Fort Navagne
.jpg)
Fort Navagne, ook wel aangeduid als Elvenschans, was een fort of schans in Moelingen in de huidige gemeente Voeren in België. De schans had een strategische positie aan de Maas. Ze diende in de 17e eeuw als Spaanse uitvalsbasis voor diverse belegeringen van Maastricht en werd in de 18e eeuw gebruikt om tol te heffen op de Maasvaart.
Geschiedenis
[bewerken | brontekst bewerken]
Op de locatie van het fort was in de middeleeuwen het huis van de heren van Elven gevestigd. Het landgoed lag op het grondgebied van de heerlijkheid Eijsden, maar de Van Elvens waren heren van het naburige Moelingen.
In 1634 werd door de Spanjaarden onder bevel van Francisco de Moncada het landgoed geconfisqueerd, de vestingwerken werden aangelegd, en er werd een garnizoen gelegerd. In 1648 werd er door de Spanjaarden een rechtbank gevestigd. Met de verdeling van de Landen van Overmaas in het Partagetraktaat van 1661 kwam Eijsden in Staatse handen, Fort Navagne werd afgesplitst van de heerlijkheid en werd Spaans. De Franse koning Lodewijk XIV liet de schans in 1674 slopen, maar in 1680 werd de schans opnieuw opgebouwd door de Spanjaarden. In het fort zetelde ook een Spaans tolkantoor dat tolgeld inde over de Maasvaart. In een plakkaat van 1683 werd het toltarief vastgesteld op "vier-en-twintich stuyvers voor jeder duisent pondt ghewicht voor alle Rechten".[1] In 1702 werd de schans door de Maastrichtenaren afgebroken en afgevoerd als bouwmateriaal.[2][3]
In de 18e eeuw werd door de Oostenrijkers opnieuw een tolhuis ingericht dat voor een lucratieve inkomstenbron zorgde van tolheffingen op de Maasvaart, hoewel de inkomsten in de loop van de jaren afnamen omdat de Maas gemeden werd. Tussen Luik en Cuyk waren maar liefst 23 riviertollen. Navagne, Stevensweert en Roermond hadden samen tussen 1693 en 1699 een tolopbrengst van 180 000 gulden, tussen 1719 en 1724 was dit al gedaald tot onder 100 000 gulden.[4]
20e en 21e eeuw
[bewerken | brontekst bewerken]Tijdens de 20e eeuw was de hoeve bewoond door de familie Duijsens uit Moelingen, zij bewoonden de Elvenschans tijdens de bevrijding in 1944 en hadden Duitsers ingekwartierd.[5] Het restaurant Kasteelhoeve Navagne sloot kort voor 2012 zijn deuren en werd daarna ingericht als privé-appartementencomplex. De oude bastions zijn in 2016 nog terug te vinden als verhogingen in het maaiveld rond de kasteelhoeve. Sinds 1 februari 2018 is "Hoeve De Schans" formeel vastgesteld als bouwkundig erfgoed van de Provincie Limburg.[6] Door de droogte waren in de zomer van 2018 de contouren goed zichtbaar door verkleuringen in het landschap.[7] De gemeenten Voeren en Eijsden-Margraten hebben plannen om de schans te reconstrueren.[8] In december 2018 werden twee zuilen geplaatst met informatie over de geschiedenis van het fort en een 'speerpunt' die gebruikt kan worden bij een app van Archeo Route Limburg.[9]
Afbeeldingen
[bewerken | brontekst bewerken]-
Kasteelhoeve in 2016 -
Idem -
'Speerpunt' van de app van Archeo Route -
Infozuil naast grenspaal met Navagne op de achtergrond -
Nog een infozuil
Zie ook
[bewerken | brontekst bewerken]
- ↑ Omgerekend ongeveer twee gulden veertig per metrieke ton
- ↑ J.A.K. Haas (1978): De verdeling van de Landen van Overmaas 1644-1662 - Territoriale desintegratie van een betwist grensgebied, Maaslandse Monografieën #27, Van Gorcum, Assen.
- ↑ Jean-Marie Aussems (2011): 'De Elvenschans in Moelingen', in: Achter muren, achter water. Conflict doorheen de tijd in Zuid-Oost-Limburg, ZOLAD Intergemeentelijke projectvereniging voor Onroerend Erfgoed, Riemst, pp. 46-51.
- ↑ P.J.H. Ubachs (2000): Handboek voor de geschiedenis van Limburg, p. 326. Maaslandse Monografieën #63. Verloren, Hilversum. ISBN 90-6550-097-9 (tekst deels online).
- ↑ "De bevrijding van Eijsden-Margraten in september 1944"
, werkgroep van de gezamenlijke heem- en geschiedkundige verenigingen en stichtingen uit de gemeente, Valkenburg aan de Geul, 2015
- ↑ Ministerieel besluit 16 januari 2018. Gearchiveerd op 6 oktober 2022.
- ↑ Droogte legt oud fort bij Eijsden bloot 1Limburg.nl, 20 augustus 2018. Gearchiveerd op 4 april 2022.
- ↑ Dagblad De Limburger, 3 oktober 2012
- ↑ Fort Navagne is zevende schakel van Archeo Route Limburg Dagblad De Limburger, 19 december 2018. Gearchiveerd op 9 augustus 2020.