Liaoning

Liáoníng
辽宁
provins
Uttale
Land	Folkerepublikken Kina
Areal	145 900 km²
Folketal	43 746 323 (2010)
Liaoning 41.803888888889°N 123.42583333333°E / 41.803888888889; 123.42583333333
Plasseringa av Liaoning i Kina. Plasseringa av Liaoning i Kina.
Wikimedia Commons: Liaoning

Liaoning (forenkla kinesisk 辽宁, pinyin Liáoníng) er ein provins nordaust i Folkerepublikken Kina. Provinsen omfattar mellom anna Liaodong-halvøya og det fruktbare slettelandet rundt dei nedre delane av elva Liao He. Provinshovudstaden er Shenyang.

Liaoning er det mest industrialiserte området i Kina med omfattande felt for kol, råolje og naturgass. Andre næringar er jordbruk (mais, soyabønner og frukt) og fiske.

Namn

Namnet «Liaoning» med forenkla kinesisk skrift øvst og tradisjonell skrift nedst.

I moderne tid vart Liaoning-provinsen skipa i 1907 som Fengtian eller Fengtien. I 1929 fekk han namnet Liaoning, og vart også kalla Mukden etter korleis mandsjuane uttalte namnet på Shengjing, det tidlegare namnet på provinshovudstaden Shenyang. Namnet Liáoníng kan tolkast som 'Liao[elva]-fred' eller 'fjern fred'.

Provinsen vert også kalla 'det gylne triangelet' etter forma og den strategiske plasseringa si.

Wade–Giles-transkripsjonen er Liao2-ning2.

Geografi

Liaoning kan delast i tre ulike geografiske regionar. I vest er det eit høgland, i midtdelen er det sletter, og i aust åsar. Høglandet i vest er prega Nulu'erhufjella, som grovt sett følgjer grensa mellom Liaoning og Indre Mongolia. Heile området er dominert av låge høgdedrag.

Dei midtre delane av Liaoning består av nedslagsfelta til elvar som Liao (pinyin Liáo Hé), Daliao og sidelevane til desse. Heile området er hovudsak flatt og lågtliggande. Austdelen av Liaoning er dominert av fjellkjedene Changbai Shan og Qianshan, som held fram mot havet over Liaodonghalvøya. Høgste fjelltoppen i Liaoning, 1 336 meter høge Huabozi ligg i dette området.

Klima

Liaoning har eit kontinentalt klima med monsuntid. Årleg nedbørsmengd ligg i gjennomsnitt på frå 440 til 1 130 mm. Sommaren er regnfull, medan dei andre årstidene er tørre.

Demografi

Befolkninga i Liaoning er i hovudsak hankinesarar. Minoritetsbefolkninga består av mandsjuar, mongolar, huifolk, koreanarar og xibe.

Folkegrupper i Liaoning, folketeljing 2000
Nasjonalitet	Folketal	Prosentar
hankinesarar	35 105 991	83,94%
mandsjuar	5 385 287	12,88%
mongolar	669 972	1,60%
hui	264 407	0,632%
koreanarar	241 052	0,576%
xibe	132 615	0,317%

Næringsliv

Liaoning er ein av dei mest industrialiserte provinsane i Kina. Saman med byar som Beijing og Tianjin er Liaoning med i det økonomiske vekstområdet som ligg ved Bohaibukta og på Liaohesletta. Særleg dei fem byane Shenyang, Anshan, Fushun, Benxi og Liaoyang nyt godt av å vere omfatta av dei statlege investeringane i området.

Jordbruket er mykje mekanisert, samanlikna med resten av Kina. Ein stor del av landbruksproduksjonen finn stad i bynære strok. Dyrking av kornsortar som mais, ris og kveite skjer i hovudsak på den sentrale Liaohesletta. Soyabønner er det tradisjonelle jordbruksproduktet, størstedelen vert avla nord for Shenyang. Dei viktigaste salsprodukta er jordnøtter, solsikker, tobakk, sukkerbetar, grønsaker, frukt og bomull. På sørsida av Liaodonghalvøya og i åsane i vest vert det dyrka mykje frukt, så som eple og pærer. Langs kysten driv ein storstilt fiske og fiskeoppdrett. Dalian har mykje fiskeindustri.

Liaoning har store mineralførekomstar, noko som var viktigaste føresetnaden for at provinsen vart eit senter for tungindustrien i Kina. Provinsen har 1/4 av Kinas jarnmalmreservar og dei største førekomstane av magnesium, dessutan store reservar av kol og råolje frå oljeskifer. Ved Fushun er det store kolfelt. Anshan har det største jarn- og stålverket i heile Kina. I Shenyang smeltar ein kopar, bly og sink. Dashiqiao har den største magnesittgruva i Kina, og Yangjiazhangzi har dei største molybdenreservane. Maskinindustrien er omfattande; Shenyang vert rekna som det fjerde største maskinindustrielle senteret i Kina, etter Beijing, Tianjin og Shanghai. Dyrkinga av bomull og silke er basis for stor tekstilproduksjon. Provinsen er ein av dei største produsentane av kjemiske fibrar og papirprodukt i Kina.

Tungindustrien fekk store vanskar då Kina la om til marknadsøkonomi i 1980- og 1990-åra. Shenyang har, med hjelp frå FN sitt utviklingsprogram (UNDP) og særtiltak frå styresmaktene i Beijing, modernisert næringsstrukturen og utdanningsinstitusjonane. Byen har gjennom desse åtgjerdene atter vorte eit viktig økonomisk senter for Nordaust-Asia.

Samferdsla er velutvikla i forhold til landet elles, mellom anna med eit finmaska nett av jarnbanar. Dalian er ei av dei største utskipingshamnene i Kina og tener heile Nordaust-Kina.

Administrasjonseiningar

Liaoning er delt inn i 14 einingar på prefekturnivå (2 subprovinsielle byar og 12 byprefektur).

Kart	#	Namn	Hanzi	Pinyin	Administrativt sentrum	Type
	1	Shenyang	沈阳市	Shěnyáng Shì	Shenhe	Subprovinsiell by
	2	Dalian	大连市	Dàlián Shì	Xigang	Subprovinsiell by
	3	Anshan	鞍山市	Ānshān Shì	Tiedong	Byprefektur
	4	Benxi	本溪市	Běnxī Shì	Pingshan	Byprefektur
	5	Chaoyang	朝阳市	Cháoyáng Shì	Shuangta	Byprefektur
	6	Dandong	丹东市	Dāndōng Shì	Zhenxing	Byprefektur
	7	Fushun	抚顺市	Fǔshùn Shì	Shuncheng	Byprefektur
	8	Fuxin	阜新市	Fùxīn Shì	Haizhou	Byprefektur
	9	Huludao	葫芦岛市	Húludǎo Shì	Longgang	Byprefektur
	10	Jinzhou	锦州市	Jǐnzhōu Shì	Taihe	Byprefektur
	11	Liaoyang	辽阳市	Liáoyáng Shì	Baita	Byprefektur
	12	Panjin	盘锦市	Pánjǐn Shì	Xinglongtai	Byprefektur
	13	Tieling	铁岭市	Tiělǐng Shì	Yinzhou	Byprefektur
	14	Yingkou	营口市	Yíngkǒu shì	Zhanqian	Byprefektur

Desse 14 einingane på prefekturnivå er delt inn i 100 einingar på fylkesnivå (56 distrikt, 17 byfylke, 19 fylke og 8 sjølvstyrande fylke).

Historie

Den kinesiske muren frå Ming-tida, markert med lilla.

Shenyang, provinshovudstad i Liaoning.

Historisk har Liaoning-området vore del av koreanske kongedøme som Gojoseon og Goguryeo, og av kinesiske statsdanningar som Yan og Han-dynastiet. Her budde også folk som ikkje var hankinesarar, som xiongnu, donghu og xianbei. I tillegg har Balhae, Khitan, Jurchen, Mongolriket og Nordlege Yuan styrt over Liaoning.

Ming-riket tok makta i Liaoning i 1371, berre tre år etter at mongolane var blitt pressa ut av Beijing.

Tidleg på 1600-talet etablerte mandsjuane hovudstaden sin i Shengjing (dagens Shenyang), men i 1644 flytta dei hovudstaden for Qing-dynastiet til Beijing etter å ha teke byen. Mot slutten av 1600-talet rekrutterte Qing-keisarane ei stor mengde hankinesarar frå Shandong til å slå seg ned i det nokså tynt folkesette Liaoning. Resten av Mandsjuria var stengd for kinesisk innvandring og blei styrt av tre generalar. Generalen av Shengjing styrte store delar av dagens Liaoning.

På 1900-talet blei provinsen Fengtian (kin. 奉天, pinyin Fèngtiān) etablert. Denne tilsvarte nesten noverande Liaoning. Mange av slaga under den russisk-japanske krigen 1904–1905 blei utkjempa i Liaoning, som det viktige Slaget ved Port Arthur og Slaget ved Mukden, det største militære slaget på landjorda gjennom tidene. Under krigsherretida tidleg på 1900-talet var Liaoning styrt av Fengtian-klikken, med leiarane Zhang Zuolin og sonen hans Zhang Xueliang. I 1931 invaderte Japan, og området blei del av deira marionettstat Manchukuo. Den kinesiske borgarkrigen blussa opp etter det japanske nederlaget, og dei første viktige samanstøytane var under Liaoshenkampanjen i og rundt Liaoning.

Dalian akvarium.

Då Folkerepublikken Kina blei grunnlagd i 1949, fanst ikkje Liaoning som ei eining. I staden hadde ein provinsane Liaodong og Liaoxi og byane Shenyang, Luda, Anshan, Fushun og Benxi som administrative einingar. Alle desse blei slått saman til Liaoning i 1954, og delar av den tidlegare provinsen Rehe blei slutta til han i 1955. Under Kulturrevolusjonen blei også delar av den autonome regionen Indre Mongolia tilføydd Liaoning, men dette blei seinare gjort om.

Liaoning var ein av de første kinesiske provinsane til å bli industrialisert. Det skjedde under den japanske okkupasjonen, men blei vidareført i 1950- og 1960-åra. Byen Anshan blei til det største komplekset for jern- og stålindustri i heile Kina.

Styresmakter

Den regionale leiaren i Kinas kommunistparti er Chen Qiufa. Guvernøren er Tang Yijun (2020).

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Liaoning» frå Wikipedia på bokmål, den 13. september 2010.
• Denne artikkelen bygger på «Liaoning» frå Wikipedia på engelsk, den 9. mars 2011 og 4. februar 2020.

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: Liaoning

• Offisiell nettstad