Alfabet

	A	B	C	D
E	F	G	H	I	J
L	M	N	O	P
Q	R	S	T	U
V	X	Z

Un alfabet (d’alfa/alpha e bèta/bêta, las doas primièras letras de l'alfabet grèc), de còps cridat ABC o ABCD o (a)beçaròla, es un ensemble de simbòls utilizat per representar mai o mens precisament los fonèmas d'una lenga.

Cadun d’aquestes simbòls es apelat una letra ; cada letra, en teoria, deuriá notar un fonèma.

Cèrtas letras pòdon recebre un o mantun signes diacritics (coma à, ï, ç), e tanben las letras se pòdon combinar en grops (per exemple un grop de doas letras coma nh es un digrama) o encara se pòt crear de letras suplementàrias (coma ð en islandés). Tota letra, letra amb diacritic e combinason de letras es un grafèma.

L'aumentacion dels grafèmas permet de compensar lo nombre de letras s'aquel es insufisent per notar los sons de la lenga o permetre d'evitar las ambigüitats.

Las evolucions foneticas d'una lenga se produson a un ritme diferent de l'evolucion escricha, l'escritura alfabetica garentís pas de cap de biais la correspondéncia un a un entre los fonèmas e los grafèmas : en occitan, /s/ se pòt notar ç, s o ss. A contrario, s se pòt prononciar /s/ o /z/. Cèrtas lengas, coma l'ongrés, lo turc o lo sèrbocroat, an ça que la una escritura quasi fonetica. Dins la majoritat dels cases, i a de lengas escrichas dempuèi pauc e la transcripcion pel mejan de signes alfabetics n'a fach l'objècte d'una recèrca planificada.

Istòria

Los primièrs alfabets de l'istòria son l'alfabet ugaritic e l'alfabet linear, dos abjads ja classats dins l'òrdre alfabetic levantés. Es seguit pel dels Fenicians, que sos descendents son nombroses : tant l'alfabet arabi coma l'alfabet latin.

Las doas primièras letras de l'alfabet grèc, α (alfa/alpha) e β (bèta/bêta), an per origina las doas primièras letras fenicianas : lo còp de glòti e /b/, que son nom significada versemblablament « taure » e « ostal ».

Françoise Briquel-Chatonnet (encargada de recèrca al laboratòri dels estudis semitics ancians, CNRS-Collègi de França) a prepausat en 2005 una genealogia dels alfabets :

──o Escrituras protosemiticas
  ├─o Alfabet linear o protosinaïc (sègle XVI ab. J.-C.)
  ├─o Ugaritic (sègle XIII ab. J.-C.)
  ? ?
  | └─o Fenician (sègle XI ab. J.-C. - sègle X ab. J.-C.)
  |   ├─o paleoebrieu (sègle IX ab. J.-C., remplaçat al sègle VI ab. J.-C. per l'ebrieu carrat)
  |   ├─o Punic
  |   ├─o Aramèu (sègle IX ab. J.-C.)
  |   | ├─o Ebrieu carrat (sègle VI ab. J.-C.)
  |   | ├─o Escrituras d'Asia Centrala (sogdian, oigor, mongòl, manchó, etc.)
  |   | ├─o Karoshti (sègle III ab. J.-C.)
  |   | ├─o Brahmi (mièg del sègle III ab. J.-C.)
  |   | ├─o Nabatèu (sègle Ièr ab. J.-C.)
  |   | └─o Siriac (sègle Ièr ap. J.-C.)
  |   |   :
  |   |   └─o Arabi (sègle VI ap. J.-C.)
  |   └─o Grèc (sègle IX ab. J.-C.)
  |     ├─o Etrusc (sègle VIII ab. J.-C.}})
  |     | └─o Latin (sègle V ab. J.-C.}} - sègle IV ab. J.-C.}})
  |     ├─o Còpte (sègle IV ap. J.-C.)
  |     ├─o Georgian (començament del sègle V ap. J.-C.)
  |     ├─o Armèni (començament del sègle V ap. J.-C.)
  |     └─o Cirillic (sègle IX ap. J.-C.)
  └─o Escrituras arabicas (començament del sègle X ab. J.-C.)
    ├─o Nòrd-arabicas (safaïtic, tamudèu, etc.) 
    └─o Sud-arabicas
      ├─o himyarita

Alfabets

Alfabet occitan

Per mai de detalhs, consultatz: alfabet occitan.

Per escriure l'occitan, s'utiliza l'alfabet latin modèrne amb sas vint e tres letras :

A a

B b

C c

D d

E e

F f

G g

H i

I i

J j

L l

M m

N n

O o

P p

Q q

R r

S s

T t

U u

V v

X x

Z z

L'alfabet fondamental es enriquit per de signes diacritics  :

	I i	E e	A a	O o	U u
accent agut	Í í	É é	Á á	Ó ó	Ú ú
accent grèu		È è	À à	Ò ò
trèma	Ï ï		-	-	Ü ü

Tanben: lo grafèma especial de la consonanta ce cedilha :  Ç ç .

Tanben: lo ponch interior (punt interior) :  N·H n·h, S·H s·h .

Alfabets recents e de transcripcion

Las lengas que lor notacion escricha es recenta (coma pro de lengas de totas las parts del Mond), las que lor escritura es pas latina o quitament pas alfabetica (mandarin, japonés) o las que lor escritura es ambigua e necessita una explicitacion fonetica dins lo quadre de tèxtes didactics, son mai sovent escrichas o transcrichas mejançant de signes alfabetics (latins per l'essencial). Atal, cèrtas lengas africanas son escrichas mejançant l'alfabet pannigerian, una lenga d'escritura non alfabetica coma lo mandarin pòt èsser transcricha en pinyin (transcripcion codificada en alfabet latin). De lengas purament oralas o son de mai en mai gràcias a l'alfabet fonetic internacional (AFI) (que permet tanben de notar totas las lengas). D'autres alfabets fonetics existisson mas ara son en via de desparicion, coma la transcripcion de Bourciez per las lengas romanicas.

Òm se reportarà a la lista dels metòdes de transcripcion per mai de detalhs.

Vejatz tanben Alfabet fonetic internacional (AFI).

Autres alfabets

• alfabet arabi (abjad) ;
• alfabet aramèu (abjad) ;
• alfabet armèni ;
• alfabet avestic ;
• alfabet batak ;
• bopomofo ;
• alfabet braille ;
• alfabet còpte ;
• alfabet cirillic (cèrtas lengas eslavas e divèrsas lengas de l'èx-URSS) ;
• alfabet dactilologic o alfabet manual
• alfabet de l'esperanto ;
• alfabet etrusc ;
• alfabet gotic ;
• alfabet grèc ;
• alfabet georgian (mxedruli e asomtavruli) ;
• alfabet glagolitic ;
• hangeul ;
• alfabet ebrieu (abjad) ;
• alfabet japonés ;
• alfabet latin ;
• alfabet linear (o protocananèu o encara protosinaïtic, e mai totes aquestes tèrmes sián pas exactament equivalents) ;
• alfabet mande (abjad) ;
• alfabet Morse ;
• alfabet nubian ;
• alfabet ugaritic (abjad o alfabet, segon l'interpretacion que se'n fa) ;
• pehlevi (abjad) ;
• alfabet pèrsoarabi
• alfabet fenician (abjad) ;
• alfabet nabatèu (abjad) ;
• alfabet ràdio ;
• alfabet runic ;
• alfabet siriac (abjad) ;
• alfabet tai ;
• tifinagh (abjad).

Nòtas :

• S'es classat dins aquesta lista d'escrituras que son pas vertadièrament d'alfabets mas d'abjads, es a dire d'escrituras notant pas que las consonantas o principalament las consonantas, sovent nomenadas de biais corrent alfabets. Òm se reportarà a l'article en question per mai de detalhs. Dins aquelas escrituras, de mai, las letras an mai o mens tendéncia a cambiar de forma segon lo contèxt ;
• Los alfasillabaris ─ escrituras notant las consonantas acompanhadas d'una vocala fondamentala per un sol signe mas indicant las autras vocalas per un signe annèxe ─ son recensats dins lor pròpri article, mentre qu'òm las nomena sovent mas impròpriament tanben alfabets. Dins aquelas escrituras, las letras càmbian sovent de forma segon lor plaça dins la sillaba ;
• Lo foncionament de l'hangeul ne fa una escritura plan originala mas ben alfabetica : los fonèmas i son visualament recampats per sillaba mas los blòts sillabics creats constituisson pas de grafèmas independents.

Alfabet imaginaris

Vejatz la categoria Escritura fictiva.

Cèrts autors de literatura fantastica e de sciéncia-ficcion an desvolopat un alfabet imaginari per balhar un relèu suplementari als pòbles e a las culturas qu'an creats :

• tengwar, una escritura de tipe èlf de la Tèrra Mejana de J.R.R. Tolkien (lo monde del Senhor dels Anèls) ;
• alfabet klingon.

Sistèma de codatge

Lo tèrme d'alfabet es de còps utilizat per designar divèrses sistèmas de codatge :

• alfabet Morse
• còdes o « alfabets » informatics
  • Unicòde
  • ASCII
  • EBCDIC
  • Pagina de còde

Vejatz tanben

Articles connèxes

• Alfabet occitan
• Escritura, Ortografia ;
• abjad ;
• logograma, sinograma ;
• signes diacritics, ligatura ;
• transliteracion ;
• classament alfabetic ;
• caractèrs especials ;
• ISO 15924

Referéncias

• Françoise Briquel-Chatonnet, La Révolution de l'alfabet, Les collections de l'Histoire, 29, 2005.
• Sit presentant diferents alfabets e formas d'escrituras dins lo Mond, e mai l'evolucion e l'influéncia dels alfabets entre eles

Ligams extèrnes

• (en) Tablèu amb diferents alfabets
• De sistèmas nombroses d'escritura del Mond e lors evolucions

Lingüistica
Zònas del cervèl qu’influéncian la paraula
Lingüistica generala
Fonetica · Fonologia · Lexic · Morfologia · Sintaxi · Semantica · Pragmatica · Tipologia lingüistica
Lingüistica aplicada
Aquiscion del lengatge · Psicolingüistica · Sociolingüistica · Antropologia lingüistica · Lingüistica generativa · Lingüistica cognitiva · Lingüistica descriptiva · Lingüistica comparada · Etimologia · Estilistica · Còrpus lingüistic