Kunstenaarsinitiatief

Een kunstenaarsinitiatief is een door kunstenaars opgezette en beheerde tentoonstellingsruimte of galerie voor beeldende kunst. Er zijn in Nederland sinds de jaren zeventig vele kunstenaarsinitiatieven ontstaan.

Een kunstenaarsinitiatief is meestal gebonden aan een bepaalde plek, dit in tegenstelling tot losvaste kunstenaarsgroepen die voortkomen uit een gemeenschappelijke stijl van werken, of belangenorganisaties met leden uit het gehele land. In sommige gevallen kan men spreken van een kunstcollectief, dit zijn vaak productie gemeenschappen zoals ateliergebouwen.

Andere vormen

Belangenvereniging

Een belangenvereniging behartigt de belangen van een groep kunstenaars. Een voorbeeld is de Belangenvereniging Zwolse Kunstenaars (BZK). Deze werd opgericht (1987) omdat de Beeldende Kunstenaars Regeling (BKR) door de Nederlandse overheid werd beëindigd en daarmee de zekerheid van inkomen voor de kunstenaars wegviel. Een ander voorbeeld is de Gemeenschap Beeldende Kunstenaars (GBK) in Gelderland.

Beroepsvereniging

Beroepsverenigingen die vooral de economische belangen dienen noemt men vakbonden; daarvan zijn FNV Bond voor Creatieven (de kunstenbond KIEM van de FNV) en de Beroepsvereniging van Beeldende Kunstenaars (BBK) de bekendste. De eerste verenigingen van deze soort waren de Sint-Lucasgilden. De Gemeenschap Beeldende Kunstenaars in Gelderland was met driehonderd professioneel werkende kunstenaars als leden een van de grootsten van zijn soort.

Beweging

De Groep Scorpio was een Nederlandse kunstenaars-beweging van kunstenaars die zich begin zestiger jaren verzette tegen de manier waarop in Nederland, in het bijzonder in het kunstcentrum van Amsterdam, de kunstenaar in de gelegenheid werd gesteld te exposeren.

Broedplaats

In Amsterdam is een beleid ontwikkeld om de vestiging van verschillende soorten kunstenaars in betaalbare ateliers mogelijk te maken; het broedplaatsenbeleid. Broedplaatsen zijn bedrijfsverzamelgebouwen voor kunstenaars. Ook expositieruimtes van beeldend kunstenaars kunnen zo genoemd worden. Het gemeentelijk broedplaatsenbeleid wordt gecoördineerd door Bureau Broedplaatsen en is gericht op huisvesting van twee doelgroepen: professionele kunstenaars en broedplaatsgroepen.

Er zijn vele partijen in Amsterdam actief om meer broedplaatsen te realiseren of te behouden onder andere door kantoren te verbouwen.^[1] Het gaat daarbij om organisaties van kunstenaars, subculturele groepen, vrijplaatsen en creatieve of culturele ondernemers. Het is echter niet alleen de doelgroep zelf die meerwaarde ziet in betaalbare ruimte voor de creatieven. Ook corporaties en commerciële ontwikkelaars, makelaars en vastgoedeigenaars zijn bereid mee te werken en te betalen aan broedplaatsen.

Zo zijn er op initiatief van de Stichting Open Ateliers Amsterdam Zuidoost in samenwerking met een woningbouwvereniging meerdere ateliercomplexen ontwikkeld in Amsterdam Zuidoost.

Kunstenaarscollectief

Een kunstcollectief is een hechte gemeenschap van kunstenaars die zich ten doel stelt het werk van deze kunstenaars op diverse plaatsen onder de aandacht te brengen. Soms kan een collectief gericht zijn op de gezamenlijke productie van kunst, zoals het collectief Kukuluku dat in de jaren zeventig muurschilderingen maakte in het oude stadsgebied van Amsterdam.

Kunstenaarskolonie

Aan het einde van de 19e eeuw ontstonden er ook dorpen met veel kunstenaars, kunstenaarskolonies, zoals Walden bij Bussum, Plasmolen in Noord-Limburg en Worpswede bij Bremen. Een hedendaagse variant daarvan is het kunstenaarsdorp Ruigoord bij Amsterdam.

Kunstenaarsvereniging

Er bestaan in Nederland kunstenaarsverenigingen met een respectabele leeftijd zoals de Onafhankelijken of Arti et Amicitiae in Amsterdam, die honderd jaar en langer bestaan. Deze verenigingen dienen ter wederzijdse uitwisseling. Zo organiseerde de Onafhankelijken jarenlang een inloopatelier voor modeltekenen. Arti et Amicitiae heeft een eigen tentoonstellingsruimte en kan als gezelligheidsvereniging beschikken over besloten sociëteit aan het Rokin in Amsterdam.

Kunstkring

Voorbeelden van een kunstkring zijn de Koninklijke Kunstkring van Leuven, de activiteit van deze kunstkring bestond voornamelijk uit het organiseren van groepstentoonstellingen en de Kunstkring het Zuiden, deze streefde niet alleen naar een economische opleving van Vlissingen maar wilde ook het culturele leven naar een hoger peil brengen.

Kunstopleiding

Soms voelen kunstenaars behoefte aan een nieuw soort kunstopleiding, zoals het Bauhaus, opgericht door Walter Gropius in Weimar in 1919, of de Ateliers in Haarlem, opgericht in 1963 door onder anderen Ger Lataster.

Kunststroming

Soms ontstaat een kunstenaarsgroep doordat de kunstenaars allen in dezelfde stijl werken en gezamenlijk tentoonstellen. Dit soort kunstenaarsgroep, dat soms een manifest uitgeeft waarin de nieuwe stijl wordt omschreven, wordt meestal niet gezien als kunstenaarsinitiatief maar beschouwd als een kunststroming of schilderstijl.

Open atelierdag(en) en kunstroute

Vaak behoren de open atelierdag(en) en kunstroute ook tot een initiatief van kunstenaars. Deze dagen en routes worden door kunstenaars georganiseerd, die op een bepaalde dag of dagen (meestal weekend) hun ateliers openstellen voor het publiek. Vaak is er een centrale overzichtsexpositie van deelnemende kunstenaars met een catalogus of brochure, waardoor men zich een overzicht kan verschaffen alvorens een aantal of alle van de afzonderlijke ateliers te bezoeken.

Geschiedenis

Tot heden

EMG Faktors, Groningen, opgericht 2012
Artoll Labor, Bedburg-Hau, Duitsland, kunstlocatie opgericht in 1994
De Nieuwe Gang, Kunstenaarsinitiatief, Beuningen
Paraplufabriek, Nijmegen, hedendaags kunstenaarsinitiatief
Ruigoord, Halfweg, Amsterdam, kunstlocatie, ontstaan circa 1970
Villa De Bank, Enschede, kunstlocatie, opgericht in 1985
W139, Amsterdam, kunstlocatie, opgericht in 1979
De Fabriek, Eindhoven, kunstenaarsinitiatief, opgericht 1980
Landbouwbelang en De Brandweer, Maastricht, ontstaan in resp. 2002 en circa 2010
De WAR, Amersfoort, opgericht 2022

Tweede helft 20e eeuw

After Nature, Amsterdam, kunstenaarsgroep op basis van stijl, 1987-1995
Archipel, Apeldoorn, kunstenaarsinitiatief, 1988-2005
Aorta, Amsterdam, kunstlocatie, ca. 1979-1985
Browserbased, Amsterdam, netwerk rondom internetkunst, 2001-heden
Consortium, Tentoonstellingsplatform voor actuele kunst, Amsterdam, 1996-2008
Schottenburch, Amsterdam, 1979-1988
De Ateliers, Haarlem, kunstopleiding opgericht in 1963 nu: De Ateliers, Amsterdam
De Enschedese School, Enschede, productie en verspreiding van kunst per post, 1976-1996
De Nieuwe Realisten, Den Haag, jaren 70
De Posthoorngroep, Den Haag, tentoonstellingslocatie heeft bestaan van 1956 tot 1962
Fluxus, internationale kunststroming op basis van stijl opgericht in 1962
Fugare, Den Haag, kunstenaarsgroep ontstaan in 1960, tot 1967
Gemeenschap Beeldende Kunstenaars, Gelderland, belangenvereniging, opgericht in 1946
Haags Centrum voor Actuele Kunst, Den Haag, kunstlocatie opgericht in 1978, tot 1996
Kunsthuis 13, Velp, podium voor hedendaags theater, muziek en beeldende kunst, nu: theaterzaal Kastanjelaan13
Kunstvlaai, Amsterdam, alternatief kunstevenement in de Westergasfabriek, alternatief voor de KunstRAI
Mühlheimer Freiheit, Keulen, kunstenaarsgroep opgericht rond 1979
Nederlandse Informele Groep, Nederland, kunstenaarsgroep op basis van stijl, opgericht in 1958
Nederlandse Nul-beweging, Nederland, kunstenaarsgroep op basis van stijl opgericht in 1960, tot 1965
Neorealisme, Engeland en de Verenigde Staten, beweging op basis van stijl ca. 1958
Nieuwe figuratie, Nederland, België, beweging op basis van stijl, ontstaan rond 1964
Nieuwe Haagse School, Nederland, kunstenaarsgroep ontstaan rond 1950
Nieuwe Vide, Haarlem, kunstenaarsinitiatief, 1997
Nieuwe Wilden, Nederland, tussen 1980 en 1982
Nouveau réalisme, Frankrijk, beweging op basis van stijl, ontstaan in 1960
Safe, Dalfsen, kunstenaarsinitiatief, 1995-2013
Verve, Den Haag, kunstenaarsgroep ontstaan rond 1950
Zero, Duitsland kunstenaarsgroep op basis van stijl, opgericht in 1958, tot 1966
stichting Archief , Den Haag opgericht 1991 tot 1994

Eerste helft van de 20e eeuw

Amsterdamse Joffers, Amsterdam, kunstenaarsgroep ontstaan in 1912
Armory Show, New York, tentoonstelling in 1913 en later
Bauhaus, Duitsland, opleidingsinstituut door kunstenaars, 1919-1933
Cobra, Parijs, beweging/stijlrichting ontstaan in 1948
Dada, Duitsland, beweging vanaf 1916 tot ca. 1920
De Bergense School, Bergen Noord-Holland, kunstenaarsgroep ontstaan in 1915
De Onafhankelijken, Amsterdam, vereniging opgericht in 1912 (tot heden)
De Ploeg, Groningen, kunstenaarsgroep opgericht in 1917
De Stijl, Nederland, stijlbeweging opgericht in 1917
Der Blaue Reiter, Duitsland, vereniging opgericht in 1903
Deutscher Werkbund, Duitsland, beroepsvereniging opgericht in 1907
Die Brücke, Duitsland, vereniging opgericht in 1905
Die Freie Sezession, Duitsland, vereniging opgericht in 1910
Die Neue Sezession, Duitsland, vereniging opgericht in 1914
Groep van de figuratieve abstractie, Nederland, stijlrichting vanaf ca. 1930-heden
Liga Nieuw Beelden, Nederland, stijlrichting tussen 1955 en 1969
Limburgse School, Nederland, tussen 1918-1940
Magisch realisme, Nederland, stijlrichting ontstaan rond 1925
Nieuwe zakelijkheid, Duitsland, Mannheim, tentoonstelling in 1925
Novembergruppe, Duitsland, vereniging opgericht in 1919
Society of Independent Artists, New York, vereniging opgericht in 1916
Surrealisme, Parijs, beweging/stijlrichting ontstaan in 1924
Wiener Werkstätte, Wenen, productiegemeenschap van 1903 tot 1932

19e eeuw

Amsterdams impressionisme, kunststroming op basis van stijl, rond 1890
Arti et Amicitiae, Amsterdam, kunstenaarsvereniging opgericht in 1839 (tot heden)
Arts-and-craftsbeweging, Engeland, kunststroming op basis van stijl, 1850-1910
Berlijnse Sezession, Duitsland, vereniging opgericht in 1899
Haagse School, Den Haag, kunststroming op basis van stijl, tussen 1860 en 1900
Münchener Sezession, Duitsland, vereniging opgericht in 1882
Société Nationale des Beaux-Arts, Frankrijk, tentoonstelling sinds 1862
Société des Artistes Français, Frankrijk, vereniging opgericht in 1881
Société des Artistes Indépendants, Frankrijk, vereniging opgericht in 1884
Salon des Refusés, Frankrijk, tentoonstelling sinds 1863
School van Barbizon, Frankrijk, schildersgroep tussen 1830 en 1870
Walden, Bussum, kunstenaarskolonie opgericht in 1898
Wiener Secession Wenen, kunstenaarsvereniging opgericht in 1897
Worpswede, Duitsland, kunstenaarskolonie opgericht in 1889

Zie ook

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Verbouwen kantoren Gemeente Amsterdam, bezocht 10-3-2017

[1] Verbouwen kantoren Gemeente Amsterdam, bezocht 10-3-2017

[1]