Acanthomorpha

Acanthomorpha
Labidesthes sicculus
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Chordata (Chordadieren) Superklasse: Osteichthyes (Beenvisachtigen) Klasse: Actinopterygii (Straalvinnigen) Infraklasse: Teleostei
Clade
Acanthomorpha Rosen, 1973
Opah
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Acanthomorpha op Wikispecies
Portaal    Biologie Vissen

De Acanthomorpha (betekent 'doornvormigen' in het Grieks) zijn een buitengewoon divers taxon van teleoste vissen met stekelstralen. De clade bevat ongeveer een derde van 's werelds moderne soorten gewervelde dieren: meer dan negentienduizend soorten.

Een belangrijke anatomische innovatie bij acanthomorfen zijn holle en niet-gesegmenteerde stekels aan de voorste rand van de dorsale en anale vinnen. Een vis kan deze scherpe benige stekels verlengen om zichzelf te beschermen tegen roofdieren, maar kan ze ook intrekken om de weerstand tijdens het zwemmen te verminderen. Een ander gemeenschappelijk kenmerk is een bepaald rostraalkraakbeen, verbonden met ligamenten die aan het rostrum en de premaxilla zijn bevestigd, waardoor de vis zijn kaken aanzienlijk kan uitsteken om voedsel te vangen.

Rosen bedacht de naam in 1973 om een clade te beschrijven bestaande uit Acanthopterygii, Paracanthopterygii en ook ctenothrissiforme fossielen uit het Krijt, zoals Aulolepis en Ctenothrissa. Die fossielen delen verschillende details van het skelet, en vooral van de schedel, met moderne acanthomorfen. Oorspronkelijk gebaseerd op anatomie, is de clade Acanthomorpha bevestigd door meer recente moleculaire analyses.

Kenmerken

De synapomorfieën van de Acanthomorpha omvatten echte, niet-gesegmenteerde rug- en aarsvinstekels (onder Acanthomorpha afwezig bij veel kabeljauwachtige soorten, de meeste koningsvissen en veel baarsachtigen (Perciformes)) en een rostraalkraakbeen, dat het uitstulpen van de premaxilla mogelijk maakt. Ze worden ook onderscheiden van meer basale groepen vissen door de anatomie van de ligamenten in hun kaakskelet en wervels, en kenmerken van hun bekken en staartvinskelet. Het driedelige occipitale gewricht is zeer kenmerkend: naast de holte voor de eerste notochorde kern (in het basioccipitale), zijn er twee kleinere koppen in de gepaarde exoccipitalia.

Fylogenie

De Acanthomorpha omvatten de orde van de Lampriformes, hun zustergroep Paracanthopterygii (inclusief kabeljauwachtige (Gadiformes)) en alle verder ontwikkelde beenvissen, die de meerderheid van de soorten vertegenwoordigen.

Het volgende cladogram toont de systematische positie van de Acanthomorpha:

Acanthomorpha	Lampripterygii Lampridiformes Paracanthopterygii Percopsaria Percopsiformes Zeiogadaria Zeiariae Zeiformes Gadariae Stylephoriformes Gadiformes Polymixiipterygii Polymixiiformes Acanthopterygii Berycimorphaceae Beryciformes Trachichthyiformes Holocentrimorphaceae Holocentriformes Percomorpha

Fossiele gegevens en evolutionaire geschiedenis

Sommige otolieten, calciumcarbonaatstructuren die de oren van vissen vormen, zijn gevonden uit het Jura die mogelijk tot de acanthomorfen behoren, maar de oudste lichaamsfossielen uit dit taxon zijn pas bekend vanaf het midden van het Krijt, ongeveer honderd miljoen jaar geleden. Acanthomorfen uit het vroege Laat-Krijt waren klein, meestal ongeveer vier centimeter lang en vrij zeldzaam. Tegen het begin van het Cenozoïcum explodeerden ze in een adaptieve spreiding, dus tegen de tijd dat hun fossielen vaker verschijnen in lagen van het Eoceen, hadden ze hun moderne diversiteit van driehonderd families bereikt.

Onlangs ontdekte visschubben uit Polen suggereren dat de oudste acanthomorfen voorkwamen in het Laat-Trias.

Enkele voorbeelden van uitgestorven acanthomorfe geslachten zijn onder meer:

• Asineops
• Congorhynchus
• Blochius
• Enniskillenus
• Homorhynchus
• Omosomopsis
• Palaeorhynchus
• Pharmacichthys
• Pseudotetrapterus