Huishouden/Hygiëne

Katten maken schoon (ansichtkaart door Carl Robert Arthur Thiele, begin 20e eeuw)

Disclaimer Dit hoofdstuk is met zorg samengesteld, op basis van gezaghebbende bronnen en inzichten van de schrijvers. Maar zij zijn geen professionele schoonmakers. Daarom geldt een voorbehoud: De schrijvers en de Wikimedia-organisatie zijn op geen enkele manier verantwoordelijk of aansprakelijk voor schade die is ontstaan door het toepassen van onderstaande suggesties. Raadpleeg in geval van twijfel altijd een professional.

Hygiëne in huis (en daarbuiten) is noodzakelijke om ongedierte en andere ziekteverwekkers uit de buurt te houden. Dat gebeurt vooral door goed en regelmatig schoon te maken. In dit hoofdstuk worden hiervoor suggesties gedaan. Het doel is immers een prettig leefklimaat. Dat kan niet zonder aandacht en tijd aan gezondheid te besteden en dus schoon te maken.

Wees zuinig met water:

• Voorkom verspilling. Niet alleen omdat schoon drinkwater ook in Nederland schaarser wordt en het voor waterbedrijven steeds moeilijker wordt (en dus duurder voor ons) om schoon drinkwater te leveren, maar ook omdat het energie kost om vervuild water te reinigen. Gebruik ook zo min mogelijk water bij het schoonmaken.
• Laat de kraan niet zomaar lopen. Zet de kraan uit als je geen water meer nodig hebt.
• Was liever de auto met een emmertje en een borstel dan met de tuinslang of een andere waterslang.
• Repareer lekkende kranen.
• Laat na de vakantie of andere afwezigheid van meerdere dagen wel de warmwaterkraan goed doorlopen, zodat legionella-bacteriën geen kans krijgen.

Schoonmaakmiddelen

Waarschuwingen:

• Schoonmaakmiddelen buiten bereik van kinderen houden.
• Houdt u aan de gebruiksaanwijzing.
• Meng nooit verschillende schoonmaakmiddelen door elkaar, dit kan een onaangename chemische reactie veroorzaken!!
• Wasbenzine is licht ontvlambaar, alleen buitenshuis gebruiken.
• Spiritus, alcohol, thinner en terpentine zijn ook brandbaar, alleen in een ruimte gebruiken die goed geventileerd wordt.

Basisvoorraad schoonmaakmiddelen:

• Middelen: Afwasmiddel, groene zeep/allesreiniger, schoonmaakazijn, soda, spiritus, WC-reiniger zonder chloor, schuurmiddel (zowel poeder als vloeibaar).
• Materialen: Vaatdoeken, spons, zeem, raamwisser, borstels (waaronder een afwasborstel), vuilniszakken, vuilnisbakken, prullenbakken, theedoeken, stoffer en blik, bezem, stofzuiger, afwasteil, emmers (grote en kleine). Oude afwasborstels zijn prima om gootstenen en wasbakken mee te reinigen. Oude tandenborstels worden gebruikt om moeilijk bereikbare plaatsen te bereiken.

NB Bijzondere materialen, zoals kunstvoorwerpen, ivoor, marmer, kristal, goud, zilver, moeten op een speciale manier worden schoongemaakt, met speciale schoonmaakmiddelen. Zie Onderhoud door Tante Kaat.
Gebruik de juiste dosering van schoonmaakmiddelen, een teveel belast het milieu en kan resten achterlaten op het schoongemaakte voorwerp.

Schoonmaakmethoden

Er zijn verschillende methoden om schoon te maken, afhankelijk van de voorwerpen en onderdelen van het huis die schoongemaakt worden.

Vlekken behandelen

Zie de Vlekkengids in dit Wikibook.

Afwassen

Afwassen is het schoonmaken van vuil serviesgoed, bestek en kookgerei. Er zijn twee methoden: met de hand en met een afwasmachine.

Met de hand afwassen

Twee afdruiprekken met schoon vaatwerk

Benodigdheden: afwasteil, afwasborstel, afwasmiddel, afdruiprek, theedoek, eventueel huishoudhandschoenen.
Verwijder etensresten. Spoel aangekoekte resten en zeer vuile vaat eerst af. Sorteer het vaatwerk in (1) glaswerk, (2) serviesgoed, (3) bestek en (4) pannen. Doe een scheutje afwasmiddel in een afwasteil en vul die met warm water (zo warm dat u er nog net met de hand in kan). Dompel nu stuk voor stuk het vaatwerk (in de hierboven vermelde volgorde) in de teil en poets het schoon met de hand of een afwasborstel. (Facultatief: spoel het afgewassen vaatwerk in een andere teil met warm, schoon water, om resten afwasmiddel af te spoelen.) Zet het vaatwerk omgekeerd in het afdruiprek, zodat het kan uitdruipen. Als er een grote vaat is en het afwaswater is te vuil geworden of te veel afgekoeld: gooi dit afwaswater dan weg en vul de afwasteil opnieuw met warm afwaswater.

Voor het drogen van de vaat zijn er verschillende mogelijkheden:

• Een huisgenoot, goede vriendin of familielid (de laatste twee alleen in een informele setting) kan helpen met afdrogen (met een theedoek de vaat droog maken). Dit kan ook nog gezellig zijn.
• De afwasser kan na afloop zelf de vaat afdrogen.
• Giet na het afwassen heet water over de vaat en laat het enkele uren staan. Daarna is het merendeel van de vaat droog, het restant wordt alsnog met een theedoek droog gemaakt.

Met de afwasmachine afwassen

Gevulde afwasmachine

De afwasmachine kan ons veel werk uit handen nemen. In het algemeen gebruiken ze ook nog eens minder water dan met de hand afwassen. Ze hebben wel een gebruiksaanwijzing en niet alles mag in de afwasmachine.

Wat niet in de afwasmachine mag:

• Sommige plastic voorwerpen: check vantevoren of het wel/niet kan, let er al bij het kopen op.
• Alle metalen voorwerpen die geen roestvrij staal (rvs) zijn, zoals pannen en koekenpannen gemaakt van of met gietijzer, aluminium, koper, of met een een anti-aanbaklaag, maar ook zilver en tin.
• Delicaat glas en kristal.
• Porselein, fijn en handbeschilderd servies en servies met een gouden randje.
• Antieke voorwerpen.
• Thermosflessen en thermosbekers.
• Goede/dure koksmessen (die verliezen hun scherpte).
• Wees zowiezo voorzichtig met scherpe messen, raspen en andere scherpe vaat: plaats ze zodanig in de afwasmachine dat ze geen risico zijn (voor u en uw huisgenoten) of was ze met de hand af.
• Houten snijplanken en pollepels.
• Keramische pannen.
• Natuursteen, zoals marmeren snijplanken, pizzastenen en sommige ovenschalen (let er op bij de aankoop).
• Voorwerpen met mechanische onderdelen, zoals deksels voor snelkookpannen vlees-, pasta-, peper- en andere molens die niet uit elkaar gehaald kunnen worden.

Plaats de rest van de vaat volgens de gebruiksaanwijzing in de afwasmachine. Laat de vaatwasser alleen draaien als hij vol is. Als er tussendoor toch iets nodig is dat al in de vaatwasser staat: was het dan met de hand af. Bij een volle machine: zet de kraan aan, doe vaatwaspoeder of een vaatwastablet in het daarvoor bestemde vakje, doe de deur van de machine dicht en kies het gewenste programma. Het eco-programma duurt langer, maar gebruikt wel minder water en stroom. Na afloop: doe de kraan uit, zet de afwasmachine open om de vaat te laten drogen. Ruim daarna de vaat eruit, van beneden naar boven omdat anders nog restjes water kunnen vallen op de schone vaat in lagere contreien.

Controleer regelmatig of er nog genoeg glansmiddel en vaatwaszout aanwezig is. Onderhoud hem volgens de richtlijnen van de gebruiksaanwijzing.

Zie ook: Hygiëne in de keuken.

Stoffen

Stoffen, afstoffen of stof afnemen is het schoonmaken van oppervlakten waarop stof of ander vuil ligt. Gebruik hiervoor niet de gebruikelijke stofdoek, plumeau of ragebol, want daarmee wordt stof alleen verplaatst. Gebruik liever een vochtige vaatdoek en spoel die elke keer uit in een sopje. Zo verdwijnt het vuil uiteindelijk door de gootsteen. Werk van boven naar beneden (dus eerst bovenop kasten, dan lager gelegen gedeeltes). Neem ook lampen, deurklinken, losse spullen, radiators en apparaten (voorzichtig!) mee.

Voor het schoonmaken/stoffen van deze voorwerpen:

• Computers: zie Je computer schoon en stofvrij van Consumentenbond.
• Plafonds: met een ragebol of andere bezem en eventueel een vochtige stofdoek er omheen geknoopt voorzichtig over het plafond vegen. Meer informatie: Plafonds ragen van VVT.
• TV-scherm: zie Tv-scherm schoonmaken van Consumentenbond.

NB Gebruik wel een droge stofdoek of plumeau voor kwetsbare voorwerpen, zoals schilderijen en andere kunstvoorwerpen.

Meer informatie: Vochtig afnemen van VVT

• 
  Tafel afstoffen
• 
  Ragebol

Vloeren

Vegen
Als u geen stofzuiger heeft (of hij is net stuk) kunnen vloeren worden geveegd, met een bezem om de vloer te vegen, en stoffer en blik om het stof op het blik te vegen en weg te kunnen gooien.
NB Betonnen vloeren zonder enige vloerbedekking, zoals in schuren en garages, mogen niet gestofzuigd worden, maar moeten ook geveegd worden. Gewone stofzuigers kunnen in het algemeen het fijnstof van betonnen vloeren niet aan.

Stofzuigen
Stofzuig regelmatig, ook vanwege de chemicaliën die in huisstof zitten, doordat bijvoorbeeld elektrische apparaten en meubels langzaam slijten. Daardoor komen kleine chemische deeltjes in het huisstof, die we vervolgens inademen of in het milieu terecht komen. Meer informatie: Stofzuigen door VVT

Dweilen
Na het stofzuigen of vegen kunnen gladde vloeren worden gedweild. Dat hoeft niet elke keer, maar wel als ze na het stofzuigen nog vuile plekken hebben of er vlekken zijn (een enkele vlek kan meestal met een natte doek worden verwijderd). In geval van kleine kinderen die op de vloer spelen, huisdieren, en/of huisgenoten die met vuile schoenen binnen lopen, zal het vaker nodig zijn, wellicht één of twee keer per week.
Benodigdheden: een emmer met lauw of koud water met daarin een scheutje allesreiniger of groene zeep, een dweil en een luiwagen of trekker waar je de dweil omheen draait; handiger is een vloerwisser of vloermop waarbij steel en dweil één geheel zijn, maar dan heb je ook een bredere emmer nodig waar de vloerwisser in past. Doe de dweil, vloerwisser of mop in het sop en wring hem uit. Hij mag niet kletsnat zijn, maar ook niet zo droog als een zemelap als je de ramen zeemt. Begin in het verste hoekje van een kamer en dweil van daaruit de hele kamer. Zorg dat u niet op het gedweilde gedeelte hoeft te lopen totdat dat droog is. Doe de doek regelmatig in het sop om het vuil uit te spoelen en weer met een schonere doek verder te gaan. Als het water (te) vies is geworden, maak dan schoon sop, net zo lang totdat een verdieping helemaal schoon is. Spoel een dweil na afloop goed uit, laat hem drogen en was hem in de wasmachine mee met de heetste was die u draait. Behandel een vloerwisser of mop na afloop volgens de gebruiksaanwijzing. Meer informatie: Dweilen door VVT

• 
  Vloer vegen
• 
  Stoffer en blik
• 
  Stofzuigen
• 
  Dweil met luiwagen
• 
  Dweil met trekker
• 
  Dweil en bezem in één
• 
  Speciale emmer met mop

Ramen wassen

• Benodigdheden: emmer met water en een scheutje azijn, scheutje spiritus of een drupje allesreiniger, spons of inwasser, rakel (trekker), zeem en meestal een huishoudtrap. Voor de sponningen/houtwerk: een vaatdoek of schoonmaakborstel met niet al te harde haren. Ook zijn er wassystemen met een lange steel waardoor er soms geen trap nodig is.
  
• Zorg dat u goed bij de ramen kunt komen, zet (tuin)meubels, speelgoed e.d. een eindje ervan af, zorg dat gordijnen en zonwerking niet in de weg zitten en niet nat worden.
• Zie voor de rest van het proces: Ramen wassen van VVT, ook voor het gebruik van een trap.

• 
  Emmer met water
• 
  Inwasser en spons
• 
  Rakel (trekker)
• 
  Zeem of zemelap
• 
  Schoonmaakborstel
• 
  Huishoudtrap
• 
  Systeem met lange steel om ramen te wassen

Keuken

Zie Hygiëne en voedselveiligheid in de keuken.

Sanitaire ruimtes

Het schoonmaken van de badkamer en het toilet/de WC betreft verschillende onderdelen.
Benodigdheden:

• Voor alle onderdelen: een vaatdoek en een teil of emmer met sop (warm water en een scheutje afwasmiddel).
• Voor de WC: WC-reiniger, WC-borstel.
• Voor wastafel en bad: vloeibaar schuurmiddel, een borstel.
• Voor wanden: baking soda, schoonmaakazijn en/of groene zeep, spuitfles (zoals een plantenspuit), tandenborstel of schuurspons

Volgorde: Doe de WC als laatste, daarna kan de vaatdoek uitgespoeld worden, drogen en in de was.

• Douchekoppen laten weken in een oplossing van zout en azijnwater (een deel water en een deel schoonmaakazijn) om de kalkaanslag er in te verwijderen.
• Wanden: met een (uitgeknepen) vaatdoek en een sopje van warm water en afwasmiddel. Eventueel met vloeibaar schuurmiddel moeilijk verwijderbare plekken behandelen. Hardnekkige kalk: met schoonmaakazijn en water, zie bij "Vieze voegen".
• Vieze voegen (in de badkamer): drie methoden:
  • Maak de voegen vochtig met water. Meng baking soda met een beetje water tot een pasta. Breng dit aan op de voegen en laat het 15 tot 30 minuten intrekken. Nu is het goedje meestal een beetje opgedroogd, maak het dan weer een beetje vochtig met water. Schrob daarna de pasta weg met een oude tandenborstel. Spoel de voegen af met schoon water en maak ze droog.
  • Meng een deel water en een deel schoonmaakazijn en doe dit in een spuitfles. Spuit het mengsel op de voegen, en laat dit minstens een half uur in trekken. Daarna de voegen schoon boenen met een schuursponsje en afspoelen met water. Maak de voegen en tegels daarna goed droog. Deze zelfde methode kan ook gebruikt worden voor kalkvlekken en kalkaanslag op bijvoorbeeld badkamertegels.
    • Let op: Zorg dat dit mengsel niet op gekitte voegen komt. Niet gebruiken op tegels van natuursteen.
  • Smeer de voegen royaal in met vloeibare groene zeep en laat die twee uur intrekken. Verwijder de zeep met een harde borstel en wat water. Maak de voegen en tegels daarna goed droog.
• Spiegels schoonmaken: met warm water en een klein beetje afwasmiddel.
• Kammen en haarborstels: weken in een sopje van inweekmiddel (zoals BioTex) en daarna met een nagelborsteltje de laatste restjes vuil eruit borstelen.

Meer informatie: Sanitair door VVT

• 
  Wasbak schoonmaken
• 
  Bad schoonmaken
• 
  Douchecabine schoonmaken
• 
  WC schoonmaken, met WC-borstel

Textiel wassen

Zie Schoonmaken van textiel in het hoofdstuk Textiel.

Schoeisel onderhouden

• Leren schoenen: zie Leren schonen onderhouden van Ambacht Nederland.
• Sportschoenen: zie Witte sneakers schoonmaken van Radar.
• Schaatsen: zie Schaatsonderhoud van IJsclub Eindhoven

• 
  Schoensmeer: kies de juiste kleur
• 
  Insmeerborstel
• 
  Schoenborstel om schoensmeer uit te wrijven
• 
  Schoenen poetsen

Kasten

Als u eenmaal per jaar alle kasten langs loopt voor het verzamelen van spullen die niet meer worden gebruikt of stuk zijn (zie Een opgeruimd huis), haal ze dan helemaal leeg en sop ze gelijk (warm water en een scheutje afwasmiddel). Zorg wel dat ze goed droog zijn voordat ze weer worden ingeruimd.

• Boekenkasten: Haal alle boeken er uit en maak de boekenkast schoon. Zorg dat de kast droog is, voordat hij weer wordt ingeruimd. Bepaal van elk boek of het teruggezet wordt of wordt afgevoerd (weggegeven, kringloop, Boekwinkeltjes, papierbak, etc.). Boeken die worden teruggezet: stof ze af terwijl ze gesloten zijn.
• Keukenkasten wellicht vaker, naar eigen oordeel. Een keukenkast moet in ieder geval worden schoongemaakt als er kruimels of ander vuil is te zien: dat trekt ongedierte aan.
• Koelkast schoonmaken: zie Koelkast schoonmaken door Consumentenbond.

Afvalbeheer

Afval is een bron van ziektekiemen en schimmel, en aanlokkelijk voor fruitvliegjes, gewone vliegen (vlees), muizen, ratten, kakkerlakken en ander gespuis. Het is dus zaak er goed mee om te gaan en er steeds op tijd van af te komen. Leeg afvalbakken niet alleen op tijd, maar maak ze ook regelmatig schoon.

Verschillende soorten afval worden apart afgevoerd. Dat betekent dat ook u afvalstromen in huis moet scheiden, op dezelfde manier. Hier worden de meest voorkomende afvalstromen beschreven zoals ze in veel gemeentes in Nederland voorkomen. Veel afval worden opgehaald door de vuilophaaldienst van de gemeente, volgens een rooster. Kijk op de website van de vuilophaler in uw gemeente wanneer er vuilnis bij u in de wijk wordt opgehaald en welke afvalstroom dan aan de beurt is. Andere soorten kunt u naar een container in uw wijk brengen of naar een vestiging van de vuilophaaldienst.

• Wat na een reparatie nog gebruikt kan worden: (laten) repareren.
• Wat nog herbruikt kan worden: verkopen of weggeven (kringloopwinkel, weggeefwinkel).

Vuilnisbakken voor PMD (oranje), GFT (groen) en papier (blauw)

• Resten van voedsel en tuinafval gaan naar de GFT-bak (GFT = groente, fruit, tuin), vaak groen van kleur. Daar mag heel veel keukenafval in, maar bepaalde zaken juist niet, zoals frituurvet. Kijk op de website van de vuilophaler in uw gemeente wat wel en niet mag. U kunt ook overwegen om deze resten zelf te composteren (maar in compost mag niet alle keukenafval).
• Plastic verpakkingen, metalen verpakkingen en drankenkartons (PMD): in de PMD-bak, vaak oranje van kleur.
• Glas: alleen verpakkingsglas, zoals flessen en potten: in de glasbak in de wijk, gescheiden naar kleur. Maar niet: (gloei-)lampen en kapot serviesgoed; vensterglas kan vaak naar een vestiging van de vuilophaaldienst worden gebracht.
• Oud papier, zoals kranten, tijdschriften, karton, maar wel schoon, droog en zonder plastic laagje, dus geen pizzadoos en gebruikt keukenpapier: in de papierbak.
• Textiel: zie zie Huishouden/Textiel#Afdanken. Ook schoenen mogen in de textielbak, mits bij elkaar gebonden/verpakt.
• Chemisch afval (milieuschadelijke stoffen):
  • Oude medicijnen: inleveren bij de apotheek.
  • Batterijen: inleveren in de speciale verzamelboxen bij supermarkten en andere winkels waar batterijen worden verkocht.
  • Al het andere chemisch afval (zoals verf en aanverwante artikelen, spuitbussen, schoonmaakmiddelen met chloor, bestrijdingsmiddelen): kijk op de website van de vuilophaler in uw gemeente voor mogelijkheden (soms is er een chemokar die eens in de maand bij u in de wijk komt, kan het worden opgehaald of kunt u het naar een vestiging van de vuilophaaldienst brengen).
• Afgedankte elektrische en elektronische apparaten: geef ze mee aan de leverancier van het nieuwe apparaat (spreek dat wel af bij de aankoop) of kijk op de website van de vuilophaler in uw gemeente.
• Grofvuil, bouwafval, puin: kijk op de website van de vuilophaler in uw gemeente.
• Ander specifiek afval: kijk op de website van de vuilophaler in uw gemeente.
• Restafval: al het andere afval dat niet gescheiden wordt: in de restafvalbak (meestal grijs of een ondergrondse container waar u het met een pasje kan dumpen).

Dringend verzoek: Ga zorgvuldig met afval om, zorg dat het niet in het milieu terecht komt en dus dat het geen zwerfafval wordt. Gooi geen schadelijke stoffen in de gootsteen, WC of in een afvoerputje. Als u ergens afval ziet liggen waar het niet hoort: spreek de bewoners er op aan en/of bel de vuilophaler in de betreffende gemeente, zij halen het liever op dan dat het gaat zwerven of er ongedierte op af komt.

Ongediertebestrijding

De beste manier is om ongedierte in huis, tuin en omgeving te voorkomen: Berg voedsel goed op, maak regelmatig schoon, maak naden, kieren en mogelijke andere ingangen goed dicht (maar zorg wel voor voldoende ventilatie), ruim afval op in goed afsluitbare afvalbakken die bovendien regelmatig worden geleegd, pleeg goed onderhoud, vermijd vochtige plekken. Als er dan toch nog een plaag is, raadpleeg:

• Ongediertebestrijding van MilieuCentraal (wat u zelf kan doen)
• Kennis- en Adviescentrum Dierplagen
• De (website van de) vuilophaler in uw gemeente; deze gaat in de regel ook over het bestrijden van ongedierte in de gemeente als u dat niet zelf kunt, zoals wespennesten, houtworm en kakkerlakken.
• Meldpunt Ongedierte
• Huisstofmijt bestrijden (van het Wikibook Handige Harry)

Meer externe bronnen

Deze websites bieden nog veel meer tips, ook voor specifieke gevallen:

• Schoonmaken door VVT, o.a. over werkmethoden, juiste werkmaterialen en een goede werkhouding om lichamelijke klachten te voorkomen
• Tante Kaat
• MilieuCentraal over afval
• Poetsprins
• Schoonmaakgoeroe
• Poetsbureau