Orchis

Orchis
	Mannetjesorchis (Orchis mascula)
Taxonomische indeling
Rijk:	Plantae (Planten)
Stam:	Embryophyta (Landplanten)
Klasse:	Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade:	Bedektzadigen
Clade:	Eenzaadlobbigen
Orde:	Asparagales
Familie:	Orchidaceae (Orchideeënfamilie)
Onderfamilie:	Orchidoideae
Geslachtengroep:	Orchideae
Subtribus:	Orchidinae
Geslacht
	Orchis; L. (1753)
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Orchis op Wikispecies
Portaal	Biologie

Orchis is een geslacht van planten uit de orchideeënfamilie. Het geslacht komt met zo'n 125 soorten voor in Europa, Noord-Afrika en Noord-Amerika.

Naamgeving en etymologie

De Griekse filosoof Theophrastus was in 300 v. Chr. de eerste die het geslacht besprak. Vanwege de vorm van de dubbele wortelknol gaf hij het de naam orchis (όρχις), wat teelbal betekent. Een hardnekkig bijgeloof hield vol dat vrouwen die de hardere en sappigere knol van de twee aten een zoon zouden krijgen. De Duitse naam Knabenkraut is hier ook op gebaseerd.

Kenmerken

Bij de bloei verwelkt een van de knollen, de andere is voor de volgende bloeiperiode bestemd (wisselknollen). Het duurt lang voordat een exemplaar uit dit geslacht tot bloei komt. Vroeger werd gedacht dat de planten zeven tot negen jaar nodig hadden van kieming tot bloei. Ondertussen is vast komen te staan dat die tijd veel korter is: de harlekijn (Orchis morio) kan al in drie tot vier jaar zover komen.

De zaden zijn zeer talrijk en klein, vaak maar 1/4 mm groot en een miljoenste gram zwaar. Ze bevatten zo weinig nutriënten dat de hulp van een schimmel nodig is voor ontkieming en het verkrijgen van voedsel. Deze vorm van mutualistische symbiose heet mycorrhiza.

Salep

De wortels bevatten een voedzaam, zetmeelachtig polysacharide. Door ze te drogen en te vermalen wordt een fijn wit poeder verkregen dat salep heet (van het Arabische 'sahlap' dat 'vossentestikels' betekent). Salep is ook de naam van de drank waarin het poeder verwerkt is, die origineel in Turkije en de Levant werd vervaardigd. Vóór de komst van koffie en thee verspreidde het gebruik ervan zich naar het westen van Europa. De drank werd ook als geneesmiddel en afrodisiacum gebruikt.

Soorten

In Nederland en België komen of kwamen de volgende soorten voor:

Aapjesorchis (Orchis simia)
Mannetjesorchis (Orchis mascula)
Poppenorchis (Orchis anthropophora)
Purperorchis (Orchis purpurea)
Soldaatje (Orchis militaris)

Daarbuiten komen in Europa nog de volgende soorten voor:

Orchis ×angusticruris
Orchis canariensis
Orchis italica
Orchis olbiensis (Kleine mannetjesorchis)
Orchis pallens (Bleke orchis)
Orchis provincialis (Stippelorchis)
Orchis scopulorum
Orchis spitzelii