Linerle

Linerle
Linerle
Utbreiing og status
Status i verda: Livskraftig Hekkeutbreiing
Systematikk
Rike:	Dyr Animalia
Rekkje:	Ryggstrengdyr Chordata
Underrekkje:	Virveldyr Vertebrata
Klasse:	Fuglar Aves
Orden:	Sporvefuglar Passeriformes
Familie:	Erlefamilien Motacillidae
Slekt:	Erler Motacilla
Art:	Linerle M. alba
Vitskapleg namn
Motacilla alba Linnaeus, 1758

Linerle (Motacilla alba) er ein fugl i slekta erler i familien erler og piplerker med grå eller linblå rygg - difor namnet - lyst bryst og svart på hovudet. Fuglen likar seg nær menneske og finst i heile landet. Han er ein trekkfugl som kjem til Noreg i mars–april.

Utbreiing

Linerla sitt utbreiingsområde:
Gult: Hekkeområde (sommartid)
Grønt: Førekomst året rundt
Blått: Vinterkvarter

Linerla hekkar i mesteparten av Eurasia så langt som til 75°N, sporadisk på Aust-Grønland, og manglar berre i ørkenar og i arktiske område der isotermen i juli går under 4 °C. Fuglen hekkar også i fjelltrakter i Marokko og det vestlege Alaska.

Linerla er standfugl i dei mildare delane av utbreiingsområdet, som i Vest-Europa og Middelhavsområdet, og trekkfugl i storparten av utbreiingsområdet. Hekkepopulasjonen i det nordlege Europa overvintrar rundt om Middelhavet og i tropisk og subtropisk Afrika og dei asiatiske populasjonane overvintrar i Midtausten, India og Søraust-Asia. Også dei nordamerikanske hekkefuglane overvintrar i tropisk Asia.

Taksonomi

Linerla er ein av alle dei artane som Carl von Linné var først med å beskrive taksonomisk i det tiande opplaget av verket Systema Naturae, og arten har framleis same vitskaplege namn: Motacilla alba. Slektsnamnet er latin, men har ei uklar tyding. Artsnamnet alba er latin for kvit.

Linerla sine næraste slektningar i erleslekta Motacilla verkar å vere andre svartkvite erler som japanerle (Motacilla grandis), skjorerle (Motacilla madaraspatensis) og mekongerle (Motacilla samveasnae) der den siste tidlegare er handsama som underart til linerla. Data frå ein DNA-studie (Voelker, 2002) indikerer at linerla som art er polyfyletisk eller parafyletisk. Andre fylogenetiske studier som grunnar seg på mtDNA indikerer i staden at det er mykje genetisk fellesskap mellom underartane, noko som gir grunn for å beskrive komplekset som ein art.

Underartar

Hekkeområda for linerla sine underartar.

Linerla vert ofte delt i om lag ti takson med dei seks underartsgruppene alba, yarrellii, subpersonata, personata, lugens og alboides, der underartsgruppa alba omfattar flest underartar. alba-gruppa

• M. a. alba - nominatforma hekkar i Europa, aust til Ural og det vestre Tyrkia.
• M. a. dukhunensis (Sykes, 1832) - hekkar i det vestre Sibir så langt aust som til Angara, i det nordvestre Kasakhstan, søraustre europeiske Russland, Kaukasus, austre Tyrkia, og det nordvestre og nordlege Iran.
• M. a. ocularis (Swinhoe, 1860) - hekkar i det nordaustre og austre Sibir, frå Jenisej til Tsjuktsjarhalvøya og Beringstretet, og sør til nordkysten av Okhotskhavet.
• M. a. baicalensis (Swinhoe, 1871) - hekkar i regionen kring Bajkal, i det sentrale og austre Mongolia, det nordlege Amurland og nordvestre Mandsjuria.
• M. a. leucopsis (Gould, 1838) - hekkar i Amurland, vestre Primorje kraj, søraustre Mongolia, Kina, Nord-Korea, Sør-Korea og Tonkin.

yarrellii-gruppa

• M. a. yarrellii (Gould, 1837) - hekkar i Storbritannia og Irland.

supersonata-gruppa

• M. a. subpersonata (Meade-Waldo, 1901) - hekkar i Marokko.

personata-gruppa

• M. a. personata (Gould, 1861) - hekkar i det sentrale Sibir, frå 58° nordleg breidde i regionen kring Jenisej og aust til 100° austleg breidde, i det nordvestre Mongolia, Xinjiang, austre Kasakhstan, Kirgisistan, Usbekistan, Turkmenistan, Tadsjikistan, Afghanistan og det nordaustre Iran.
• M. a. persica (Blanford, 1876) - hekkar i det vestre og sørvestre Iran.

lugens-gruppa

• M. a. lugens (Gloger, 1829)- hekkar i Alaska, Kamtsjatka, utmed austre kysten av Okhotskhavet, på Kurilane, utmed kystane av Primorje kraj, på Sakhalin, Hokkaido og det nordlege Honshu.

alboides-gruppa

• M. a. alboides (Hodgson, 1836) - hekkar i det nordlege Pakistan, det nordlege India, Nepal, Bhutan, sørvestre Kina, søraustre Tibet, det nordlege Burma og Laos.

Somme studier foreslår at det berre eksisterer to underartsgrupper: alboides-gruppa, med M. a. alboides, M. a. leucopsis og M. a. personata; og alba-gruppa, med M. a. alba, M. a. yarrellii, M. a. baicalensis, M. a. ocularis, M. a. lugens og M. a. subpersonata.

Økologi

Eit typisk trekk hos linerla er den stendige vippinga med stjerten. Årsaka til denne åtferda er ikkje fastslegen. Forslag går ut på at vippinga skræmer opp insekt, eller at det gir signal til artsfrendar. Nyare studiar har gitt grunn til eit anna forslag: Det skal signalisere vaktsemd mot predatorar. Eit anna typisk trekk hos arten er at fuglane er trufaste mot både sommar- og vinterkvartera og vender attende ved same tidspunkt år etter år.

Biotop

Linerlene lever i ei mengd ulike biotopar, men vel helst opne stader, ofte i nærleiken av busetnad og vatn. Dei lever ikkje i ørkenar, men både i Marokko og det vestre Alaska hekkar dei i fjelltrakter. Fuglane vil helst ha snaue markar å leite mat på. I urbane miljø finn dei mat på grasplenar, asfalt og anna passande grunn. Om vårane er dei ofte å sjå på åkrar.

Hekking

Linerla er monogam og forsvarar territorium. Begge kjønna bygger reiret. Hannen startar bygginga, og hoa gjer reiret ferdig. Det skålforma reiret er lettvint bygd og sett saman av kvist, gras, blad og anna plantematerial, og også hår frå dyr. Reiret vert plassert i ei sprekk eller eit hol, tradisjonelt i ei elvebreidd eller liknande, men linerla tilpassar seg og plasserer også reiret i hol i murar, bruer, brygger, under takpanner og andre bygningar, og i blant på meir uvanlege stader. Hoa legg 3-8 egg, oftast 4-6. Egga er kremfarga, ofte med lett blågrøn eller turkis nyanse, og kraftig flekkete i raudbrunt. Egga måler i gjennomsnitt 21x15mm. Begge foreldra rugar, men hoa rugar ein større del av tida og fast om natta. Egga vert klekte etter 12 dagar, men i blant så seint som etter 16 dagar. Begge foreldra tek hand om ungane til dei er flygedyktige etter cirka 14 dagar, og etter det held dei fram og matar ungane i enda ei veke. Linerlene kan verte utsett for reirparasittisme frå gauken, men oftast skyr dei reiret om dei vert utsette for dette. Teorien er at linerla er for lita til å ta ut gaukegget og for kortnebba til å øydelegge det, noko som gjer at dei i staden rømer reiret.

Føde

Hovudføda består av insekt, først og fremst fluger og andre tovenger, saman med biller og augnestikkarar. Elles et linerlene små sniglar, mark og krepsdyr og larver. Linerlene er uvanlege i den forstand at dei et insekt året rundt også der dei er standfuglar. Ved ringmerking har ein funne at ho kan verte over seks år gamal.

Galleri

• Film av linerle
• 
  Vaksen linerle i vinterdrakt fotografert i august i Sverige.
• 
  Linerle i Nederlandsche Vogelen, band 2 (1789)
• 
  Egg av gauk (Cuculus canorus canorus) og linerle

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Sädesärla» frå Wikipedia på svensk, den 15. januar 2012.

Bakgrunnsstoff

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Linerle