Sporvidd

Måling av sporvidda, her uttrykt på fransk.

Tog på Kårsta stasjon i Uppland i Sverige, på den smalspora Roslagsbanan.

Tog på Arna stasjon i Bergen. Jarnbanar og andre banar i dagleg drift i Noreg har normalspor, med unnatak av Gråkallbanen i Trondheim, som er smalspora, sporvidd 1000 millimeter.

Kombinasjon av normalspora og smalspora jarnbane ved at det er nytta tre skjener på den same strekninga. Dette dømet er frå Grovane stasjon nord for Kristiansand, der den smalspora Setesdalsbanen, som no berre er museumsjarnbane, går inn på stasjonen for Sørlandsbanen, som har normalspor.

Fireskjeners spor er lagt mellom Haparanda i Sverige og Torneå i Finland for å køyre tog bygd for kvar si sporvidd på same einspora strekninga. Den eine sporvidda er å rekne mellom skjena heilt til venstre og den tredje frå venstre, den andre sporvidda er å rekne mellom den andre skjena frå venstre og den heilt til høgre.

Sporvidd er avstanden mellom inste kanten på av kvar av dei to jarnbaneskjenene i eit jarnbanespor for tog, tunnelbane, trikk og andre skjenegåande transportmiddel. Jarnbanespor har vanlegvis ei sporvidd på 1435 millimeter, som vert kalla normalspor. Er sporvidda mindre enn dette, vert bana kalla smalspora, er vidda større, er banen breispora.

Normalsporvidda har opphav i Storbritannia, som i 1846 valde George Stephensons sporvidd på 1 435 mm som standard.

For å kunne køyre tog bygd for to ulike sporvidder på den same einspora strekninga, til dømes der ei smalspora og ei normalspora linje møtast for å nytte same traseen på ei strekning, har løysinga i fleire høve vore å lage eit såkalla treskjenespor ved å leggje ei tredje skjene attmed dei to andre, slik at det vert to sporvidder på den aktuelle strekninga. Men nokre sporvidder kan ikkje kombinerast på denne måten, då skilnadene mellom dei ikkje er stor nok til at det vil vere plass til å leggje ei tredje skjene. Dette gjeld til dømes for kombinasjonar av normalsporet på 1435 millimeter, som nyttast i Sverige, og breisporet på 1524 millimeter, som er vanleg i Finland. Derfor er det lagt eit fireskjeners spor på den einspora linja mellom Haparanda i Sverige og Torneå i Finland som gjer det mogleg å køyre både svenske og finske tog på strekninga.

Døme på smalspora banar

• Smalspora banar har vore bygd med ulike sporvidder:
• 600 millimeters sporvidd har vore nytta på banar for anleggstransport, transport i gruver og liknande. Museumsbanen Lommedalsbanen i Bærum kommune er bygd opp med materiell frå slike banar.
• 750 millimeter sporvidd er nytta mellom anna på Urskog-Hølandsbanen, populært kalla Tertitten, og på den tidlegare banen Nesttun-Osbanen.
• 891 millimeter (3 svenske fot) var den vanlegaste sporvidda på smalspora banar i Sverige, no berre nytta på Roslagsbanan i Stockholmsområdet av dei jarnbanane i landet som er i ordinær drift.
• 1 000 millimeter eller «metersporet» er ei sporvidd nytta i Sør-Trøndelag på Thamshavnbanen, på Gråkallbanen og den nedlagde bytrikken i Trondheim, og er elles nytta i Aust-Afrika.
• 1 050 millimeter er nytta på jarnbanane i Jordan og Syria.
• 1 067 millimeter har vore nytta på Vestfoldbanen, Rørosbanen, Lillesand-Flaksvandbanen då desse var smalspora, på norske sekundærbanar, og er elles nytta på jarnbanar i Sør-Afrika og Sentral-Afrika.

Normalspora banar

• 1435 millimeter sporvidd er nytta i Noreg på alle jarnbanelinjer som Jernbaneverket har ansvaret for, og på dei lokale banane bybanen i Bergen, tunnelbanane og trikkelinjene i Oslo. Denne sporvidda er òg vanleg i Sverige, Danmark, Tyskland, Frankrike, Storbritannia, USA og dei fleste andre landa i Europa elles og i verda.

Døme på breispora banar

• 1520 millimeter sporvidd vert nytta på så godt som alle jarnbanane i Russland.
• 1524 millimeter sporvidd er nytta i Finland og Baltikum.
• 1600 millimeter sporvidd er nytta i Irland og Nord-Irland.
• 1668 millimeter sporvidd er vanleg i Portugal og i Spania, men nye høgfartslinjer vert bygde med normalspor.
• 1676 millimeter sporvidd finst på størsteparten av linjenettet i India, Pakistan, Bangladesh og Sri Lanka.

Bakgrunnsstoff

• snl.no:Sporvidde