Gammalsyrisk

Gammalsyrisk ܠܫܢܐ ܣܘܪܝܝܐ Leššānā Suryāyā [lɛʃʃɑːnɑː surjɑːjɑː]
Klassifisering	Afroasiatisk  Semittisk   Sentral-semittisk    Nordvest-semittisk     Arameisk      Aust-arameisk
Bruk
Skriftsystem	Syrisk abjad
Språkkodar
ISO 639-2	syc
ISO 639-3	syc
Glottolog	clas1252

Det sysriske arameiske alfabetet

Gammalsyrisk (ܣܘܪܝܝܐ, suryāyā) er ein dialekt av austlege mellomarameisk som ein gong vart snakka over store delar av det området i Levanten som vert kalla den fruktbare halvmånen. Etter å ha oppstått ein gong kring 100-talet evt. vart klassisk gammelsyrisk eit viktig litterært språk over heile Midtausten frå 300- til 700-talet, det klassiske språket i Edessa, bevart i mykje assyrisk litteratur. Gammalsyrisk er som mellomarameisk eit språk i den nordvestlege greina av den semittiske språkfamilien.

Gammalsyrisk vart bindemiddelet for syrisk ortodoks kristendom og den tilhøyrande kulturen, og spreidde seg gjennom Asia så langt som til den indiske Malabarkysten og til austlege Kina, og var uttrykksmiddelet for kommunikasjon og kulturell utbreiing for arabarar og til ein mindre grad for persarar. Som hovudsakleg eit kristent uttrykksmedium hadde gammalsyrisk ein fundamental kulturell og litterær innverknad på utviklinga av arabisk som kom til å erstatte gammalsyrisk som ein del av den islamske dominansen mot slutten av 700-talet. Gammalsyrisk har vorte verande det liturgiske språket til syrisk kristendom.

Gammalsyrisk er skrive med syrisk skrift, ei utleiing av arameisk skrift.

Spreiinga av gammalsyrisk språk i Midtausten og Asia: sjølv om gammalsyrisk var ein gong eit viktig språk i den fruktbare halvmånen, er det i dag avgrensa til mindre område som Ninevesletta, Tur Abdin, Qamishli og rundt den syriske byen Ma'loula.

Skriftsystem

Gammalsyrisk vert skrive med tre nærskylde alfabet: Estrangela, serto og nestoriansk. Her er ei oversikt over estrangela. Bokstavane tar forskjellige former etter posisjonen dei har i eit ord. Dei kan stå isolert, først, midt i eller sist i et ord. Nokre bokstavar vert ikkje knytt vidare i ordet, og formene midt i og sist i ord blir dermed like. Gammalsyrisk vert lese frå høgre mot venstre.

Lydverdi	Isolert	Sist, midt i, først
ʔ	ܐ	ܐ ـܐ ـܐ
b, ḇ	ܒ	ܒـ ـܒـ ـܒ
g, ḡ	ܓ	ܓـ ـܓـ ـܓ
d, ḏ	ܕ	ܕ ـܕ ـܕ
h	ܗ	ܗ ـܗ ـܗ
w	ܘ	ܘ ـܘ ـܘ
z	ܙ	ܙ ـܙ ـܙ
ḥ	ܚ	ܚـ ـܚـ ـܚ
ṭ	ܛ	ܛـ ـܛـ ـܛ
y	ܝ	ܝـ ـܝـ ـܝ
k, ḵ	ܟ	ܟـ ـܟـ ـܟ
l	ܠ	ܠـ ـܠـ ـܠ
m	ܡ	ܡـ ـܡـ ـܡ
n	ܢ	ܢـ ـܢـ ـܢ
s	ܣ	ܣـ ـܣـ ـܣ
ʕ	ܥ	ܥـ ـܥـ ـܥ
p, p̄	ܦ	ܦـ ـܦـ ـܦ
ṣ	ܨ	ܨ ـܨ ـܨ
q	ܩ	ܩـ ـܩـ ـܩ
r	ܪ	ܪ ـܪ ـܪ
š	ܫ	ܫـ ـܫـ ـܫ
t, ṯ	ܬ	ܬ ـܬ ـܬ

Grammatikk

Verb

Verb er bygd opp av røter på tre eller fire konsonantar og mønster. Dei seks vanlegaste mønstera i gammalsyrisk er Peal (grunnform), Ethpeel (refleksiv-passiv), Pael (intensiv), Ethpaal (intensiv, refleksiv-passiv), Aphel (kausativ) og Ettaphal (kausativ, refleksiv-passiv).

Konjugasjonar

Gammalsyriske verb vert bøygd i tre personar (1., 2., 3.), to tal (eintal/sg, fleirtal/pl), og to kjønn (maskulin, feminin).

√qrs “to become dried up” a-o			Peal				Ethpeel
			Suffikskonjugasjon		Prefikskonjugasjon		Suffikskonjugasjon		Prefikskonjugasjon
Sg	3	m	ܩܪܣ	qras	ܢܩܪܘܣ	neqros	ܐܬܩܩܣ	eṯqres	ܢܬܩܩܣ	neṯqres
		f	ܩܪܣܬ	qersaṯ	ܬܩܪܘܣ	teqros	ܐܬܩܩܣܬ	eṯqarsaṯ	ܬܬܩܩܣ	teṯqres
	2	m	ܩܪܣܬ	qrast	ܬܩܪܘܣ	teqros	ܐܬܩܩܣܬ	eṯqrest	ܬܬܩܩܣ	teṯqres
		f	ܩܪܣܬܝ	qrast	ܬܩܪܣܝܢ	teqrsin	ܐܬܩܩܣܬܝ	eṯqrest	ܬܬܩܩܣܝܢ	teṯqarsin
	1	c	ܩܪܣܬ	qerseṯ	ܬܩܪܘܣ	ᵓeqros	ܐܬܩܩܣܬ	eṯqarseṯ	ܐܬܩܩܣ	ᵓeṯqres
Ps	3	m	ܩܪܣܘ	qras	ܢܩܪܣܘܢ	neqrsun	ܐܬܩܩܣܘ	eṯqres	ܢܬܩܩܣܘܢ	neṯqarsun
		f	ܩܪܣ	qras	ܢܩܪܣܢ	neqrsān	ܐܬܩܩܣ	eṯqres	ܢܬܩܩܣܢ	neṯqarsān
	2	m	ܩܪܣܬܘܢ	qraston	ܬܩܪܣܘܢ	teqrsun	ܐܬܩܩܣܬܘܢ	eṯqreston	ܬܬܩܩܣܘܢ	teṯqarsun
		f	ܩܪܣܬܝܢ	qrastēn	ܬܩܪܣܢ	teqrsān	ܐܬܩܩܣܬܝܢ	eṯqrestēn	ܬܬܩܩܣܢ	teṯqarsān
	1	c	ܩܪܣܢ	qrasn	ܢܩܪܘܣ	neqros	ܐܬܩܩܣܢ	eṯqresn	ܢܬܩܩܣܢ	neṯqres

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Gammelsyrisk» frå Wikipedia på bokmål, den 27. august 2012.
  • Wikipedia på bokmål oppgav desse kjeldene:
• «The Syriac Language and Literature», i: Journal of Sacred Literature, New Series [Series 4] vol. 2 (1863) ss. 75–87
• Beyer, Klaus (1986): The Aramaic language: its distribution and subdivisions. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht. ISBN 3-525-53573-2.
• Brock, Sebastian (2006): An Introduction to Syriac Studies. Piscataway, NJ: Gorgias Press. ISBN 1-59333-349-8.

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: Gammalsyrisk