Kiesterzijl
Buurtschap in Nederland 
| |||
|---|---|---|---|
  | |||
| Situering | |||
| Provincie | Friesland | ||
| Gemeente | Waadhoeke | ||
| Coördinaten | 53° 11′ NB, 5° 30′ OL | ||
| Woonplaats (BAG) | Franeker, Herbaijum | ||
| |||
Kiesterzijl (Fries: Kiestersyl) is een buurtschap in de gemeente Waadhoeke, in de Nederlandse provincie Friesland. De buurtschap ligt tussen Herbaijum en Franeker aan het Van Harinxmakanaal tegen Industrieterrein-West van Franeker. Kiesterzijl bestaat uit een aantal huizen en bedrijven. De buurtschap is verspreid over de postcodegebieden van Franeker en Herbaijum.
De zijl
[bewerken | brontekst bewerken]De Kiesterzijl is genoemd naar de vlakbij gelegen buurtschap Kie en was de grootste en belangrijkste zijl in de Slachtedijk. De sluisdeuren stonden gewoonlijk open en werden alleen gesloten in tijden van nood, zoals bij hevige storm als het gevaar bestond dat de zeewering het kon begeven en de Slachte als slaperdijk het water moest keren. De zijl was daarom een zogenaamde keersluis of waarborgsluis.[1] De zijl sloot dan het water af van de Harlinger zijlroede, vanaf 1645 Harlingertrekvaart en vanaf 1939 Van Harinxmakanaal genoemd.
Aangenomen wordt dat de Kiesterzijl is aangelegd tegelijk met het ontstaan van de oude polder Franeker-Achlum, ergens tussen 1000 en 1200. De naam komt pas in 1511 voor het eerst voor als Keesterzyl. In 1543 zijn de namen Kiesterzyll, Kisterdazyl en Kyesterzyll vastgelegd. In 1664 wordt het Kiesterzyl en vanaf de 19e eeuw Kiesterzijl. De sluis was oorspronkelijk een houten zijl die in 1698 werd vervangen door een stenen exemplaar. In 1837 werd de zijl vernieuwd en kwamen er drie stroomgaten met in elk stroomgat twee sluisdeuren. Over het middelste stroomgat kwam een draaibrug.[2]
In het kader van de verbetering van het vaarwater Fonejacht-Harlingen kwam de Kiesterzijl een stukje zuidelijker te liggen in het Van Harinxmakanaal.[3] De zijl had nu twee doorvaarten die niet meer met deuren werden afgesloten, maar met een serie lange buizen die in sponningen werden neergelaten. De draaibrug op de middenpijler was uitgerust met grijpers en de brug functioneerde als 'hijskraan' die de buizen van de wal tilde, ze boven de sleuven bracht en ze vervolgens neerliet. Met dit systeem was men bij stormweer niet in staat de doorvaarten tijdig af te sluiten. Daarom werd in 1956 aan de noord- en zuidkant van de brug een complete takelinrichting aangebracht en daarmee kon men binnen twee uur de doorvaarten met de buizen afsluiten.[4] In 1996 werd deze installatie weggehaald omdat het belang van de Kiesterzijl als noodkering nauwelijks nog nut had.[5]
De buurtschap
[bewerken | brontekst bewerken]In 1857 werd bij de zijl een steenbakkerij gebouwd. Op dat moment stonden er vier huizen in de nabijheid van de zijl. Een ervan was de brugwachterswoning, in de andere huizen woonden kleine tuinders, gardeniers genoemd. Voor het personeel van de steenbakkerij werden er vijf huizen gebouwd waaronder dat van de meesterknecht (tasker). In 1904 werd een betonfabriek en omstreeks 1917 twee kalkovens gebouwd. De steenbakkerij werd in 1920 afgebroken.[6]
De woningen en bedrijfsgebouwen lagen oorspronkelijk aan beide oevers van de Harlinger Trekvaart. Bij de verbetering van het kanaal werd de bocht bij Kiesterzijl afgesneden (1942) en kwam de buurtschap helemaal ten noorden van het Van Harinxmakanaal te liggen.
Tegenwoordig is de buurtschap onderdeel van het industrieterrein West Kiesterzijl. In 2017 bestond Kiesterzijl uit ongeveer tien woonhuizen en enkele bedrijfsgebouwen. Het aantal inwoners werd op 35 geschat. Er staat geen plaatsnaambord meer, alleen de straatnaam herinnert nog aan de buurtschap en de zijl.
- Hosper, Ultsje, e.a. De Slachte (Leeuwarden 2001)
- Rienks, ir K.A. en Walther, ir G.L., Binnendiken en slieperdiken yn Fryslân (Leeuwarden 1954)
- Kreger, Henk, Beeld van oud-Herbaijum, Kie en Kiestertzijl (Oosterend 1982)
- Gildemacher, Karel F.,Friese plaatsnamen: alle steden, dorpen en gehuchten (Leeuwarden 2007)
- ↑ tijdschrift De ingenieur jaargang 19, 1904, no 22 en woordenboek der nederlandse taal
- ↑ Rienks pp. 260, 261
- ↑ zie Franekeradeel in atlas van Eekhoff 1849-1859. Gearchiveerd op 8 juni 2023.
- ↑ Leeuwarder Courant d.d. 4 december 1956 p. 6
- ↑ rapport Rijkswaterstaat d.d. 25 juni 1991: Konsekwenties opheffen Slachtedijk als 2e waterkering
- ↑ Kreger pp. 33, 36 en 37
· 
· 
