Sjerbett

Tamarind- og plommesjerbett.

Sjerbett er ein søt drikk laga av ulike plantemateriale som er utbreidd i Vest-, Sør- og Søraust-Asia. Utgangspunktet er ein konsentrert sirup laga av blomar, fruktar, grønsaker eller andre plantedelar. Han blir vanlegvis servert kald. Vanlege ingrediensar er basilikumfrø, rosevatn, kronblad frå roser, sandeltre, bael, hibiskus, sitron, appelsin, ananas, mango, falsa (Grewia asiatica) og chiafrø.

Sjerbett er utbreidd i den arabiske verda og blant afghanarar, bosniarar, indonesiarar, iranarar, tyrkarar og sørasiatar. Han blir ofte drukken av muslimar når dei endar dagsfasten under ramadan. Ordet «sjerbett» kjem frå engelsk sherbet eller tysk Scherbett, og er avleidd frå tyrkisk şerbet 'søt, fersk fruktdrikk', opphavleg frå arabisk 'drikk, vin, sirup, sorbé'. Drikken er også kjend som sharbat, shorbot, serbat og liknande. Sirup og sorbé har liknande avleiingar.

Historie

Tyrkiske sjerbettar.

To typar iransk sjerbett (midten og høgre) og iransk te (venstre)

Drikken skal ha oppstått i Persia. I Vest-Asia under den muslimske gullalderen drakk ein ei rekkje fruktbaserte drikkar som sjerbett, med ingrediensar som mandel, sitron, eple, granateple, tamarind, jujube, sumak, musk, mynte og is og søta med sukker, sukkerrøyrsaft, sirup eller honnng. Denne typen drikkar spreidde seg etterkvart vestover til Europa, der ordet «sirup» blei avleidd frå arabisk.

Ibn Sina lista opp fleire sirupar eller sjerbettar i verket sitt Medisinkanonen frå 1000-talet. Den persiske boka Zakhireye Khwarazmshahi av Gorgani frå 1100-talet omtaler ulike sjerbettypar, som ghoore, anar, sekanjebin og liknande.

Drikken blei introdusert til India under Mogulriket på 1500-talet. Stormogul Babur fekk tilsend is frå Himalaya for å laga ein kjølig, forfriskande drikk drikk.

Künefe-dessert laga av kadayif trekt i şerbet og servert med maraş-is.

Sjerbett var mykje utbreidd i Det osmanske riket, der muslimane ikkje pleide drikka alkohol. Det fanst tre typar sjerbett: Sirupar kalla şurup, pastaer kalla çevirme og tablettar. Osmanske konfektmakarar laga konsentrerte essensar av friske ingrediensar som ein så kunne blanda ut til drikke. Tablettar blei berre laga av profesjonelle konfektmakarar. Dei blei laga ved at ein hadde fruktsaft og essensielle oljer, til dømes frå rosenblad eller kanel, oppi kokande sukkervatn som ein rørte mot sidene av gryta til det byrja å bli krystallisert. Ein kunne tilsetja krydder, urter og molne nøtter til blandinga, som ein så helte ut på ei stor marmorhelle og let størkna.

Den første vestlege omtalen av sjerbett er ei italiensk tilvising til noko tyrkarane drikk. På 1600-talet blei det importert sherbet powders til England, laga av tørka frukt og blomar blanda med sukkker. I 1662 reklamerte eit kaffihus i London med «sherbets made in Turkie of Lemons, Roses and Violets perfumed». I moderne tid er sherbet-pulver framleis populært som godteri. Ei frosen utgåve av sjerbett utvikla i Europa blei kjend som sorbé (fransk sorbet, italiensk sorbetto). I amerikansk engelsk blir denne isen gjerne kalla sherbet når han inneheld meieriprodukt.

Moderne sjerbettar kan vera sprudlande med tilsetjing av natron og vinsyre eller kolsyrevatn. Sherbet powder er i Storbritannia, Australia og New Zealand namnet på bruspulver.

Variantar

I Iran finst mange ulike sjerbettvariantar. Sharbat-e golab eller rosevatnsjerbett dannar grunnlag for dei fleste sjerbettar i Iran. Andre typar er sharbat-e-albaloo, kirsebærsjerbett, sharbat-e-rivas, rabarbrasjerbett, safransjerbett og nokre sjerbettar laga med frø som sharbat-e khakshi av hundesennep (Descurainia sophia) og tokhm-e sharbati av basilikum.

I Tyrkia er vanlege sjerbettsmakar tamarind, granateple, svart morbær, drue, lakris, kirsebær, rose og honninig. Ein variant bruker wisteriablomar der ein har kronblada i vatn i ein dag og så siler dei gjennom klede. Den duftande væska ein får blir blanda med sukker og får kvila over natta.

Ein sørindisk versjon av drikken som er populær i Kerala og Tamil Nadu under nanmnet nannaari sarbbath blir laga med indisk eller falsk sarsaparilla (Hemidesmus indicus) og sitron løyst opp i mjølk eller kolsyrevatn.

Ein indonesisk variant som særleg er utbreidd på Java blir kalla serbat, og er særleg utbreidd under ramadan. Den vanlegaste utgåva blir laga av kaldt vatn, sukkerlake og strimla kanteluppmelon, og blir kalla serbat blewah, 'kanteluppsjerbett'.

Sjerbett med tamarind er ein utbreidd type som ofte blir laga under ramadan. I Tyrkia blir denne drikken kalla demirhindi şerbeti, og kan vera smaksett med nellik, kardemomme, rå ingefær, kanelstang, honning, salvie og tørka lindeblomar. I urdutalande område blir tamarind ofte kombinert med tørka plommer.

Mandelsjerbett er truleg av persisk opphav og kan krydrast med kardemomme og kewra. Ein annan versjon av mandelsjerbett blir laga med mjølk, med safran og melonfrø som moglege tilsetjingar.

Sjerbett laga med fruktslaget bael kan smaksetjast med salt, pepar og mynte eller berre sukker og sitronsaft. Han er kjend som bael ka sharbat, og er ein populær leskedrikk i India.

Ein annan type indisk sjerbett er laga av oppmole sandeltre (chandan) og mjølk med sukker. Endå ein sørasiatisk sjerbettype blir laga med Phalsa-bær. Ein kan også bruka sure ingrediensar til drikken, som sitrusfrukter, tamarind eller aamla-bær.

Nimbu ka sharbat er ein sjerbett laga med sitronsaft eller sitronsirup og kan vera ein variant av nimbu pani. Han kan smaksetjast med ingefær, mynte, safran, kewra og i nokre høve pepar.

Vetiversjerbett (khus ka sharbat) har rota til vetivergras som basis. Sjerbetten kan brukast som smakstilsetjing til milkshake, lassi og andre blanda drikkar og iskrem. Sirupe kan også brukast oppå ulike dessertar.

Ein svært utbreidd sjerbettsmak er rosevatn. Ein tyrkisk metode for å laga til denne går ut på å elta friske rosenblad saman med litt sitronsyre eller sukker for å ta vare på lukta deira. Denne blandinga blir kalla gül mayası og kan også brukast oppå ein dessert som mjølkepuddingen muhallebi eller ulike typar bakverk.

Kulturell tyding

Sjerbettseljar i Levanten. Illustrasjon frå 1838.

Tradisjonell tyrkisk sjerbettseljar i Istanbul.

Det er gamal skikk og bruk i Anatolia å tilby ein raud sjerbett, lohusa şerbeti, til ei barselkvinne og til vener og slektningar i samband med ein fødsel.

Den osmanske diktaren Süleyman Çelebi skildra på 1400-talet korleis mora til Mohammed blei gjeven sjerbett medan ho fødde han:

Eg brann av ein frykteleg tørste,

og dei gav meg eit glas fullt av sjerbett.

Det var kaldt og kvitare enn snø

Sukker kunne ikkje måla seg med det på smak.

Ein enkel sjerbett av sitron, sitronsyre og vatn, utan ekstra krydder, er kjend som nişan şerbeti eller 'trulovings-sjerbett' og blir tradisjonelt servert ved trulovingsseremoniar.

Sjerbett blir servert i gatekioskar, kafear og heimar i Iran. I Tyrkia finst det òg ein tradisjon der gateseljarar ber med seg drikken i samovarar på ryggen og heller han i glas til kjøparar.

I 1813 skreiv den engelske diktaren lord Byron: «Give me a sun, I care not how hot, and sherbet, I care not how cool, and my heaven is as easily made as your Persian's».

Galleri

• 
  Bael ka sharbat frå Sant Kabir Nagar i Uttar Pradesh
• 
  Keri ka sharbat, mangokart-sjerbett frå Karachi
• 
  Vanilla malai sharbat frå Bengal
• 
  Saunf- eller variyali-sharbat, Fennikelfrø-sjerbett

Kjelder

• Delar av denne artikkelen bygger på «Sharbat» frå Wikipedia på engelsk, den 11. mai 2020.