Knotsorchis

Knotsorchis
	Knotsorchis
Taxonomische indeling
Rijk:	Plantae (Planten)
Stam:	Embryophyta (Landplanten)
Klasse:	Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade:	Bedektzadigen
Clade:	Eenzaadlobbigen
Orde:	Asparagales
Familie:	Orchidaceae (Orchideeënfamilie)
Geslacht:	Traunsteinera
Soort
	Traunsteinera globosa; (L.) Rchb. (1759); Basioniem; Orchis globosa
	Detail bloemen
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Knotsorchis op Wikispecies
Portaal	Biologie

De knotsorchis (Traunsteinera globosa) is een Europese terrestrische orchidee. Het is een zeldzame soort van kalkgraslanden in het middel- en hooggebergte.

De plant dankt zowel zijn wetenschappelijke naam als de Nederlandstalige aan de opvallende knots- tot kogelvormige bloeiwijze.

Naamgeving en etymologie

basioniem: Orchis globosa L. (1759)
- Nigritella globosa (L.) Rchb. (1830)
- Orchites globosa (L.) Schur (1866)
Orchis halleri Crantz (1769)

De soortaanduiding globosa stamt uit het Latijn en betekent "bolvormig", wat betrekking heeft op de vorm van de bloeiwijze.

Kenmerken

Plant

De knotsorchis is een slanke, tot 60 cm hoge plant. De geelgroene bloemstengel heeft verspreid over de stengel vier tot zes bladeren. De bloeiwijze is zeer dicht, met tientallen kleine bloemen in een aanvankelijk kegelvormige, later kogel- tot bolvormige aar.

Het zijn terrestrische, overblijvende planten (geofyten), die overwinteren met twee eivormige wortelknollen.

Bladeren

De bladeren zijn aan beide zijden lichtgroen, ongevlekt, smal lancetvormig. De onderste bladeren zijn tot 13 cm lang, naar boven toe nemen ze in lengte af. De schutblaadjes zijn vliezig, groen met paarse randen, en even lang als de vruchtbeginsels.

Bloemen

De talrijke kleine bloempjes zijn roze tot paars, zeer zelden wit, en donker gevlekt. De bloemdekbladen zijn ovaal van vorm, met een lange spatelvormige spits, en vormen een helm. De lip is drielobbig, lichter dan de rest van de bloem, en met opvallende donkerrode of purperen vlekken. Er is een dunne, gebogen spoor.

De bloeitijd is van juni tot augustus.

Kegelvormige bloeiwijze bij begin van de bloei
Dicht opeenstaande bloemen
Habitus volledige bloeiwijze
Botanische illustratie waarop bloemvorm en knollen goed te zien zijn
Habitus volledige plant

Habitat

De knotsorchis geeft de voorkeur aan neutrale tot kalkrijke, vochtige of droge bodems op zonnige plaatsen, zoals kalkgraslanden en alpenweiden. In middel- en hooggebergtes komt de soort voor op hoogtes van 1000 tot 2700 m.

Voorkomen

De soort is zeldzaam en komt plaatselijk voor in de gebergtes van Europa, onder meer in de Pyreneeën, het Centraal Massief, de Alpen, de Vogezen, de Karpaten en de Abruzzen. Het verspreidingsgebied loopt van Spanje tot voorbij de Balkan en van Polen tot in Italië.

Verwante en gelijkende soorten

Verwarring met de andere vertegenwoordiger van het geslacht, Traunsteinera sphaerica (die door sommige taxonomen als een ondersoort van Traunsteinera globosa wordt beschouwd) is praktisch onmogelijk, aangezien die steeds witte of crèmekleurige bloemen heeft.

Wel kan de knotsorchis door zijn bloeiwijze en habitat verward worden met hondskruid (Anacamptis pyramidalis) of met de roze-gekleurde soorten van de vanilleorchis (Nigritella). De eerste soort heeft echter nooit gestippelde bloemen, en de vanilleorchissen zijn veel kleiner (maximaal 20 cm).

Bedreiging en bescherming

De knotsorchis is beschermd in onder meer Frankrijk en Duitsland.

Bronnen

Ouvrage collectif sous l'Egide de la Société Français d'Orchidophilie (1998). Les Orchidées de France, Belgique et Luxembourg, Collection Parthenope, ISBN 2-9510379-1-0
Delforge, P. (1994). Guide des orchidées d'Europe, d'Afrique du Nord et du Proche-Orient, Delachaux et Niestlé, ISBN 2-603-01323-8

Externe links

(fr) Tela Botanica: nomenclatuur en verspreiding in Frankrijk
(fr) Alpenflora: Beschrijving en afbeeldingen