Kraggenburg

**Kraggenburg**
Plaats in Nederland
	;
Situering
Provincie	Flevoland
Gemeente	Noordoostpolder
Coördinaten	52° 39′ NB, 5° 54′ OL
Algemeen
Oppervlakte	38,83 km²
- land	37,83 km²
- water	1 km²
Inwoners ; (2023-01-01)	1.555 ; (40 inw./km²)
Woningvoorraad	625 woningen
Overig
Woonplaatscode	1275
Foto's
	Oud Kraggenburg
	Protestantse kerk
	Een van de twee leeuwen van beeldhouwer Bart van Hove
Portaal	Nederland

Kraggenburg is een dorp in de gemeente Noordoostpolder, in de Nederlandse provincie Flevoland. Het ligt ten zuidoosten van Emmeloord, ongeveer tussen Ens en Marknesse. Aan de noordkant van de dorpskern lopen de N352 en de N719. Het dorp telt 1.555 inwoners (1 januari 2023).

Het dorp heeft anno 2024 een compacte dorpskern met een open buitengebied, met in het noordoosten een bosgebied. De twee stenen leeuwen van beeldhouwer Bart van Hove, die symbolisch de ingang van het dorp bewaken, zijn het resultaat van een ludiek bedoelde ontvoering uit de gemeentewerf in Emmeloord op oudejaarsnacht 1964/65. Door het dorpsgebied stromen onder meer de Leemvaart, Leemtocht, Zwolse Vaart, Hertentocht, Paardentocht en Kadoeler Tocht. In het zuidelijke deel liggen de wateren Kadoelermeer en het Zwarte Meer. De Zwolse Vaart en het Kadoelermeer worden met elkaar verbonden via de Voorstersluis. In het Zwarte Meer ligt het onbewoonde eiland Vogeleiland, dat sinds 1986 binnen het dorpsgebied valt van Kraggenburg.

Geschiedenis

Ontstaansgeschiedenis

Na de drooglegging van de Noordoostpolder werden er diverse plannen opgesteld voor ontwikkelen en indelen van de polder. Na de verdere inpoldering werd een merendeel aangewezen als plek voor fruitteelt en wat akkerbouw. De delen waar veel lastig tot onbruikbare keileem voor kwam werd voor bosbouw bestemd. Door het tot bosgebied te maken kon ook dit deel geld genereren. Dit gebeurde ook bij Kraggenburg. Zo werd in 1944 begonnen met de aanleg van het Voorsterbos.

Verder werden er diverse prijsvragen opgesteld om ontwerpen te krijgen van nieuwe dorpen in de polder. In het geval van Kraggenburg ging het om de prijsvraag van wat Groep '32 werd genoemd. Deze had tijdens de Tweede Wereldoorlog de prijsvraag opgezet onder de naam 'Dorp aan de Lemstervaart'. Het moest een tegenwicht zijn tegen de bouwstijl Nieuwe bouwen. De Groep '32 vond dat men was doorgeschoten en noemde zich traditionele functionalisten. Op die voet wilde men ook het nieuwe dorp laten bouwen.

Het was uiteindelijk de architect Pieter Hendrik Dingemans die het dorpsplan uitwerkte. Hij bracht een geheel eigen visie bij het ontwerp. Ondanks dat Dingemans opgeleid was in de stijl van de Delftse School, die meer in lijn was met doelstellingen van Groep '32, leunde Dingemans ook op de stijl van het Nieuwe bouwen. De Directie van de Wieringermeer gaf hem de opdracht zijn schetsplan verder uit te werken. Bij zijn eerste ontwerpen had hij de verschillende geplande kerken dichtbij elkaar in het centrum geplaatst. Dit stuitte op enig verzet. Op verzoek van de planologische commissie werd de centrale ruimte van het centrum vergroot en de kerken, en scholen verder uiteen gezet. In 1948 werd er officieel begonnen met de bouw van het dorp. De eerste honderd woningen werden in oktober van 1949 afgeleverd voor bewoning.

De algemene architectuur van de dorpskern van Kraggenburg sluit aan op de rest van de dorpen van de Noordoostpolder, er ontbreken wel enkele de duidelijk herkenbare Delftse School kenmerken zoals doorkijkjes en knikjes in de wegen, ook ontbreken er doorgaande wegen door de dorpskern zelf.

Herkomst van de plaatsnaam, vluchthaven en vuurtoren

Het nieuwe dorp verkreeg de naam Kraggenburg. Het is vernoemd naar de vroegere noodhaven (vluchthaven) en het kunstmatige (schier)eiland in de Zuiderzee. Deze werd in 1847 bij de monding van het Zwarte Water in het Zwolse Diep aangelegd om te voorkomen dat het Zwarte Water te zeer verzandde. Dit was met name funest voor de stad Zwolle, dat in de 19e eeuw aan het groeien was en om dat te ondersteunen en een betere concurrentiepositie ten opzichte van Kampen te krijgen had men diverse plannen gemaakt. Er werd een prijsvraag uitgeschreven voor de oplossing van de verzanding. Het was Bernhard Pieter Gesinus van Diggelen, die ingenieur was van Rijkswaterstaat die als enige met een oplossing kwam. Het was zijn idee om twee leidammen in het Zwolse Diep te leggen.

Voor de aanleg van de leidammen werden rietzoden, drijvende laagveenranden als onderlaag gebruikt die afkomstig waren uit Wanneperveen en Giethoorn. Dit soort zoden worden ook wel 'kragge' genoemd. Op het eind van de leidammen werd er een terp opgeworpen en de vluchthaven aangelegd. Het kunstmatige eiland dat ontstond werd Kraggenburg genoemd. Een volksverhaal dat verteld wordt over het ontstaan van deze naam is dat schipper Jacob Bruintjes, die werkzaam was bij het transport van de kraggen van Wanneperveen naar het Zwolse Diep, een keer op de kraggen zou hebben rondgesprongen, roepende 'de Kraggenburcht'. In Kraggenburg is ook een straat naar deze schipper vernoemd. In 1848 was het werk aan de leidammen en haven klaar.

Op de terp werd ook een havenmeesterswoning bebouwd met een lichtopstand. Deze woning werd bewoond door de havenmeester die ook lichtwachter was. In 1875 nam Rijkswaterstaat de haven over. In 1877 werd er een nieuwe havenmeesterswoning gebouwd op de terp, die ook verhoogd werd om beter bestand te zijn tegen de extremen van het weer. Deze nieuwe woning kreeg een lichthuis, in de vorm van een vuurtoren. De haven Kraggenburg verdween bij de aanleg van de Noordoostpolder. Met het ontstaan van het dorp verkregen het voormalige kunstmatige eiland de benaming Oud Kraggenburg met zich mee. De woning staat bekend als de Lichtwachterswoning van Kraggenburg.

Bevolkingsontwikkeling

De gemeenschap van Kraggenburg bestond in de eerste jaren voornamelijk uit boeren, agrarisch personeel en middenstand. In de jaren zestig kwamen door de komst van het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium en het Waterloopkundig Laboratorium ook hogeropgeleiden in het dorp wonen. Het dorp werd in de jaren zeventig wegens vraag naar meer woningen uitgebreid. Daarna volgde nog enkele kleinschalige uitbreiding. In 2011 telde Kraggenburg bijna 200 bedrijven, waarvan de helft nog altijd agrarisch was. De recreatie en toerisme speelt wel een steeds belangrijkere rol, volgens het 'Dorpsplan Kraggenburg 2012-2015'. ^[2]

Geloof en kerken

Het dorp kent een tweetal kerken, deze werden respectievelijk in 1950 en 1954 gebouwd. De oudste kerk was een katholieke kerk en de andere was gedeelde protestantse kerk tussen de Hervormden en geformeerde. Rond 1955 was zo'n 40 procent van de bevolking katholiek, wat een vrij hoog percentage was voor die tijd in de Noordoostpolder en omgeving.^[3]

Monumenten

Kraggenburg telt enkele rijksmonumenten, naast bijvoorbeeld Oud Kraggenburg gaat het om enkele boerderijen en het Gemaal Smeenge. Daarnaast zijn een aantal arbeiderswoningen en boerderijen een gemeentelijke monument.

Onderwijs

In 2014 opende de nieuwe basisschool De Fladderiep diens duren na een fusie van de Openbare basisschool De Pionier en de Oecumenische basisschool De Lichtwachter.^[4] In 2003 was De Lichtwachter al ontstaan uit de fusie van de Sint Bonifaciusschool en De Bongerd. Het pand van de Sint Bonifaciusschool uit 1952 werd in 2018 gesloopt voor de uitbreiding van de nieuwe school.^[5] In 2019 werd het bijgekomen kindercentrum van de De Fladderiep geopend.^[6]

Sport, cultuur en recreatie

Het dorp kent sinds 1955 de voetbalclub FC Kraggenburg, verder heeft het een ijsvereniging, een watersportvereniging die gevestigd is in de jachthaven aan de Leemvaart en een toneelvereniging. Sinds 1980 heeft het dorp een dorpshuis, Dorpshuis 't Klokhuis geheten dat gevestigd zit in het oude parochiehuis. Het dorp kent diverse toeristische voorzieningen, zoals een hotel, een recreatiepark, campings en twee havens.