Burjatisk
| Burjatisk буряад хэлэн burjaad helen | ||
| Klassifisering | Altaisk (omstridt) Mongolsk Nordmongolsk Burjatisk | |
| Talarar | burjatar | |
| Bruk | ||
| Tala i |  Russland Folkerepublikken Kina Mongolia
| |
| Språkkodar | ||
| ISO 639-2 | bua | |
| ISO 639-3 | bua – burjatisk (generisk)
| |
| Wikipedia på burjatisk | ||
Burjatisk er eit mongolsk språk tala av burjatar i Russland, Kina og Mongolia. Det bur rundt 218 600 burjatisktalende menneske i Russland (2010),[1] rundt 65 000 i Kina, og like mange i Mongolia.[2] Burjatisk er offisielt språk i republikken Burjatia i Russland, der det blir skrive med det kyrilliske alfabetet, med desse tilleggsbokstavane: Ү/ү, Ө/ө og Һ/һ. Ordforrådet i språket har innverknad frå russisk.
Utbreiing og dialektar
[endre | endre wikiteksten]Burjatisk blei tala aust for Bajkalsjøen i den russiske republikken Burjatia, i Nordaust-Mongolia og i Nordvest-Kina. Språket kan delast inn i ulike dialektgrupper. Om ein reknar med 13 dialektar finn ein ni i Russland - alar, barguzin, bokhan, rkhirit-bulgat, khori, nizneudinsk, oka, tunka og unga, to i Kina - bargu-buriat og aga, og tre i Mongolia - aga, sartul og tsongol.[2]
Fonologi
[endre | endre wikiteksten]Burjatisk har vokalfonema /i, ə, e, a, u, ʊ, o, ɔ/ (og eit par diftongar),[3] kort /e/ er realisert som [ɯ], og konsonantfonema /b, g, d, th, m, n, x, l, r/ (alle med eit tilsvarande palatalisert fonem) og /s, ʃ, h, j/.[4] Vokalane er underlagt vokalharmoni.[5] Den grunnleggjande stavingsstrukturen er (konsonant)vokal(konsonant) [(C)V(C)], i hurtig tale kan det vere apokope, og dermed konsonant-konsonat (CC) ordfinalt.[6]
Trykk
[endre | endre wikiteksten]Leksikalsk trykk fell på siste tunge ikkjefinale staving, viss det finst ei slik. Viss ikkje fell trykket på ordinitial trykksterk staving, der ho finst. Viss det ikkje finst tunge stavingar får ordet initialtrykk. Tunge stavingar utan hovudtrykk får bitrykk:[7]
ˌHˈHL [ˌøːɡˈʃøːxe] 'å vere modig' LˌHˈHL [naˌmaːˈtuːlxa] 'å få til å bli dekt av lauv' ˌHLˌHˈHL [ˌbuːzaˌnuːˈdiːje] 'dampa mjølboller' (akkusativ) ˌHˈHLLL [ˌtaːˈruːlaɡdaxa] 'å bli van til' ˈHˌH [ˈboːˌsoː] 'veddemål' LˈHˌH [daˈlaiˌɡaːr] 'til sjøs' LˈHLˌH [xuˈdaːliŋɡˌdaː] 'til svigerforeldra' LˌHˈHˌH [daˌlaiˈɡaːˌraː] 'ved sin eigen sjø' ˌHLˈHˌH [ˌxyːxenˈɡeːˌreː] 'ved si eiga jente' LˈH [xaˈdaːr] 'gjennom fjellet' ˈLL [ˈxada] 'fjell'[8]
Morfologi
[endre | endre wikiteksten]Burjatisk har eit klassisk nord-eurasiatisk grammatisk system, utan genus, men med numerus (singularis/pluralis), og (her:) 7 kasus:[9] nominativ, genitiv, akkusativ, dativ, ablativ, instrumentalis og possessiv. Kasusendingane er underlagt vokalharmoni.
Skrift
[endre | endre wikiteksten]Burjatisk blei tradisjonelt skrive med mongolsk skrift, men det litterære mongolske skriftspråket skilde seg mykje frå tala burjatisk. I 1931 blei det innført eit skriftsystem for burjatisk i Sovjetunionen med latinske bokstavar som bygde på sartul- og tsongoldialektane. Dette blei erstatta av ei modifisert russisk kyrillisk skrift rundt 1937, som er det burjatisk blir skrive med i dag. Skriftspråket byrggjer på khoridialekten, som også er standard taledialekt.[2] Tilleggsbokstavane til det russiske alfabetet er Ү/ү, Ө/ө og Һ/һ.
Talord
[endre | endre wikiteksten]| Norsk | Klassisk mongolsk | Burjatisk | |
| 1 | ein | neg | negen |
| 2 | to | hoyor | xoyor |
| 3 | tre | gurav | gurban |
| 4 | fire | duruv | dürben |
| 5 | fem | tav | taban |
| 6 | seks | zurgaa | zurgaan |
| 7 | sju | doloo | doloon |
| 8 | åtte | naim | nayman |
| 9 | ni | yis | yühen |
| 10 | ti | arav | arban |
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- Delar av denne artikkelen bygger på «Buryat language» frå Wikipedia på engelsk, den 19. september 2016.
Litteratur
[endre | endre wikiteksten]- Castren, Mathias Alexander 1857: Versuch einer burjätischen Sprachlehre: Nebst kurzem Wörterverzeichniss. St. Petersburg. online
- Poppe, Nicholas (1960): Buriat grammar. Uralic and Altaic series (No. 2). Bloomington: Indiana University.
- Skribnik, Elena (2003): Buryat. In: Juha Janhunen (red.): The Mongolic languages. London: Routledge: 102-128.
- Svantesson, Jan-Olof, Anna Tsendina, Anastasia Karlsson, Vivan Franzén (2005): The Phonology of Mongolian. New York: Oxford University Press.
- Sanzjeev, G.D., Bertagaev, T. A., Tsydendambaev, Ts. B. 1962: Grammatika burjatskogo jazyka. Fonetika i morfologija Moskva: Izdatel'stvo vostotsjnoj literatury. online
- Walker, Rachel (1997): Mongolian stress, licensing, and factorial typology.
- Fotnotar
- ↑ Vserossijskaja perepis naselenija 2010 Arkivert 2013-03-15 ved Wayback Machine. - Folketeljinga i Russland 2010
- ↑ 2,0 2,1 2,2 «Buriat» Arkivert 2010-12-30 ved Wayback Machine., ucla.edu
- ↑ Poppe 1960: 8
- ↑ Svantesson et al. 2005ː 146; statusen til [ŋ] er problematisk, sjå Skribnik 2003: 107.
- ↑ Skribnik 2003: 107
- ↑ Poppe 1960: 13-14
- ↑ Walker 1997
- ↑ Walker 1997: 27-28
- ↑ Skribnik s. 109
Bakgrunnsstoff
[endre | endre wikiteksten]- Buriat Arkivert 2010-12-30 ved Wayback Machine. - UCLA Language Materials Project, University of California Los Angeles (UCLA).