Wikipedia

Processie

Een processie is een godsdienstige plechtigheid in de vorm van een optocht, waarbij gelovigen hun geloof openbaar belijden. Wanneer de processie binnen het eigen kerkgebouw plaatsvindt, spreekt men van een liturgische processie. Processies vinden plaats in de rooms-katholieke, oosters-katholieke, oriëntaals-orthodoxe en oosters-orthodoxe kerken en ook in sommige oosterse religies.

Aartsbroederschap van Onze-Lieve-Vrouw van Tongeren tijdens de kroningsprocessie (2023)

Inleiding

bewerken

Omdat een processie in de meeste gevallen een openbare manifestatie is, moet er toestemming zijn van de plaatselijke overheid. Op sommige plaatsen hebben gelovigen niet het recht om openbaar hun geloof te mogen belijden, maar enkel in een ruimte die daartoe is aangewezen, meestal het eigen kerkgebouw, soms met een klein gebied eromheen.

Geschiedenis

bewerken

In Rome kende men reeds vroeg bid- en boeteprocessies, gericht op de bescherming van de stad of het welslagen van de oogst.

In de zesde en zevende ontwikkelde zich nog een ander soort processie: de feestelijke rondgang met relieken van heiligen. Deze ommegang is ontstaan uit de plechtige overbrenging van relieken van martelaren en belijders van het christelijk geloof vanuit de kerkhoven naar kerken in de stad.

 
Het borstbeeld van Sint-Servaas in de ommegang tijdens de heiligdomsvaart van Maastricht (2018). De ommegang verving in 1874 de middeleeuwse reliekentoning

De meest uitbundige processies ontstonden in de tijd van de barok. Hiervan bestaan nog altijd specifieke voorbeelden: feestelijke broederschaps- of gildeprocessies (met vaandel)s, bedevaartprocessies en vooral de sacramentsprocessies op of rond Sacramentsdag. Tijdens de processie liepen vaak de stadsreuzen mee, althans in Vlaanderen en ook in Spanje werd dit door de kerkelijke autoriteiten toegestaan.

Tijdens het bewind van de Oostenrijkse keizer Jozef II, die de bijnaam keizer-koster kreeg, was het in de Oostenrijkse Nederlanden per keizerlijk edict aan het einde van de achttiende eeuw niet toegestaan om processies te organiseren. Hetzelfde gold tijdens de Franse Tijd in de Zuidelijke Nederlanden.

Ook in Nederland was lange tijd een processieverbod van kracht. Onder de Nederlandse wet waren processies gedurende 1848 tot 1983 alleen toegestaan in plaatsen waar deze al in 1848 bestonden. Processies komen dan ook nog steeds met name in die plaatsen voor. Soms werd het processieverbod genegeerd of omzeild, zoals in 1874, toen in Maastricht de zevenjaarlijkse traditie van de heiligdomsvaart werd hersteld met onder andere een ommegang, ter vervanging van de middeleeuwse reliekentoning vanaf de dwerggalerij van de Sint-Servaaskerk. In 1989, toen de grondwetsherziening van 1983 van kracht werd, verdween dit processieverbod. In 2002 werd voor de eerste maal gebruikgemaakt van de opheffing van het processieverbod toen in Utrecht een Willibrordprocessie werd gehouden, onder het motto "Geloven mag gezien worden". Deze processie was het initiatief van een van de pastores van de Binnenstadparochie Utrecht, pastor N.M. Schnell, de verantwoordelijke voor de Sint-Catharinakathedraal. In deze kathedraal bevindt zich een schrijn met relieken van Sint-Willibrord. Inmiddels is de Willibrordprocessie, waarin de reliekschrijn wordt meegedragen, een jaarlijks weerkerend evenement geworden.

In Vlaanderen wordt er in de 21ste eeuw aandacht gegeven aan het immateriële aspect van vaak al eeuwenoude processies. Sommige processies worden beschouwd als van uitzonderlijk belang voor de plaatselijke cultuur, en kennen naast de ondersteuning van de kerkelijke overheid ook ondersteuning van de burgerlijke overheid. Naast plaatselijke gelovigen en pelgrims komen soms ook toeristen en heemkundigen processies bewonderen.

Katholieke Kerk

bewerken
Bioscoopjournaal uit 1949. In Born wordt een rooms-katholieke waterprocessie gehouden. De deelnemers (priesters, misdienaars, nonnen, bruidjes, e.d.) varen hierbij op versierde boten (o.a. met een Mariabeeld) over het Julianakanaal.

Bij katholieke processies gaat meestal een misdienaar of acoliet voorop met het processiekruis, meestal geflankeerd door kaars- of flambouwdragers (ceroferarii). Andere deelnemers dragen processievaandels, vaak rijk geborduurd met afbeeldingen of opschriften. Leden van broederschappen dragen vaak een processiestaf of broederschapsstaf, vaak met zilveren processiestafbekroning.

In de katholieke traditie is de belangrijkste processie de sacramentsprocessie. Hierbij wordt het Allerheiligste Sacrament in een monstrans door de priester plechtig rondgedragen onder een baldakijn (processiehemel), vaak begeleid door een kerkbaljuw. De monstrans met het Heilig Sacarament wordt dan vaak enige tijd op een rustaltaar geplaatst ter aanbidding.

Een andere vorm van processie is de liturgische processie, die meestal binnen het kerkgebouw plaats heeft. Voorbeelden van liturgische processies zijn de intredeprocessie bij feestelijke missen, uitvaartprocessies en reliekenprocessies binnen de kerk.

Verder bestaan er ook boetprocessies (bijvoorbeeld in Veurne), paardenprocessies (bijvoorbeeld in Hakendover) en jubelprocessies. Ook zijn er processies ter ere van heiligen, waarbij relieken en reliekhouders worden meegedragen. Bekende reliekenprocessies zijn de ommegangen die worden gehouden tijdens de zevenjaarlijkse heiligdomsvaart van Maastricht. Aan de Vlaamse kust gaat een zeewijding vaak gepaard met een processie.

Oosters christendom

bewerken

In de oosters- en oriëntaals-orthodoxe kerken worden tijdens processies iconen, waaronder het Kruis, kerkvaandels en het Evangelieboek meegedragen. Tijdens een processie wordt er altijd gezongen en wordt het Evangelie bewierookt.

Volgorde bij een orthodoxe processie:

  1. Processielantaarn(s)
  2. Processiekruis
  3. Vaandels
  4. wierook
  5. Iconen
  6. Geestelijkheid met Evangelie - Bisschop/priesters - (Hypo)diakens (met dikrim en trikirim)
  7. Koor
  8. Leken

Christelijke processies in België en Nederland

bewerken

België

bewerken

België kent een zeer rijke en oude processiecultuur. In de provincie Vlaams-Brabant alleen al trekken jaarlijks nagenoeg honderd processies uit.

Tussen België en Nederland

bewerken

Nederland

bewerken

Andere landen

bewerken

In andere landen bestaat er ook een processiecultuur zoals in Duitsland, Oostenrijk, Spanje, Italië en Polen. In het Heilige Land worden door bedevaartgangers processies houden in de Heilige Stad Jeruzalem.

  Zie ook: Semana Santa, de Goede week in Spanje met honderden processies en Bedevaart

Processies in de Chinese traditie

bewerken

In de Chinese volksreligie, taoïsme en Chinees boeddhisme worden ook processies gehouden. Dit gebeurt meestal op de verjaardag van een bepaalde god of boeddhistische heilige of tijdens miaohui, taipingqingjiao of Chinees nieuwjaar. Bij deze processies wordt het beeld van een god op een religieuze draagstoel geplaatst. De optocht vindt meestal plaatst in de omgeving van een tempel. Vooraan in de stoet lopen mensen die de drakendans, leeuwendans of qilindans uitvoeren. Daarna volgt de draagstoel en de groep muzikanten. Daarachter lopen geestelijken (boeddhistische nonnen, boeddhistische monniken, daoshi) en gelovigen met offermaterialen zoals fruit en wierook.

Wetenswaardigheid

bewerken

De processierups dankt haar naam aan deze plechtigheid omdat deze rupsen ook in een lange stoet achter elkaar lopen.

bewerken
  • https://kro-ncrv.nl/katholiek/encyclopedie/p/processie#

Literatuur

bewerken
  • Rien van Heesewijk en Peter Jan Margry, Bloedprocessies in Brabant (Breda 1993).
  • Peter Jan Margry, Teedere Quaesties: religieuze rituelen in conflict. Confrontaties tussen katholieken en protestanten rond de processiecultuur in 19e-eeuws Nederland (Hilversum 2000; proefschrift)
  • Leo Janssen & Karel Loeff (ed.), Getuigenis op Straat. De Larense Sint Janstraditie (Wormer 2005)
  • Peter Jan Margry, 'De processie is terug - katholieke emancipatie voltooid', in: de Volkskrant, 21 juni 2005
  • Geert C.Leenknegt, Processies ... een oude traditie in een nieuwe tijd, in: Tijdschrift voor liturgie. - 96. 2012, 1 / 2, pp. 67–72
Zie de categorie Religious processional parades van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Processie&oldid=68388088"