Nienke van Hichtum

Sjoukje Bokma de Boer
	Sjoukje Bokma de Boer
Algemene informatie
Volledige naam	Sjoukje Maria Diderika Bokma de Boer
Pseudoniem(en)	Nienke van Hichtum
Geboren	13 februari 1860
Geboorteplaats	Nes
Overleden	9 januari 1939
Overlijdensplaats	Hilversum
Land	Nederland
Beroep	Schrijfster
Werk
Bekende werken	Afke's tiental
	Dbnl-profiel
Portaal	Literatuur

Nienke van Hichtum (Fries: Nynke fan Hichtum), pseudoniem van Sjoukje Maria Diderika Bokma de Boer (Nes, 13 februari 1860 – Hilversum, 9 januari 1939) was een Nederlandse en Friese vertaalster en kinderboekenschrijfster. Haar bekendste boek is Afke's tiental.

Jeugdjaren

Sjoukje Bokma de Boer was de vijfde en jongste dochter van Albertus Minderts Bokma de Boer en Dieuwke Jans Klaasesz. Bokma de Boer was een vrijzinnig predikant in een streng Nederlands-hervormde geloofsgemeenschap waar de bevolking, bestaande uit boeren en vissers, niet veel moest hebben van de koers van hun geestelijk leider. Van haar vader erfde Sjoukje haar talent om verhalen te vertellen. Na de lagere school was ze van 1875 tot 1879 intern op de kostschool van dominee Scheltema in Dokkum. Scheltema stimuleerde Sjoukje om te gaan schrijven.

Huwelijk

In 1885 verloofde Sjoukje zich met Pieter Jelles Troelstra, die in Groningen rechten studeerde. Ze trouwden in 1888 en kregen twee kinderen, Dieuwke en Jelle. Troelstra werkte mee aan de oprichting van een Fries literair tijdschrift, For hûs en hiem, waaraan ook Bokma de Boer meewerkte. Ze verzorgde onder andere de kinderrubriek. Als pseudoniem gebruikte ze de naam ‘Nienke van Hichtum’. ‘Nienke’ was vermoedelijk afgeleid van een vrouw die vroeger aan Sjoukje verhalen had verteld, Nynke fan Foudgum en van een andere vertelster, Nynke fan Syds, een kennis van haar ouders. Waarschijnlijk is ‘Van Hichtum’ afgeleid van het gelijknamige dorpje ten noorden van Bolsward. Echtgenoot Pieter Jelles wilde graag een belangrijk Fries dichter worden en werd hierin gesteund door Sjoukje. Het echtpaar werd gegrepen door de politiek, Pieter sloot zich aan bij de Socialistische beweging en Sjoukje omarmde de principes van de beweging.

Afke’s tiental

Afke's tiental. Een schets uit het Friesche arbeidersleven. Illustraties Cornelis Jetses.(3e dr. 1907)

Pieter Jelles raakte meer en meer betrokken bij de politiek en vond dat zijn vrouw thuis moest blijven om voor de kinderen te zorgen. Sjoukje, die na twee bevallingen verzwakt was, kreeg nu haar handen vol aan opvoeding en huishouden. Zij zag met lede ogen aan dat haar opgebouwde zelfstandigheid en eigen creativiteit afbrokkelde. Ook het gezinsinkomen ging achteruit en tussen 1891 en 1897 hadden de Troelstra’s moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. In dat laatste jaar werd Pieter Jelles lid van de Tweede Kamer voor het kiesdistrict Tietjerksteradeel. Sjoukje bleef schrijven en probeerde met de kinderboeken en journalistiek werk het inkomen aan te vullen. In 1900 ging Troelstra vanwege de Hogerhuis-affaire een maand de gevangenis in.^[1] In die tijd schreef Bokma de Boer onder haar schrijverspseudoniem Afke's tiental over een familie van straatarme landarbeiders. Het zou haar wereldberoemd maken.

In de periode 1904-1938 legde Bokma de Boer een verzameling van ruim 2600 volksliedjes aan, waaronder kinderliedjes en sinterklaasliedjes. De verzameling is in het bezit van het Meertens Instituut onder de naam: Handschriftencollectie volks- en kinderliederen van Nynke van Hichtum. De liedje zijn ontsloten in de Nederlandse Liederenbank.^[2]

Scheiding

Bokma de Boer bleef ondanks haar kwakkelende gezondheid en haar drukke huishouden trouw aan het socialisme. Ze werkte mee aan het socialistische dagblad Het Volk en recenseerde kinderboeken voor Het Kind. Voor haar gezondheid verbleef Sjoukje voor langere tijd in het buitenland, waarbij de kinderen in zogenaamde 'Landerziehungsheime' werden geplaatst. Dit legde een extra druk op het huwelijk. In 1906 werd Pieter Jelles na de dood van zijn vader, directeur van de verzekeringsmaatschappij Neerlandia. In die tijd kreeg hij ook een relatie met de huishoudster van het gezin. Uiteindelijk leidde dit alles tot een scheiding in 1907 tussen Sjoukje en Pieter Jelles.

Latere jaren

Nes (Noardeast-Fryslân), Borstbeeld van Nienke van Hichtum

Bokma de Boer leed zwaar onder de scheiding, maar met hulp van haar zoon Jelle wist zij de crisis te overwinnen. Ze ging sprookjes en volksverhalen uit de hele wereld verzamelen en navertellen in allerlei boeken. Ook vertaalde ze kinderboeken als Winnie de Poeh en Robinson Crusoe. Pas aan het begin van de jaren dertig ging ze weer haar eigen jeugdverhalen schrijven. Hoewel ze inmiddels al jaren in Hilversum woonde, speelden deze jeugdboeken weer in Friesland. Hoewel ze niet deelnam aan de vrouwenstrijd of op een andere manier op de barricade stond, bleef ze het socialisme trouw. Ze overleed in 1939.

Bronnen

Tineke Steenmeijer-Wielenga De Oare Helte (Nederlandse titel: Eigen Waarde) 2001
Aukje Holtrop, Nynke van Hichtum. Leven en wereld van Sjoukje Troelstra-Bokma de Boer (1860-1939), 2005 (proefschrift) (online publicatie bij Rijksuniversiteit Groningen)
Themanummer Bzzlletin 164, april 1989: Nienke van Hichtum. Den Haag: BZZTôH.

Film

Regisseur Pieter Verhoeff gebruikte het boek van Tineke Steenmeijer-Wielenga De Oare Helte (Nederlandse titel: Eigen Waarde) , over de relatie van het echtpaar Troelstra, in het script van de film Nynke.

Bibliografie

Boekomslag Zwarte Jakob van den Valkenburg (1914) Boekbandontwerp en illustraties Willem Wenckebach.

1887 - Teltsjes yn skimerjoun. Snits (=Sneek), Pyttersen
1897 - Sip-su, "de knappe jongen". Een Eskimo-geschiedenis. Heusden, L.J. Veerman
1898 - De geschiedenis van den kleinen Eskimo Kudlago. Amsterdam, S.L. van Looy
1898 - De geschiedenis van den kleinen Eskimo Kudlago. Amsterdam, S.L. van Looy
1899 - Hoe een kleine Kafferjongen page bij de koning werd. Utrecht, H. Honig. 2e, veel verbeterde druk, 1911
1900 - Oehoehoe in de wildernis. Utrecht, H. Honig. 2e druk, 1907
1901 - Een Kafferse heldin. Amsterdam, S.L. van Looy. Bevat: Oezinto's vlucht; Oezinto en Oehoehoe. Vervolg op: Oehoehoe in de wildernis
1902 - Afke's tiental. Alkmaar, Gebr. Kluitman. 4e druk 1919. Heruitgegeven als De tsien fan Martens Afke. Drachten, Laverman, 1957
1905 - Ethel Turner en haar werken. Gouda, G.B. van Goor Zonen
1905 - Friesche schetsen. Groningen, J.B. Wolters
1905 - Het apenboek. Amsterdam, Elsevier
1906 - Kinderleven. 10 schetsjes. Bussum, C.A.J. van Dishoeck
1907 - Een bloemensprookje door Agot Gjems Selmer. Voorlichtingsboekje voor kleine kinderen, met inleiding van Nienke van Hichtum
1908 - Der wier ris in âld wyfke. Ljouwert (= Leeuwarden, Van der Velde. Oarde utj, ca. 1920
1908 - Er was eens een oud vrouwtje. Een oud-Friesch vertelseltje voor Hollandsche kinderen bewerkt. Leeuwarden, R. van der Velde
1910 - Fortunatus en zijn zonen. Een oud verhaal. Amsterdam, Van Holkema & Warendorf. Als herdruk verschenen met de titel: De tooverhoed: een oud verhaal naverteld. Amsterdam , Querido, 1918 (naverteld)
1911 - Moeders vertellingen. Alkmaar, Kluitman
1911 - Kajakmannen, Groenlandsche avonturen. Gouda, G.B. van Goor Zonen (naverteld)
1912 - Tien verhalen uit de duizend-en-één-nacht. Amsterdam, Van Kampen (naverteld)
1913 - Oude en nieuwe verhalen. Alkmaar, Gebr. Kluitman
1913 - Klein-Martje en andere verhalen. Alkmaar, Gebr. Kluitman
1913 - Om honderd daalders en andere verhalen. Alkmaar, Gebr. Kluitman
1914 - Zwarte Jakob van den Valkenburg. Een ware geschiedenis. Amsterdam, P.N. van Kampen & Zoon
1916 - De booze wolf en de zeven geitjes, en Goudhaar in het berenhuisje. Amsterdam, "Jacob van Campen"
1917 - De bewoners van het kleine tuinhuisje. Amsterdam, Jacob van Campen
1917 - De wonderbare avonturen van Tom Duim. Een grappige geschiedenis. Amsterdam, J.M. Meulenhoff
1917 - Duimelijntje. Amsterdam, Van Campen. Naar het Deens van Hans Christiaan Andersen
1917 - Van een soldaat, een vuurslag en drie honden met groote oogen. Amsterdam, "Jacob van Campen"
1917 - Sneeuwwit en Rozerood : een oud sprookje. Amsterdam, "Jacob van Campen". Bew. van: Schneeweisschen und Rosenrot. Stuttgart, Urachhaus, 1986
1919 - De bengel. Utrecht, A.W. Bruna & Zoon's uitgevers-mij. Vert. van: The cub van Ethel Turner
1920 - Amelioranna als koopvrouwtje. Alkmaar, Kluitman
1920 - Nieuw vertelselboek. Den Haag, van Goor
1920 - Gouden sprookjes van gebrs. Grimm. Gouda, G.B. van Goor Zonen (naverteld)
1921 - Amelioranna en de groene parapluie. Vertaling van: Ameliaranne and the green umbrella van Constance Heward, 1920
1921 - Vertellingen uit de Duizend en één nacht. (Deel I); (Deel II); (Deel III); (deel IV); (Deel V); (Deel VI); (Deel VII, VIII, IX) (bewerking)
1922 - De huisjes van David en Jonathan. Alkmaar, Gebr. Kluitman. Vert. van: Fair Ines van Ethel Turner. London, Hodder & Stoughton, 1910
1922 - Het geheim van de zee. Utrecht, A.W. Bruna & Zoon's uitgevers-mij. Vert. van Ethel Turner
1922 - Het groot vertelselboek (Deel 1-3); (Deel 4-6); (Deel 7-9). Utrecht, W. de Haan
1923 - Jennifer Dzjin. Alkmaar, Gebr. Kluitman. Vert. van: Jennifer J van Ethel Turner. London, Ward, Lock & Co., 1922
1923 - Het leven en de wonderbare lotgevallen van Robinson Crusoe. Arnhem, H. Ten Brink. Vert. van: The life strange surprizing adventures of Robinson Crusoe ... van Daniel Defoe, 1719 (naverteld)
1924 - Jan-Trip Jan-Tree. Alkmaar, Gebr. Kluitman
1924 - Het nieuw vertelselboek (Deel) *); (Deel) **; (Deel) ***
1924 - Vertel-uurtjes. Alkmaar, Gebr. Kluitman
1924 - Miaula en de tweelingen. Alkmaar, Gebr. Kluitman. Vert. van: The twins and Tabiffa van Constance Heward. London, Harrap, 1923
1924 - Baas Casenave en de gauwdieven. Alkmaar, Gebr. Kluitman
1924 - De verstandige poedel. Alkmaar, Gebr. Kluitman. Auteursnaam op omslag: L. van Ankum, waarschijnlijk ook pseudoniem van Sjoukje Maria Diderika Troelstra-Bokma de Boer
1924 - Kleine Niklaas. Alkmaar, Gebr. Kluitman
1924 - Het aardmannetje. Alkmaar, Gebr. Kluitman
1924 - Jetse, een Friesche vertelling. Santpoort, C.A. Mees (Later uitgebreid tot Jelle van Sipke-Froukjes.)
1925 - Het Hoetselmannetje van Stuttgart. Santpoort, C.A. Mees. Vert. van: Das Stuttgarter Hutzelmännlein van Eduard Mörike, 1852
1925 - Het groot winteravondboek. Alkmaar, Gebr. Kluitman. Bevat: De gouden appelen (I) ; Koenraad en de ooievaar (II) ; De twee wenschen (III) ; Hoe vader het huiswerk deed (IV)
1926 - Het Soria Maria slot. Sprookjes en vertellingen uit de landen der middernachtzon. Utrecht, W. de Haan
1926 - Sprookjes uit verre landen. Amsterdam, Mij. voor goede en goedkoope lectuur
1928 - Amelioranna als koopvrouwtje. Alkmaar, Gebr. Kluitman. Vertaling van: Ameliaranne keeps shop van Constance Heward. London, Harrap, 1928
1928 - Het wereldsprookjesboek. Sprookjes en vertellingen uit vele verre landen. Utrecht, W. de Haan
1929 - Winnie de Poeh, voor Nederlandse kinderen naverteld door Nienke van Hichtum. Rotterdam, Nijgh & Van Ditmar. Vert. van: Winnie-the-Pooh van A.A. Milne, 1926
1930 - Geplukte bloempjes. Een bundel heel kleine verhaaltjes. Assen, De Torenlaan
1930 - Vier duizend kilometer door de Poolwoestijn. 2e druk 1934. Groningen, P. Noordhoff. Ook verschenen o.d.t.: De Poolzee ontvlucht. Groningen, P. Noordhoff, 1955
1930 - De avonturen van Kek, den jongen Koper-eskimo. Alkmaar, Gebr. Kluitman. Vertaling van: Kak the copper eskimo van V. de Waal-Irving. Mac Millan
1930 - De prinses op de erwt. Rotterdam, Nijgh & Van Ditmar. Vert. van: Prinsessen på aerten van H.C. Andersen, ca. 1835 (naverteld)
1932 - Jelle van Sipke-Froukjes. 's-Gravenhage, Van Goor
1932 - Oom Remus vertelt sprookjes van de oude plantage aan den kleinen jongen. Amsterdam, Arbeiderspers. Vert. van: Uncle Remus and the little boy van Joël Chandler Harris. - Boston, Small & Maynard, 1910
1933 - Russische sprookjes. 's-Gravenhage, G.B. van Goor Zonen's Uitgeversmaatschappij
1936 - De droom van een herdersjongen. Amsterdam, J.M. Meulenhoff
1936 - (met Jop Pollmann), Het Spel van Moeder en Kind. Oude kinderrijmen voor jonge ouders.
1936 - Schimmels voor de koets of ... vlooien voor de koekepan? Een schets uit het Friese dorpsleven. 's-Gravenhage, G.B. van Goor Zonen's U.M.
1937 - Speelmakkers. Verhaaltjes en versjes voor de kleintjes. s̕-Gravenhage, Van Goor
1937 - Drie van de oude plaats. 's-Gravenhage, G.B. Van Goor Zonen's Uitgeversmaatschappij. Bewerkt als Jonge Jaike fan it Aldhiem. De Haech, Van Goor Soannen, 1950
1937 - Oude bekenden. Amsterdam, H.J.W. Becht. Heruitgegeven als Alde kunde, in mearkeboek. Ljouwert (=Leeuwarden), Afûk, 2003
1938 - Dierenvriendjes. Verhaaltjes en versjes voor de kleintjes. 's-Gravenhage, G.B. van Goor Zonen's Uitgeversmaatschappij
1939 - Nienke van Hichtum vertelt weer. 's-Gravenhage, G.B. van Goor Zonen's Uitgeversmaatschappij
1939 - De jonge priiskeatser (Friese versie van Jelle van Sipke-Froukjes.)
1939 - De kerstroos. Sprookjes en vertellingen. 's-Gravenhage, G.B. van Goor Zonen's Uitgeversmaatschappij
1962 - Sprookjes van Hauff. Den Haag, Van Goor Zonen (bewerking)