Surhuizum

**Surhuizum**
Surhuzum
Plaats in Nederland
	(Details) (Details)
	;
Situering
Provincie	Friesland
Gemeente	Achtkarspelen
Coördinaten	53° 12′ NB, 6° 11′ OL
Algemeen
Oppervlakte	14,92 km²
- land	14,87 km²
- water	0,06 km²
Inwoners ; (2023-01-01)	1.265 ; (85 inw./km²)
Woningvoorraad	511 woningen
Overig
Woonplaatscode	3182
Detailkaart
	Locatie in de gemeente Achtkarspelen
Foto's
	Kombord in 2014
Portaal	Nederland ; Friesland

Surhuizum (Fries: Surhuzum, [sör’hüzm]^?) is een dorp in de gemeente Achtkarspelen, in de Nederlandse provincie Friesland.

Surhuizum ligt ten noordoosten van Drachten, aan de N358 tussen de dorpen Surhuisterveen en Augustinusga. Het dorp telde in 2023 1.265 inwoners. Onder Surhuizum vallen ook de buurtschappen Buwetille (deels), Kortwoude (grotendeels), Ophuis, Surhuizumer Mieden (grotendeels) en Vierhuizen (klein deel).

Het dorp is van oorsprong een streekdorp, eentje die sterk agrarisch was hetgeen goed af te zien is aan de soms statige boerderijen die aan weerszijden van de hoofdstraat (Doarpstrjitte) staan. De plaatsnaam verwijst waarschijnlijk naar het feit dat vanuit noordelijke gelegen gebied is ontstaan, en dit de zuidelijke huizen waren.

De naam werd in de loop der eeuwen verschillend gespeld, gezien de vermelding op de kaarten van Friesland: Suijrhuijsum (1566), Suyerhuisum (1568), Surhuysem (1660), Suyrhuysum (1664), Suurhusen (1680), Surhuysen (1709), Syrhusen (1717), Zuurhuizum (1787).

Geschiedenis

Mogelijk stond al in de 12e eeuw een houten kerk op de plek van de kerkelijke begraafplaats, maar hierover is verder niets bekend. Begin 13e eeuw was het veenmoeras rondom het dorp zover ontgonnen (waarschijnlijk met de Lauwers en de Oude Ried als ontginningsassen) dat er een stenen kerk kon worden gebouwd. Het dorp wordt voor het eerst genoemd in een preek die Olifernus in 1217 op het kerkhof hield om de mensen op te roepen deel te nemen aan de Vijfde Kruistocht.

In een krantenartikel uit 1924 staat dat in het jaar 1213 de kruisprediker Olivier van Keulen de landzaten ter kruisvaart opriep en er aan den Hemel een groot kruis verscheen, stralend in het zonnelicht.^[2]

Volgens de overlevering zouden 80 schepen met kruisvaarders de Lauwers afgevaren zijn. Bij de kerk werd ook een markante romaanse toren gebouwd met 8 hoge verspringende steunberen (twee aan elke zijde) en met een gemetselde spits (het enige andere Friese voorbeeld van een gemetselde spits bevindt zich in Harich, in Groningen zijn de juffertorens bekend). Het dorp vormde de grootste kern van de acht kerspelen in de middeleeuwen en vormde de grootste kern van de grietenij, waarbinnen ook het kerkdorp Kortwoude was gelegen (een van de acht kerspelen), dat echter wegens bevolkingstekort (om de kerk te kunnen onderhouden) in 1441 toestemming kreeg van de paus om zich aan te sluiten bij Surhuizum.

Kortwoude vormt nu een buurtschap ten noorden van Surhuisterveen. In 1863 werd de kerk verwoest door de Spanjaarden, waarna ze in 1614 weer werd opgebouwd uit de overblijfselen. In de 17e eeuw was Surhuisterveen zover gegroeid dat ze een eigen kerk kon betalen en zich af kon scheiden van Surhuizum. De kerk staat nu los van de toren, die er op voor Friesland unieke wijze mee is verbonden door een stenen luchtbrug.

Eind 19e en begin 20e eeuw werden een aantal notabele en burgerwoningen gebouwd in de buurt van de kerk. Een van de markantste is het Verenigingsgebouw van de Nederlands Hervormde Kerk uit 1929 tegenover de kerk in de stijl van de Amsterdamse School naar een ontwerp van architect J.C. Velding. De toren van dit gebouw had tot midden jaren 1950 een met lood beklede koepel.^[3] Daarnaast zijn er nog twee andere monumenten in Surhuizum.

Aan oostzijde van het dorp werd met name in de jaren 1960 en 1970 flink uitgebreid in de richting van de weg tussen Surhuisterveen en Buitenpost.

Bevolking

Bevolkingsontwikkeling
1849	1869	1890	1955	1960	1965	1970	1973	2006	2012	2014	2017	2018	2019	2021
859	1047*	1433	1407	1300	1275	1270	1272	1346	1349	1356	1302	1295	1290	1275
* waarvan 202 buiten bebouwde kom

Geboren in Surhuizum

Siebe Hansma (1949), beeldend kunstenaar

Openbaar vervoer

Door Surhuizum rijdt vervoerder Arriva met lijn 12 (Buitenpost - Surhuizum - Surhuisterveen - Drachten) langs diverse haltes.

Externe link

Website over het dorp

Bronnen, noten en/of referenties

Gildemacher, Karel F. (2007) Friese plaatsnamen : alle steden, dorpen en gehuchten, p. 232. Leeuwarden : Friese Pers/Noordboek. ISBN 978-90-330-0643-2.
P. Karstkarel, Surhuizum. 419 x Friesland. Uitgeverij Kok (2005).