mandame(n).
ni no sabetz q(ui) fetz hector aussir.
ni dandrivet com moric de dezir.

VIII
Ni no sabetz daripodes lefan.
quil det lo colp sul pe ab cotel.
ni del bon rey neptanabus p(re)zan.
p(er) q(ue) laisset sos homes ses capdel.
ni de cezar q(ue) tot lo mo(n) co(n)ques.
sabetz petit car pauc navetz apres
ni no sabetz novas del rey gormo(n).
ni del cosselh q(ui)zambart det sul po(n).

IX
Jes de nabucodonozor no(n) cre.
sapiatz dir lanta que dieu li fe.
ni de sepnach(er)ip no sabetz re.
ni com issi dedalus de vola(n).
dins de la tor de von sofri man turme(n).
ni com passet perdicx so(n) mandamen.
car se ders tant q(ue)s cujet enantir.
p(er) q(ue)n la mar lave(n)c mort a sofrir.

X
De consta(n)ti lemp(er)ador malbir.
q(ue) no sabetz com el palaitz maior.
p(er) sa molh(er) p(re)s ta(n) gra(n) deshonor.
si q(ue) roma(n) volc laissar e gurpir.
e per so(n) fo(n) costantinobles mes.
e(n) gran rictat car li plac q(ue)l bastis.
que C.XX. ans obret. canc als no fe.
e jes daisso no(n) cug sapiatz re.

XI
Si saupessetz so q(ue)s el sirventes.
dels bos joglars foratz daq(ue)st payes.
mas yeu no(n) cre cautrom de say clarmo(n)
vos saupes dir q(ue) fo ni don.

XII
A la vale(n) comtessa de rodes.
car es sos cors p(ro)s e gai e cortes.
portatz mo(n) chan non tematz freg ni so(n).
Gordo q(ui)eu lam may q(ue) dona del mo(n).

XIII
Den canilhac aug dir q(ue)l platz totz bes.
e sel anas creisse(r) vos a darnes.
car de bo(n) pretz aug dir cal cor volo(n)
per q(ue) de luy vos partretz jauzio(n).

a¹ (B. Estense)
___

Bertrant de Paris als gordonels

I
Gordotz eus fatz. un sol sirventes lan.
e seu pogues farians lo bon e bel.
mas ara vei qe p(er) dut nai lafan.
e vueil hoimais. qeiras altre chapdel.
vos non sabes chanzon ne sirventes.
vers ni descort qen cort adir fezes.
qe no sabers vos marris eus co(n)fo(n)
e si metes. so qes daval damon.

II
Vos no sabes dartus tant qant ieu faz.
ni desacort on ac maint soldadier
ni dospinel con aucis leschasser.
ni cum bastit toleta lamiratz.
ne con anet moyses sobre mar.
ni de juseph. qui fo ni qe saup far.
ni no sabes qi val mais con del mon.
ni cos perdet. narsius en la fon.

V
Ni no sabes caissi pres al jaian.
dan edeus canc li tolc lo castel
ne no sabes las novas de tristan.
ni del rei marc ni de salapmel
dapolloine non crei sapiatz re.
ni dedast re nul bo fait qel fezes.
ni no sabes novas del rei golmon.
ni del conseil qi simbartz det sul pon.

VIII
Ne no sabez qi fez lo saut de tir.
ne derseler lo bon encantador.
con si bastic lo palais en la tor
davant la ost p(er) lo ric rei trair.
ne no sabes del segnor de paris.
ab cal esfors. en enpagna conqis.
ni de priam lo rei non sabes ren.
ni de sos fiz. sis feiro mal o be.

VI
Ni re non crei qe sapiatz divan
qe fol primiers. qadomeschet auzel.
de garandon. non sabetz tan ni qan.
dotavian. ni danzalon lo bel
ni no sabes dizael lo cortes.
qe pres de. cors del cabrols dos o tres
e qi tostemps aventuras pel mon
e volc saber cant ac mar de p(re)on.

VII
Ni de merlin lengles. non sabes tan.
qe sapiatz dir con regna ni qe fe.
ni ges del rei salamon. eu non cre
canc no sa vim home. plus ben anan.
qe sapchatz dir sos rics captenemenz.
ne eis degui de massa lo valen.
ni de la ost. qe tebas fes venir.
faitz qe fezes non crei sapiatz dir.

III
Ne no sabes dagamenon lo gran.
ne deteon lo folaus art qe fe.
ni dachille non crei sapias re.
ne denas qe suffri maint afan.
ne no sabes. novas de floriven.
car primeiramen en franza mandamen.
ni no sabetz. qi fez ector auzir.
ni dandrevet qo moric de dezir.

IV
Ne no sabes de depo de lefan
qe fes lo colp del pe ab lo coltel.
ni del bon rei en antebus lo prezan.
per qe laisset sos hom es ses capdel
e de cezar qe tot lo mon conqis.
sabes petit car pauc naves apres.
ne no sabes p(er) qe selet son nom.
pol miser al palaïs al primier som.

IX
De nabucodonosor. mes semblan.
canc no saubes lancta qe deus li fe
ni desir a caim. no sabes re.
ni con issic dedalus. de volan.
dinz de la tor. on sufri maint turmen.
ni cum passet p(er) dic son mandamen.
qes ders tant aut qes cuiet enantir.
si qen lamar lavenc mort a sufrir.

X
De constanti lemperador malbir.
canc no saubes. cant el palais maior
per sa mollier. pres tan gran desonor.
...................
si o fes contantinople. mis en tal ricor
qai ac cor q(ue)l bastis qe set
vinz anz obre qe als no fes
e vos daiso. non crei sapiatz res.

XII
Si saupessetz. so qes el sirventes.
dels bos joglars foras. daqest pais.
mas eu no sai home en aqest mon.
q(ue) eus saubes dir. de tot qi es ni don.

XI
A la valent comtessa de rodes.
car a son cors bel egail e cortes.
portatz mon chan. nous teigna freitz ni son.
gordos qeu lam mais qe dona del mon.

Bibliografia

Vincenzo De Bartholomaeis, Insegnamenti pe'giullari di Giraut de Cabreira, di Giraut de Calanson e di Bertran de Paris de Roergue, Roma, Loescher, 1905, 17 p.
Bernard Combes de Patris, Anthologie des écrivains du Rouergue, Rodez, Imprimerie P. Carrère, 1935, p. 48-53.
Frank M. Chambers, The "ensenhamen-sirventes" of Bertrand de Paris, in Mélanges István Frank, Saarbrücken, Annales Universitatis Saraviensis, 1957, p. 129-141.
François Pirot, Recherches sur les connaissances littéraires des troubadours occitans et catalans des XIIe et XIIIe siècles. Les « sirventes-ensenhamens » de Guerau de Cabrera, Guiraut de Calanson et Bertrand de Paris, Barcelona, 1972, Memorias de la Real Academia de Buenas Letras de Barcelona, t. XIV, 649 p.

Ligams extèrnes

Nòtas e referéncias

↑ Demest los trobadors aculhits a la cort de Rodés i aguèt tanben Guiraut Riquièr e Folquet de Lunèl.
↑ F. Pirot, Recherches sur les connaissances littéraires des troubadours, Memorias Real Academia Barcelona, primièra part, cap. III, Bertrand de Paris, p. 281-304.
↑ Aquel obratge es apelat tanplan cançonièr d'Urfé.
↑ F. Pirot, ibid., tresena part, cap. III, Edition du sirventes-ensenhamen, p. 596-614.

Portal de las biografias

Portal del trobar e dels trobadors

Portal de l'Edat Mejana

Portal de Roergue

Wikidata: Q4527876
Multimedia: Bertran de Paris

[1] Demest los trobadors aculhits a la cort de Rodés i aguèt tanben Guiraut Riquièr e Folquet de Lunèl.

[2] F. Pirot, Recherches sur les connaissances littéraires des troubadours, Memorias Real Academia Barcelona, primièra part, cap. III, Bertrand de Paris, p. 281-304.

[3] Aquel obratge es apelat tanplan cançonièr d'Urfé.

[4] F. Pirot, ibid., tresena part, cap. III, Edition du sirventes-ensenhamen, p. 596-614.

[1]

[2]

[3]

[4]

v · m Trobadors de Carcin e Roergue
Carcin	Bernat Arnaud de Montcuc · Bertran de Gordon · Daude de Carlus · Guilhèm Pèire Casals de Caors · Guiraud de Salanhac · Matieu de Carcin · Pèire Pelissièr · Raimon de Durfòrt · Turc Malec · Uc de Sant Circ
Roergue	Ademar Jordan · Berenguièr Trobèl · Bernat de Venzac · Bertran de París · Daude de Pradas · Enric I de Rodés · Enric II de Rodés · Guilhèm de Mur · Raimon Jordan · Uc Brunet ·
Lista non exaustiva