dol

Nederlands

Rigger met dol [znw 2].

Uitspraak

• Geluid:  dol    (hulp, bestand)
• IPA: /dɔl/

Woordafbreking

• dol

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘krankzinnig, dwaas’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1240.
• In de betekenis van ‘roeipen’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 1286.

	stellend	vergrotend	overtreffend
onverbogen	dol	doller	dolst
verbogen	dolle	dollere	dolste
partitief	dols	dollers	-

Bijvoeglijk naamwoord

dol

1. onzinnig

   • Het was een dol plan, maar het was wel erg gezellig. 

2. gek, krankzinnig

   • Dol van de pijn rende hij naar buiten. 

3. agressief door besmetting met rabiës

   • Kijk uit, die hond is dol! 

4. verrukt, verzot (alleen predicatief)

   • Beren zijn dol op honing 

   ▸ De tweeling was dol op hun vader, maar dat kwam nu even niet uit.

5. (van schroefdraad) zonder grip

   • Hij gebruikte te veel kracht en draaide zo de schroef dol. 

6. woest, wild, druk

   ▸ Verwijten werden over en weer geslingerd, verdriet luidkeels aangemoedigd en schuldgevoel tot een hoofditem opgewaardeerd. Het was een dolle boel in de hel.

Afgeleide begrippen

• dolgelukkig
• dol op

Uitdrukkingen en gezegden

• Dat is te dol

Dat is over de grens, dat kan niet

• Door het dolle heen gaan/zijn

Geen enkele remming meer hebben; helemaal onbesuisd, wild of kwaad worden

Hyponiemen

• hondsdol, hoorndol, stapeldol

Afgeleide begrippen

   

dolappel dolbes dolblij dolbroek doldraaien doldriest doldriftig doldwaas dolenthousiast dolgelukkig dolgraag dolheid dolhuis dolkomisch dolkop dolkruid dolman dolzinnig doller

Vertalingen

    1. onzinnig   

Duits: toll (de) Engels: mad (en)

Frans: fou (fr) Spaans: loco (es)

    2. gek   

Duits: toll (de), verrückt (de) Engels: crazy (en), mad (en)

Frans: fou (fr)

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	dol	dollen
verkleinwoord	dolletje	dolletjes

Zelfstandig naamwoord

de dol m

1. (scheepvaart) een metalen pin waarop een roeispaan kan draaien
2. (scheepvaart) een U-vormig steunpunt waarin een roeispaan rust

Hyponiemen

• riemdol, roeidol, dolboord

Vertalingen

    1. roeipen   

Engels: thole (en) Frans: tolet (fr) m Italiaans: scalmo (it) m

Portugees: tolete (pt) m Spaans: tolete (es) m, escálamo (es) m

    2. U-vormig steunpunt waarin een roeispaan rust   

Duits: Dolle (de) v Engels: (VK) rowlock (en), (VS) oarlock (en) Frans: dame de nage (fr) v Italiaans: scalmiera (it) v, forcola (it) v

Pools: dulka (pt) v Portugees: forqueta (pt) v Spaans: horquilla (es) v

Werkwoord

vervoeging van
dollen

dol

1. eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van dollen
   

   • Ik dol. 

2. gebiedende wijs van dollen
   

   • Dol! 

3. (bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van dollen
   

   • Dol je? 

Gangbaarheid

• Het woord dol staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "dol" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
98 %	van de Vlamingen.

Schots-Gaelisch

Uitspraak

• /dɔlˠ/

Zelfstandig naamwoord

dol m

1. naamwoord van handeling van rach: het gaan, de beweging
2. a ~: gaande vormt de tegenwoordige tijd

   «Tha mi a' dol dhachaigh. »

   Ik ga naar huis.

	Enkelvoud		Meervoud
	onbepaald	bepaald	onbepaald	bepaald
nominatief	dol		dolachan
genitief	dola

dol m

1. lus, strop
2. schakel
3. oogje, lusje
4. val