prikkelen

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  prikkelen    (hulp, bestand)
• IPA: /ˈprɪkələn/

Woordafbreking

• prik·ke·len

Woordherkomst en -opbouw

• Ontwikkeld uit Middelnederlands prickelen, in de betekenis van ‘prikken, aansporen’ voor het eerst aangetroffen in 1401.
• Omdat Middelnederlands pricken ook bestaat, is Middelnederlands prickelen eerder op te vatten als frequentatief gevormd uit prikken met het achtervoegsel -el dan als afleiding van prikkel met de uitgang -en dat de onbepaalde wijs van een werkwoord vormt

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
prikkelen	prikkelde	geprikkeld
zwak -d	volledig

Werkwoord

prikkelen overgankelijk

1. (herhaaldelijk) prikken
2. (figuurlijk) aansporen, aanzetten

   • De steeds hogere huur prikkelde hem om te verhuizen. 

   ▸ Met een openhartigheid, die ons den wijsgeer recht lief doet krijgen, heeft Godwin zelf erkend - en wel voor de eigen wereld van zijn tijdgenooten (een openheid, die ons de bekentenissen van John Stuart Mill over de tekortkomingen van zijn geest te binnen brengt), dat hij zich steeds ontmoedigd gevoelde, wanneer hij aan zijn werk dacht, hoezeer hij ook door ambitie geprikkeld werd, om zich op geestelijk gebied te onderscheiden.

3. (figuurlijk) ergeren, ergernis opwekken

   ▸ Toen het boek op 10 november 1887 geheel was afgedrukt, ontving Van Deyssel andermaal ƒ 175,-. De uitgever, die nu reeds circa ƒ 1150,- in deze onderneming had geïnvesteerd, legde Van Deyssels verzoek om Een Liefde in de Sinterklaasaanbieding onder te brengen, geprikkeld naast zich neer.

4. (medisch) irriteren

   ▸ De spys dan in de maag gekomen zynde, is zonder ooit daar in te vertoeven, uyt de zelve onverteert, als uyt een zak, in de darmen gevallen; terwyl het nooit verteerde vocht van de maag altydt deszelfs vezelen prikkelde.

5. (figuurlijk) (eufemisme) in de zinnen ~: seksueel opwinden

   ▸ In Rome wordt zooveel geschreven en voorgelezen, zelfs door oude lieden, en wel vooral dingen, die de hartstochten opwekken en de zinnen prikkelen.

Hyponiemen

• aanprikkelen, overprikkelen

Afgeleide begrippen

   

prikkelbaar prikkelband prikkeldraad prikkeldrempel prikkelgeleiding prikkelhoest prikkelhoogte prikkeling prikkellectuur prikkelpop prikkelpremie prikkeltherapie

Overerving en ontlening

• Nederduits: preckeln, prickeln
  • Duits: (medisch) prickeln, via het Nederduits

Vertalingen

    1. (herhaaldelijk) prikken   

Duits: stacheln (de) Engels: needle (en), sting (en) (repeatedly)

Frans: repiquer (fr) Spaans: repicar (es)

    2. aanzetten, aansporen   

Duits: reizen (de) Engels: spur (en), prod (en)

Frans: inciter (fr) Spaans: incitar (es), acuciar (es), azuzar (es)

    3. ergeren   

Duits: reizen (de) Engels: needle (en), irritate (en)

Frans: irriter (fr), agacer (fr), hérisser (fr) Spaans: aguzar (es), irritar (es)

    4. (medisch) irriteren   

Duits: prickeln (de), reizen (de) Engels: irritate (en), agitate (en)

Frans: irriter (fr) Spaans: irritar (es)

    5. (seksueel) opwinden   

Catalaans: excitar (ca) Duits: reizen (de), erregen (de) Engels: arouse (en), excite (en)

Frans: exciter (fr) Italiaans: eccitare (it) Spaans: excitar (es)

Zelfstandig naamwoord

de prikkelen mv

1. meervoud van het zelfstandig naamwoord prikkel

Synoniemen

• prikkels

Gangbaarheid

• Het woord prikkelen staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "prikkelen" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.