sortie

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  sortie    (hulp, bestand)
• IPA: / sɔrˈti / (2 lettergrepen)

Woordafbreking

• sor·tie

Woordherkomst en -opbouw

• van Frans sortie
  • [1] via Engels sortie
  • [6] van sortie de bal
  • [8] van sortie de route

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	sortie	sorties
verkleinwoord	sortietje	sortietjes

Zelfstandig naamwoord

de sortie v

1. (militair) vlucht van één oorlogsvliegtuig als onderdeel van een militaire operatie

   • Het is een veel gebruikt voorbeeld: in de Tweede Wereldoorlog waren duizenden sorties, vluchten, van Amerikaanse B-17 bommenwerpers nodig om zekerheid te hebben dat een doel ook was vernietigd. (…) Tijdens de oorlog in Vietnam volstonden nog maar honderd sorties. In 1991, tijdens de Eerste Golfoorlog, kwam de omslag: één sortie, één doel zeker vernietigd. 

2. (militair) kleine poort van een vesting, geschikt voor aanvallen op belegeraars

   • De vesting werd in 1816 buiten gebruik gesteld. Een grote reconstructie bracht tussen 1968 en 1984 de verlande grachten en afgevlakte wallen terug in de midden-17de-eeuwse toestand. Verder herrezen de Veerpoort (ook Waterpoort genoemd) [10] en de Wijkse poort [11] op de oude fundamenten en herstelde men aan de zuidzijde van de stad een sortie. 
   • Naast de stadspoorten had de vesting oorspronkelijk ook nog enkele sortiepoortjes, kleine tunnelachtige doorgangen door de hoofdwal, uitsluitend bestemd voor militair gebruik. In de courtine tussen de bastions I en II bevindt zich nog een dergelijke sortie: een gewelfde doorgang met aan de veldzijde een sluitsteen met het jaartal 1758 en aan de stadszijde een soortgelijke steen met het jaartal 1850. 

3. (verouderd) plotseling fel geuite kritiek

   • Een andere sortie op Pellissier en den oorlog in den Krim is volkomen gewettigd door 's zangers strijd tegen den oorlog in 't algemeen. 
   • Mackay blijft dienst doen, door H.M. wisselend bejegend. De diakonessen protegerend, werd hij onaangenaam getroffen, op de thé van zondag 30 november, door "een geweldige sortie tegen Kaiserswerth". 

4. (figuurlijk) lancering van een bepaald idee

   • Zo hebben toppolitici een informeel circuit waardoor ze sneller op de hoogte zijn. En informatie is de brandstof van de politiek. Zo kunnen voorzitters en ministers op het juiste moment een sortie doen. 

5. het verlaten van een bepaalde omgeving

   • Veel liever neem ik achter het banier ‘christen en christelijk’ mede op, al wie in zijn of haar gevecht met tijd en eeuwigheid, met goed en kwaad, met leven en dood, opkomst en sortie, het visioen van het Evangelie niet wil opgeven. 
   • Rozenraad maakte, waar ook binnenkomend, altijd een entrée, zijn heengaan was altijd een sortie. Zich zijn waarde bewust, behoefde hij zich niet met behulp van kunstmiddelen te laten gelden. Altijd vulde hij het tooneel, gelijk hij nu als altijd middelpunt was. 

6. het ergens heen gaan om je te vermaken

   • In een onbenoemde stad – Gent dus – gaat Vannolle met zijn vrienden een nachtje op kroegentocht. Een sortie, voorzien van sloten drank, drugs, seks ook ja, en veel muziek. 
   • Uitgaan doèn wij niet. Onze éénige ‘sortie’ is op een keer dat wij, in de Kalverstraat gepraaid door Lugné-Poe, die, op tournée in Holland, dien avond een voorstelling geeft in Amsterdam, een paar stukjes van zijn répertoire gaan zien. 

7. (kleding) mouwloze avondmantel voor dames

   • Een avondmantel zonder mouwen werd een sortie of visite genoemd, naar het Franse woord sortir (=uitgaan). Deze sorties waren meestal zwart, want deze kleur werd aan het einde van de negentiende eeuw erg populair. De jurken hadden toen enorme pofmouwen, waar geen jasje overheen paste. Dus droegen de dames die klokkende capes bij wijze van jasje. De sortie heeft geen mouwen, maar armopeningen ter hoogte van de taille. 
   • Ook de manier waarop Piet Paris een avondjurk van Viktor & Rolf (de nieuwste modeaanwinst van het museum) combineert met een sortie (avondcape) uit 1895, zet aan het denken. Historisch gezien klopt er niets van, en toch is het ensemble helemaal in harmonie. 

8. (muziek) (religie) (rooms-katholiek) orgelmuziek bij het verlaten van de kerk na een bijzondere mis

   • Een sortie is een stuk bedoeld om gespeeld te worden bij het uitgaan van een viering. Deze heeft een rustig middendeel waarna het feestelijke eerste deel herhaald wordt. 
   • Als de trouwers hun jawoord aan het altaar gegeven hebben, wensen pastoor en koster proficiat; de bruidegom duwt dan de koster drinkgeld in de hand: hoe groter toen de gifte was, hoe schoner het orgelspel. (noot: Vooraanstaande trouwers begeerden ‘een entrée, en een sortie’ bij het binnenkomen en verlaten van de kerk.) 

9. (geschiedenis) toegangsbewijs waarmee je een evenement tijdelijk kan verlaten

   • Zeer dikwijls verkochten de bezoekers, zoowel van de duurdere als de goedkoopere rangen, hun "sortie" of contramerkje. Er waren altijd liefhebbers genoeg voor te vinden. Soms als het ballet bijzonder mooi was, betaalde men voor zoo'n sortie de helft of drie vierde van den gewonen toegangsprijs. 

10. (sport) (autoracen) met de auto van de weg af raken

    • Die sortie was niet het gevolg van een verkeerde inschatting van een bocht of overmoed. 
    • De rode vlaggen werden in Le Mans een tweede maal bovengehaald na een sortie van Bruno Senna in de Indianapolis bocht. 

11. (verkeer) (geschiedenis) afrit van een brede weg naar gebieden die niet aan de weg liggen

    • Mensen konden langs die weg rechthoekige kavels krijgen mits ze de weg onderhielden. De kavels werd van elkaar gescheiden door brede sorties die dienden als toegang voor de schaapskudden naar de erachter gelegen heide. Sortie 7 is een veelgebruikte toegang voor Defensie, die met jeeps en pantserwagens vanaf het Zeisterspoor over de Laan Blussé van Oud Alblas (ook een sortie) rijdt, de N237 oversteekt en z'n weg vervolgt tot aan militair oefenterrein Vlasakkers. 

Synoniemen

• [2] uitvalspoort
• [3] uitval
• [5] vertrek
• [6] uitstapje

Antoniemen

• [5] entree

Hyponiemen

• [10] uit de bocht vliegen

Uitdrukkingen en gezegden

• [5] fausse sorti
  nadrukkelijk vertrekken met de bedoeling te worden teruggeroepen
• [5] sortie maken
  (toneel) indruk maken bij het verlaten van het toneel
• [5] sortie mankeren
  (toneel) er niet in slagen indruk te maken bij het verlaten van het toneel

Gangbaarheid

• Het woord sortie staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "sortie" herkend door:

68 %	van de Nederlanders;
67 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Frans

Uitspraak

• Geluid:  sortie    (hulp, bestand)

enkelvoud		meervoud
zonder lidwoord	met lidwoord	zonder lidwoord	met lidwoord
sortie	la sortie	sorties	les sorties

Zelfstandig naamwoord

sortie v

1. uitgang