Jaguar

Jaguar; IUCN-status: Gevoelig (2016)
	Jaguar (mannetje) in de buurt van de rivier São Lourenço, in de Pantanal, Brazilië
Taxonomische indeling
Rijk:	Animalia (Dieren)
Stam:	Chordata (Chordadieren)
Klasse:	Mammalia (Zoogdieren)
Orde:	Carnivora (Roofdieren)
Familie:	Felidae (Katachtigen)
Geslacht:	Panthera
Soort
	Panthera onca; (Linnaeus, 1758); Originele combinatie; Felis onca
	Leefgebied van de jaguar ■ huidig ■ voorheen
	Verspreidingsgebied van de jaguar ■ huidig (rood) ■ voorheen (roze)
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Jaguar op Wikispecies
Portaal	Biologie ; Zoogdieren

De jaguar (Panthera onca) is een roofdier uit de familie van de katachtigen. De wetenschappelijke naam van de soort werd in 1758 als Felis onca gepubliceerd door Carl Linnaeus.^[2] De jaguar komt voor in Midden-Amerika en een groot deel van Zuid-Amerika. De jaguar lijkt oppervlakkig sterk op de luipaard, maar is zwaarder gebouwd en heeft een forsere rozettentekening.

Het woord "jaguar" is mogelijk afgeleid van het Tupi-Guarani-woord yaguara, wat 'wild beest dat zijn prooi met een sprong overwint' betekent.

Afmetingen

Lengte: kop-romp 110–180 cm, staart 45–75 cm, schouderhoogte 65–80 cm. Gewicht: 25–100 kg. Mannelijke jaguars zijn groter en zwaarder dan vrouwtjes.

Uiterlijk

De brede kop is hier goed te zien
Edinburgh Zoo

Panthera onca hernandesii
Door M. & N. Hanhart

De jaguar is de grootste en sterkste kat van Amerika. Het is een stevig gebouwd en krachtig dier met een brede kop en sterke kaken. De poten zijn relatief kort, maar erg sterk. De staart zorgt voor evenwicht bij het springen. De vacht is lichtgeel tot roodbruin met zwarte rozetten, ronde of ovale vlekken met daarin één of twee donkere stippen. Midden op de rug verandert de rij zwarte vlekken soms in een doorlopende lijn. Daarnaast bestaat er ook een melanistische (zwarte) variant, waarbij de vlekken wel te zien zijn in de zon. Door de ronde pupillen kan de jaguar prima zien tijdens de schemering. De zachte voetkussentjes zorgen ervoor dat de jaguar goed kan sluipen, en daarnaast heeft de jaguar intrekbare klauwen en lange en stevige hoektanden.

Levensduur

Jaguars kunnen in het wild 12 tot 15 jaar oud worden, in gevangenschap kunnen ze enkele jaren ouder worden.

Leefgebied

In een groot aantal verschillende biotopen kunnen jaguars te vinden zijn, variërend van dichtbegroeide nevelwouden en regenwoud tot kustwouden. Ook droogbossen en meer open terrein wordt wel door ze bewoond, mits er genoeg dekking is van gras en rotsen tijdens het jagen. Bij voorkeur leven jaguars in de buurt van water. Radiotelemetrisch onderzoek heeft uitgewezen dat jaguars er over het algemeen nauwelijks verder dan 500 meter vandaan gaan. Dit heeft als gevolg dat er minder concurrentie om prooidieren is met de poema, die minder gebonden is aan water.

Voedsel

Vrijwel ieder dier dat in het leefgebied van de jaguar voorkomt, vormt een potentiële prooi voor dit roofdier. Jaguars zijn carnivoren en voeden zich algemeen met de prooidieren die in een bepaald gebied het meest voorkomen. Op grond levende zoogdieren zoals pekari’s en herten hebben echter de voorkeur, maar ook tapirs, apen, opossums, gordeldieren, luiaards, miereneters, allerlei knaagdieren zoals agouti’s, stekelvarkens, ratten en capibara’s, op grond nestelende vogels, kikkers, kaaimannen, schildpadden, vissen, eieren en zelfs reuzenslangen maken deel uit van het menu. De jaguar is de enige grote kat die regelmatig reptielen doodt om ervan te leven.

Leefwijze

De jaguar is vooral in de ochtend- en avondschemering actief. Het is een solitair dier en het territorium wordt gemarkeerd met krabsporen. Territoria van mannelijke jaguars hebben over het algemeen een grootte van 28–76 km², terwijl die van de vrouwtjes ongeveer de helft daarvan uitmaken. De verschillende territoria overlappen elkaar regelmatig. Zoals reeds gezegd, houden jaguars zich bijna altijd op in de buurt van water. Ze kunnen dan ook uitstekend zwemmen, in tegenstelling tot veel andere katten die juist een hekel hebben aan water. De jaguar jaagt vooral op de bosbodem, hoewel deze katten ook goede klimmers zijn. De jachttechniek bestaat uit het besluipen van het prooidier of het wachten tot dit dichtbij is, om er vervolgens bovenop te springen. De jaguar kan hoge snelheden maar een beperkte tijd volhouden en deze kat moet zijn prooi dan ook eerst zo dicht mogelijk naderen om succesvol te zijn bij de jacht. Prooidieren worden gedood met een beet in de schedel. Ook de pantsers van schildpadden en gordeldieren vormen geen belemmering voor de jaguar. Ze worden gewoonweg opengebeten met de krachtige kaken. Kaaimans veroorzaken ook geen problemen, aangezien de jaguar deze reptielen langs de zijkanten openmaakt, waar de beschermende hoornplaten ontbreken. Jaguars rekent men tot de allersterkste katten, al zijn ze kleiner dan een leeuw of een tijger. Verder is de jaguar een goede visser. Als deze kat vist, zit hij roerloos op een rotsblok of op een overhangende tak. Zodra de jaguar een vis ziet, wordt deze met de poot uit het water op de oever geslagen. Gedode dieren worden door de jaguar eerst versleept naar een schuilplaats, voordat de jaguar begint met eten. In tegenstelling tot de andere grote katten, bromt en gromt de jaguar wel, maar brult dit dier zelden.

Voortplanting

Er is geen vaste paartijd. Na de paring gaan het mannetje en het vrouwtje meestal direct weer uit elkaar, hoewel beide geslachten soms nog enkele weken samen leven. De draagtijd bedraagt 90-110 dagen en per keer worden één tot vier welpen geboren, die slechts 700-900 gram wegen wanneer ze ter wereld komen. De jongen worden meestal geboren in een hol tussen rotsen of in dicht struikgewas. Het wijfje verdedigt haar welpen zeer fel tegen iedere indringer, inclusief de vader. Na twee weken openen de jongen hun ogen en zes maanden later gaan ze voor het eerst met de moeder mee op jacht. Wanneer de welpen ongeveer twee jaar oud zijn verlaten ze hun moeder, en gaan dan op zoek naar een eigen jachtgebied. Na ongeveer drie jaar zijn jaguars geslachtsrijp.

Ondersoorten

Er worden van deze soort, afhankelijk van de auteur, diverse ondersoorten onderscheiden. Een studie uit 2017 van de IUCN/SSC Cat Specialist Group stelde echter op basis van mtDNA-onderzoek vast dat het verschil tussen de verschillende populaties te klein is om verschillende ondersoorten te onderscheiden en dat de jaguar dus monotypisch is.^[3] Dit zijn enkele van de regelmatig gebruikte ondersoorten:

Neotropisch gebied

1. Panthera onca onca: Amazone- en Orinocobassin (Venezuela, Guyana, Suriname, Noord- en Centraal-Brazilië, oostelijk Bolivia); stabiel
2. Panthera onca hernandesi: westelijk Mexico; bedreigd
3. Panthera onca goldmanni: schiereiland van Yucatán; bedreigd
4. Panthera onca centralis: Honduras, El Salvador, Nicaragua, Costa Rica, Panama, Colombia; kwetsbaar
5. Panthera onca peruviana: Peru; kwetsbaar
6. Panthera onca palustris: Zuidelijk Brazilië tot noordelijk Argentinië; bedreigd

Nearctisch gebied

7. Panthera onca ariconensis: Zuidoost-Arizona, Noordwest-Mexico; bedreigd
8. Panthera onca veracrucensis: Zuidwest-Texas tot Tamaulipas, Veracruz tot Tabasco; bedreigd

Alleen Panthera onca onca wordt niet bedreigd in zijn voortbestaan.

Galerij

Panthera onca palustris (vrouwtje) in de buurt van de rivier Piquerí, in de Pantanal, Brazilië
Jaguar (Panthera onca)
Jaguar (Panthera onca) liggend in de bosjes in de Pantanal
Jaguar in een reddings- en rehabilitatiecentrum voor wilde dieren in Formosa, Argentinië
Jaguar in Toronto Zoo
Een melanistische zwarte jaguar (Panthera onca) in Edinburgh Zoo
Schedel van de Panthera onca palustris
Guerrero jaguar
(16e eeuw), Codex Magliabechiano

Bronnen, noten en/of referenties

↑ (en) Jaguar op de IUCN Red List of Threatened Species.
↑ Linnaeus, C. (1758). Systema naturae ed. 10: 42. Gearchiveerd op 13 augustus 2023.
↑ Kitchener, A.C., Breitenmoser-Würsten, Ch., Eizirik, E., Gentry, A., Werdelin, L., Wilting, A., Yamaguchi, N., Abramov, A.V., Christiansen, P., Driscoll, C., Duckworth, J.W., Johnson, W., Luo, S.-J., Meijaard, E., O’Donoghue, P., Sanderson, J., Seymour, K., Bruford, M., Groves, C., Hoffmann, M., Nowell, K., Timmons, Z. & Tobe, S. (2017). A revised taxonomy of the Felidae. The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN/SSC Cat Specialist Group. Cat News Special Issue 11. Gearchiveerd op 15 mei 2023.

[IUCN-1] (en) Jaguar op de IUCN Red List of Threatened Species.

[2] Linnaeus, C. (1758). Systema naturae ed. 10: 42. Gearchiveerd op 13 augustus 2023.

[3] Kitchener, A.C., Breitenmoser-Würsten, Ch., Eizirik, E., Gentry, A., Werdelin, L., Wilting, A., Yamaguchi, N., Abramov, A.V., Christiansen, P., Driscoll, C., Duckworth, J.W., Johnson, W., Luo, S.-J., Meijaard, E., O’Donoghue, P., Sanderson, J., Seymour, K., Bruford, M., Groves, C., Hoffmann, M., Nowell, K., Timmons, Z. & Tobe, S. (2017). A revised taxonomy of the Felidae. The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN/SSC Cat Specialist Group. Cat News Special Issue 11. Gearchiveerd op 15 mei 2023.

[2]

[1]

[3]

Acinonyx:	Jachtluipaard (A. jubatus)
Caracal:	Caracal (C. caracal) · Afrikaanse goudkat (C. auratus)
Catopuma:	Borneogoudkat (C. badia) · Aziatische goudkat (C. temminckii)
Felis:	Chinese bergkat (F. bieti) · Huiskat (F. catus) · Moeraskat (F. chaus) · Afrikaanse wilde kat (F. lybica) · Woestijnkat (F. margarita) · Zwartvoetkat (F. nigripes) · Wilde kat (F. silvestris)
Herpailurus:	Jaguarundi (H. yagouaroundi)
Leopardus:	Pantanalkat (L. braccatus) · Colocolokat (L. colocolo) · L. fasciatus · L. garleppi · Geoffroykat (L. geoffroyi) · Nachtkat (L. guigna) · L. guttulus · Bergkat (L. jacobita) · Pampakat (L. pajeros) · Ocelot (L. pardalis) · L. pardinoides · Tijgerkat (L. tigrinus) · Margay (L. wiedii)
Leptailurus:	Serval (L. serval)
Lynx:	Canadese lynx (L. canadensis) · Euraziatische lynx (L. lynx) · Iberische lynx (L. pardinus) · Rode lynx (L. rufus)
Neofelis:	Borneose nevelpanter (N. diardi) · Nevelpanter (N. nebulosa)
Otocolobus:	Manoel (O. manul) ·
Panthera:	Leeuw (P. leo) · Jaguar (P. onca) · Luipaard/Panter (P. pardus) · Tijger (P. tigris) · Sneeuwpanter (P. uncia)
Pardofelis:	Marmerkat (P. marmorata)
Prionailurus:	Bengaalse tijgerkat (P. bengalensis) · P. javanensis · Platkopkat (P. planiceps) · Roestkat (P. rubiginosus) · Vissende kat (P. viverrinus)
Puma:	Poema (P. concolor)