Wikipedia:Beleid voor gebruik van media/Postzegels

Nederlandse postzegels

Algemeen

Nederlandse postzegels vallen onder de bescherming van de Nederlandse auteurswet. Conform de artikelen 7 en 38 van de auteurswet is anno 2024 het auteursrecht op de Nederlandse postzegels die zijn verschenen tussen 1852 en 1953 vervallen. Deze postzegels vallen in het Publiek domein en kunnen vrij gebruikt worden.

Toegepaste kunst

In het verleden werden de afbeeldingen op postzegels beschouwd als kunstuitingen. Omdat postzegels tevens gebruiksvoorwerpen zijn wordt in dit verband gesproken over "toegepaste kunst". Dat betekent, dat postzegels en de ontwerpen daarvan in beginsel voorwerp van auteursrecht kunnen zijn (zie de Nederlandse Auteurswet). Postzegels worden in die wet niet uitdrukkelijk genoemd, maar wel schilder-, graveer- en andere plaatwerken alsmede toegepaste kunst. Van belang is, dat het ontwerp voor een postzegel een eigen of persoonlijk karakter moet vertonen. Ook de lay-out van bijvoorbeeld een briefkaart of luchtpostblad valt daaronder.

Persoonlijkheidsrecht en reproductierecht

Op 1 januari 1989 is het staatsbedrijf der PTT geprivatiseerd. Ook voor deze datum maakte PTT postzegels al als van haar afkomstig openbaar en werd PTT derhalve als maker van het werk aangemerkt. Na deze datum hebben de individuele ontwerpers van postzegels bovendien hun auteursrechten (openbaarmakingsrecht en verveelvoudigingsrecht) overgedragen aan PostNL.

PostNL beschikt derhalve over de (exclusieve) exploitatierechten met betrekking tot deze postzegels. Dit betekent dat ontwerpen van postzegels en postzegels zelf uitsluitend met toestemming van PostNL mogen worden verveelvoudigd en openbaar gemaakt.

Wordt een postzegel ontworpen door meer ontwerpers, dan berust het auteursrecht -voordat de auteursrechten worden overgedragen aan PostNL- bij alle ontwerpers gezamenlijk, zoals in het voorbeeld van de Beatrixpostzegel: ontwerper Peter Struycken, fotograaf Vincent Mentzel en typograaf Gerard Unger voor de belettering. Overigens rusten de auteursrechten op deze speciale zegel, inclusief vervolgseries, nog altijd bij bovenstaande auteursrechthebbenden. Bij publicatie is evenwel ook toestemming van PostNL nodig.

Bij postzegels waarop kunstwerken zijn afgebeeld gelden nadere restricties. Immers, PostNL beschikt niet over de auteursrechten van het betreffende kunstwerk zoals afgebeeld op een postzegel. Deze auteursrechten blijven berusten bij de maker van het kunstwerk.

Bij de overdracht van hun auteursrechten aan PostNL zullen de ontwerpers voor zover mogelijk afstand doen van hun zgn. persoonlijkheidsrechten. Het staat PostNL conform redelijkheid vrij wijzigingen in (het ontwerp van) de postzegel aan te brengen. Dit zal onder meer gebeuren indien PostNL een tariefswijziging wenst door te voeren, zoals met de wijziging van de prijs voor een postzegel van € 0,39 naar € 0,44, al speelt dit minder nu postzegels een standaardwaarde hebben.

Toestemming en Publiek Domein

Publicatie van een ontwerp van een postzegel of postzegel zelf kan zonder toestemming van de auteursrechthebbende worden gerealiseerd als het gaat om een aankondiging (publicatie in een nieuwsblad van nieuwe postzegels), een beoordeling (recensie), polemiek of wetenschappelijke verhandeling. De reproducties moeten door grootte (in druk maximaal 2/3 of minimaal 1 1/2 maal de ware grootte) worden afgebeeld, zodat ze een duidelijk verschil tonen met het origineel.

Verder moet op duidelijke wijze de bron (thans PostNL) worden vermeld alsmede de aanduiding van de maker (naam ontwerper) indien deze in de bron voorkomt (filatelistisch persbericht van PostNL). De persoonlijkheidsrechten van de maker moeten worden geëerbiedigd.

Het auteursrecht vervalt door verloop van 70 jaren, te rekenen vanaf 1 januari van het jaar, volgend op het sterfjaar van de maker. Postzegels die later dan 70 jaar na het overlijden van de ontwerper op de markt zijn verschenen, vallen daarom niet meer onder het auteursrecht. Als -zoals bij de postzegels van PostNL het geval is- een rechtspersoon als maker aangemerkt wordt, wordt de beschermingstermijn van 70 jaar berekend aan de hand van de eerst rechtmatige openbaarmaking van de postzegel.

Praktisch betekent dit dat anno 2024 alle Nederlandse postzegels die zijn verschenen tussen 1852 en 1953 niet meer onder de bescherming van het auteursrecht vallen en daarmee in het Publiek Domein zijn gekomen.

Nederlandse postzegels op Wikipedia

Voor het gebruik van Nederlandse postzegels op Wikipedia zal, tenzij de hierboven genoemde 70 jaar verlopen zijn, per postzegel toestemming gevraagd moeten worden aan PostNL èn aan de maker van de afbeelding, omdat deze beiden een gedeelte van het auteursrecht op de postzegel bezitten. Zonder deze gezamelijke toestemming is er namelijk geen recht op "bewerking, verspreiding en commercieel gebruik", zoals volgens de geldende licenties op de Wikimedia projecten wel nodig is.

Postzegels uit andere landen

Het auteursrecht verschilt per land en dan vaak nog per jaar. Voor sommige landen zijn de rechten in het Engels beschreven op Commons.
Er zijn ook landen waarvan postzegels binnen het publiek domein (een op Wikipedia toegestane licentie) verschenen zijn: zie hiervoor postzegels in het publiek domein (wederom in het Engels).

Bronnen, noten en/of referenties