Angraecum sesquipedale
Angraecum sesquipedale is een epifytische orchidee. De soort is endemisch in Madagaskar. De plant is vooral bekend geworden door de bestuivingstheorie van Charles Darwin.
| Angraecum sesquipedale | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Soort | |||||||||||||||||||
| Angraecum sesquipedale Thouars (1822) | |||||||||||||||||||
Afbeeldingen op  Wikimedia Commons
| |||||||||||||||||||
Angraecum sesquipedale op  Wikispecies
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Naamgeving
bewerkenWetenschappelijke naam
bewerken
De plant werd ontdekt door Louis-Marie Aubert du Petit-Thouars (1758-1831) in 1798,[1] die tijdens een expeditie enkele maanden in Madagaskar verbleef na een bezoek aan Mauritius. Thouras heeft een deel van zijn collecties geschonken aan Jardin des Plantes in Parijs.[2]
In 1822 werd de soortnaam gepubliceerd door Thouras in Histoire particulière des plantes orchidées recueillies sur les trois îles australes d'Afrique.[3][4]
De geslachtsnaam Angraecum is gelatiniseerd van het het Maleisische woord anggurek, een orchidee met een Vanda-achtig uiterlijk. De soortaanduiding sesquipedalis komt van het Latijnse woord sesquipedalis wat naar de lengte van een spoor tot aan een kelkblad verwijst: een anderhalve voet.[5][5][6]
De botanische naam kent een aantal synoniemen:[7][8][9]
- Aeranthes sesquipedalis (Thouars) Lindl.
- Angorchis sesquepedalis (Thouars) Kuntze
- Macroplectrum sesquipedale (Thouars) Pfitzer
- Mystacidium sesquipedale (Thouars) Rolfe
Triviale namen
bewerkenDe plant heeft een aantal Engelse namen, waaronder:[10][11][12]
- Darwin's orchid - Verwijst naar (de bestuivingstheorie van) Charles Darwin.
- Christmas star orchid - Verwijst naar de bloeitijd en vorm van de bloem.
- Star of Bethlehem orchid - Idem.
- Comet orchid - Verwijst naar de bloem.
- King of the Angraecums - Angraecum magdalenae wordt ook wel de Queen of the Angraecums genoemd.
- Madagascar orchid - Verwijst naar het leefgebied.
Voorkomen
bewerkenVerspreiding
bewerken
De orchidee is, net zo als veel andere soorten binnen het geslacht, endemisch op Madagaskar. Ruim 80% van de flora van Madagaskar is endemisch, vanwege de geïsoleerde ligging.[13] De plant groeit in de laaglandbossen van Madagaskar, een ecoregio aan de oost- en zuidoostkust van het eiland.[12]
Het leefgebied bevindt zich in de volgende regio's: Analanjirofo, Anosy, Atsimo-Atsinanana, Atsinanana, Ihorombe en Sava (de voormalige provincies Fianarantsoa, Toamasina en Toliara).[8] Ook komt de soort voor op de eilanden Île Sainte-Marie en Nosy Mangabe.[14]
Daarnaast kan men de plant ook bezichtigen in botanische tuinen zoals die van de San Diego Zoo[15], Hawaii Tropical Botanical Garden[16] en Brooklyn Botanic Garden.[17]
Habitat
bewerkenHet leefgebied is het tropisch regenwoud. De epifytische orchidee groeit voornamelijk op bomen aan de rand van de bossen.[18][19] Dit zijn meestal bomen met weinig bladeren, waardoor er meer licht valt, en een kale stam, waardoor er meer ruimte is. Grote exemplaren leven vaak van 12 tot 20 meter hoog in de boom, terwijl kleinere exemplaren zich hoger in de boom bevinden.[20] Zelden wordt de plant ook aangetroffen op de bodem of als een lithofyt.[12][21][22]
De orchidee leeft in een omgeving met veel regenval van tot de 380 centimeter per jaar.[23] De beste temperatuur is overdag 21 tot 27 °C en 's nachts 6 tot 8 °C, met een relatieve luchtvochtigheid van 50 tot 70% en een verlichtingssterkte van ongeveer 10 tot 20 kilolux.[11] De plant groeit voornamelijk onder de 100 meter hoogte,[12][14][24] maximaal tot rond de 400-500 meter.[8][18] Er is geen droge tijd dus de vegetatieperiode is het hele jaar door.
Bedreiging
bewerken
Bijna alle orchideeën in Madagaskar worden bedreigd door verwoestijning, houtkap en brandlandbouw. De meest zeldzame, zoals Angraecum sesquipedale, worden meestal meer bedreigd door export naar particulieren, waardoor de plant geen kans meer heeft op voortplanting.[25]
A. sesquipedale werd voor het eerst buiten Madagaskar gebracht in 1855 door missionaris William Ellis naar het Verenigd Koninkrijk, waar de plant in 1857 de eerste maal bloeide.[26] De plant zou minder mooi zijn in het wild dan gekweekte exemplaren.[27] Toch wordt A. sesquipedale weinig gekweekt in privécollecties, ondanks grote belangstelling vanuit de evolutiebiologie.
De plant staat in appendix II van CITES, wat betekent dat exemplaren of zaden daarvan alleen mogen worden uitgevoerd uit Madagaskar als daar een speciale CITES-vergunning voor is verleend.[25][28] Angraecum sesquipedale staat echter niet op de Rode Lijst van de IUCN.[2]
De flora van Madagaskar wordt onder andere beschermd door Madagascar National Parks. De plant komt voor in de beschermde gebieden Nationaal park Masoala en Nationaal park Andohahela.[8][29] Deze parken behoren tot het werelderfgoed de regenwouden van de Atsinanana.[30]
Morfologie
bewerken
A. sesquipedale kan groeien tot een hoogte van 1 meter,[31] maar kan ook een hoogte bereiken van (boven de) 1,2 meter.[25][32] De groeiwijze lijkt op die van het orchideeëngeslacht Aerides.
De wortels zijn donkergrijs, dik, en komen uit stam van de orchidee. Er zijn meestal weinig wortels en zij hechten zich stevig aan de boombast vast.[21] De wortels kunnen zich enkele meters plat over de bast verspreiden.[24][32]
De bladeren zijn donkergroen met een beetje grijsachtige tint. Ze zijn meestal rond de 20 tot 40 lang en 6 tot 8 centimeter breed.[25][31]
De soort kent de variëteiten:
- A. sesquipedale var. angustifolium Bosser & Morat[33][34][35]
- Synoniem Angraecum bosseri Senghas
- A. sesquipedale var. sesquipedale
Variëteit angustifolium heeft de neiging kleiner te zijn dan de variëteit sesquipedale en smallere bladeren te hebben.[24]
Het aantal chromosomen van A. sesquipedale is 2n = 42.[36]
Bloem
bewerken
De stervormige bloemen zijn vaak 12 centimeter in diameter. Gewoonlijk produceert een exemplaar 1 tot 5 bloemen per keer.[21][37] Elke bloem telt zes kroonbladeren en opent met een lichtgroene kleur, die in een paar dagen roomwit wordt met een lichtgroene tint.[24][32] De hoeveelheid groen in de bloem kan variëren.[21] Er wordt ook beweerd dat de kleurverandering van een wild exemplaar sterker is dan een gekweekte plant.[38] De kroonbladeren hebben een lengte van 7 tot 8 centimeter en een breedte van 2,5 tot 3 centimeter.
De kelkbladeren hebben de neiging om langer groen te blijven dan de bloembladeren. In de loop der tijd worden deze geelachtig. Als de bloem begint te verwelken worden deze oranje en later bruin.[39] De kelkbladeren worden 7 tot 9 centimeter lang en vaak 2 centimeter breed.
Een opvallend kenmerk van de bloem is dat deze zeer lange sporen heeft. Een spoor kan wel 27 tot 43 centimeter lang worden.[40] Aan het einde van een spoor is een kleine hoeveelheid nectar te vinden van meestal 40 tot 300 microliter. In het algemeen hebben langere sporen meer nectar. Dit nectar vult een spoor van het uiteinde tot 7 à 25 centimeter.[38] De nectar bevat de suikers fructose, sacharose, glucose en raffinose.[41]
Voortplanting
bewerkenBloei
bewerkenDe bloeiperiode loopt van juni tot september, waarvan de meeste bloemen in augustus verwelken.[18] Wanneer de bloem werd geteeld in Europa, bloeide deze echter in december en januari. Dit heeft te maken met de kamertemperatuur.[42]
De bloemen produceren een zeer intense kruidige geur die gemakkelijk een kamer kan vullen. Deze geur is alleen aanwezig tijdens de nacht en doet denken aan de geur van een lelie of Nicotiana-soorten.[43] De geur bestaat uit ongeveer 39 verschillende chemische bestanddelen. De grootste concentraties zijn isovaleraldoxime, methylbenzoaat, benzylalcohol, isovaleronitrile, benzylbenzoaat, 2-fenylethanol, 3-methylbutanal en phenylacetaldoxime.[43] Nadat de bloem is bevrucht neemt de krachtige geur snel af.[39]
Bestuiving
bewerkenTheorieën
bewerken
Het was lange tijd een raadsel hoe de plant bestoven kon worden, aangezien het spoor opmerkelijk lang is. Na verzending van meerdere bloemen van A. sesquipedale door James Bateman, merkte Charles Darwin het uiterst lange spoor op.[44] Darwin bracht in 1862 zijn ideeën uit over de vindingrijkheid van Britse en buitenlandse orchideeën om bevrucht te worden door insecten. Zijn theorie was dat er een mot moest zijn met een tong die lang genoeg was om de nectar te bereiken. Hij kwam tot deze conclusie na een vergeefse poging om het stuifmeel van de bloem met behulp van naalden en haren te verwijderen. Pas nadat een cilinder met een diameter van 0,25 centimeter of groter zich voor de ingang van het spoor bevindt, kan er pollen worden overgedragen aan het lichaam.[45] De volgende bezochte orchidee zou dan op dezelfde manier bestoven moeten worden.[46]
Enige tijd na zijn publicatie werd deze theorie belachelijk gemaakt omdat men niet geloofde dat er een mot bestaat met een tong van 35 centimeter.[26][47] Na de publicatie van Darwin publiceerde George Campbell, 8e Hertog van Argyll, in 1867 een boek met de titel Reign of Law, waarin hij stelde dat de orchidee wel door een bovennatuurlijk wezen moest zijn gemaakt.[48] Alfred Russel Wallace antwoordde in hetzelfde jaar met een schrift, genaamd Creation by law, waarin hij in detail beschreef hoe de bloem door evolutiebiologie is ontstaan.[49]
Zowel Darwin als Wallace lieten ter verduidelijking zien wat er zal gebeuren met een orchidee met een kort spoor en met een lang spoor.[46][50] Als een mot nectar gaat halen bij een kort spoor kan de tong gemakkelijk de nectar bereiken zodat deze het pollen niet aanraakt.[49] De orchidee met de langere sporen zal wel worden bestoven: de mot kan het nectar niet krijgen als hij te ver van de bloem vliegt, dus moet hij het pollen wel aanraken. Bloemen met grote sporen hebben dus een grotere overlevingskans.[45] Zo zou A. sesquipedale een zeer lang spoor ontwikkeld hebben. De mot ontwikkelt op zijn beurt dan weer een langere tong, waarmee deze meer nectar kan eten.
Ontdekking
bewerkenIn 1873 schreef William Alexander Forbes een artikel in het tijdschrift Nature over de mot en vroeg daarin of deze was gevonden.[51] In hetzelfde jaar kreeg hij antwoord op de vraag van Hermann Müller. Hij schreef dat zijn broer Fritz Müller een mot had ontdekt met een tong van 30 tot 33 centimeter lang. Deze mot werd echter ontdekt in Brazilië en kon dus niet de bestuiver van A. sesquipedale zijn.[52][53]
Pas in 1903 werd een dergelijke mot ontdekt in Madagaskar door Lionel Walter Rothschild en Karl Jordan.[54] Dit bevestigde de voorspelling van Darwin. De mot werd Xanthopan morganii praedicta, als ondersoort van Xanthopan morganii. Praedicta werd gegeven ter ere van het feit dat het bestaan ervan werd voorspeld door Darwin: praedicta betekent 'voorspeld'. De ondersoort bleek later echter ongeldig te zijn, het is identiek aan de soort op het vasteland.
De mot nadert 's nachts de bloem en ruikt of het de juiste orchideeënsoort is. De mot rolt zijn tong uit en drinkt tegen de bloem aan van de nectar, dit duurt ongeveer zes seconden.[38]
Andere theorie
bewerkenLutz Thilo Wasserthal publiceerde in 1997 zijn theorie.[38] Deze zegt dat de motten steeds verder van de bloem af gingen vliegen waardoor ze een langere tong moesten krijgen. Dit zouden ze doen om een aanval van springspinnen te voorkomen. De sporen van de A. sesquipedale zouden hierom langer moeten worden. Met andere woorden, de sporen hebben zich aangepast op de bestuiver en niet andersom. Er is ook waargenomen dat de motten heen en weer bewegen, vermoedelijk om de springspinnen te ontwijken.[55] Er zijn echter nog nooit springspinnen aangetroffen op de bloemen.[56] Ook zouden vleermuizen en vogels grotere gevaren moeten zijn.
Verwante soorten
bewerkenIn 2008 voerde Micheneau et al. een cladistiche analyse van de Angraecum-soorten. Ze kregen onder andere de volgende resultaten:[57]
| 0.58 |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De analyse gaf aan dat Angraecum cucullatum het meest verwant is aan A. sesquipedale.
Hybriden
bewerkenDe eerste Angraecum-hybride werd gemaakt door John Seden, een medewerker van Veitch Nurseries. Deze werd tentoongesteld op 10 januari 1899.[58] Het werd A. Veitchii genoemd, maar kreeg ook de naam King of the Angraceum hybrids. Het was een kruising tussen A. sesquipedale en A. eburneum.[58][59] De bloemen lijken enigszins op die van A. leonis. Een andere veel voorkomende kruising van de A. sesquipedale is de A. Crestwood, dat is een kruising tussen A. sesquipedale en A. Veitchii.
A. sesquipedale kent de volgende hybriden:[60][61][62]
Interspecifieke hybriden
- Angraecum 'Appalachian Star' (Angraecum sesquipedale × Angraecum praestans)
- Angraecum 'Crestwood' (Angraecum 'Veitchii' × Angraecum sesquipedale)
- Angraecum 'Dianne's Darling' (Angraecum sesquipedale × Angraecum Alabaster)
- Angraecum 'Lemförde White Beauty' (Angraecum magdalenae × Angraecum sesquipedale)
- Angraecum 'Malagasy' (Angraecum sesquipedale × Angraecum sororium)
- Angraecum 'Memoria Mark Aldridge' (Angraecum sesquipedale × Angraecum eburneum subsp. superbum)
- Angraecum 'North Star' (Angraecum sesquipedale × Angraecum leonis)
- Angraecum 'Ol Tukai' (Angraecum comorense × Angraecum sesquipedale)
- Angraecum 'Orchidglade' (Angraecum sesquipedale × Angraecum giryamae)
- Angraecum 'Rose Ann Carroll' (Angraecum eichlerianum × Angraecum sesquipedale)
- Angraecum 'Sesquibert' (Angraecum sesquipedale × Angraecum humbertii)
- Angraecum 'Sesquivig' (Angraecum viguieri × Angraecum sesquipedale)
- Angraecum 'Star Bright' (Angraecum sesquipedale × Angraecum didieri)
- Angraecum 'Veitchii' (Angraecum eburneum × Angraecum sesquipedale)
- Angraecum 'Wolterianum' (Angraecum sesquipedale × Angraecum eburneum)
Intergenerische hybriden
- ×Angranthes 'Grand Star' (Angraecum sesquipedale × Aeranthes 'Grandiose')
- ×Angranthes 'Paille en Queue' (Angraecum sesquipedale × Aeranthes arachnites)
- ×Angranthes 'Sesquimosa' (Aeranthes ramosa × Angraecum sesquipedale)
- ×Chouara 'Kaohsiung Dream' (Angraecum sesquipedale × Doritaenopsis 'Ruey Lih Beauty')
- ×Eurygraecum 'Lydia' (Angraecum sesquipedale × Eurychone rothschildiana)
- ×Vandaecum 'Enzomondo Amore' (Vanda Rothschildiana × Angraecum sesquipedale)
- ×Vandaecum 'Prof. Burgeff' (Angraecum sesquipedale × Vanda sanderiana)
Trivia
bewerken- De plant stond in 1974 op een postzegel uit Equatoriaal-Guinea van 8 Equatoriaal-Guinea peseta.[63] Ook stond de A. sesquipedale in 2000 op een postzegel van Burkina Faso voor 260 CFA-frank[64] én op een postzegel uit Benin, voor 135 CFA-frank.[65] In Madagaskar zelf kwam de plant in 1963 op een postzegel van 12 Malagassische frank[66] en in 2005 op een postzegel van 1500 Malagassische frank.[67][68]
Bronnen
bewerken- ↑ (en) Notes on Orchid Names, Coalition for Orchid Species
- ↑ a b (en) Angraecum sesquipedale (Christmas star orchid), kew.org
- ↑ Histoire particulière des plantes orchidées recueillies sur les trois îles australes d'Afrique - Thouras, 1822.
- ↑ J. Arditti, J. Elliott, I.J. Kitching, L.T. Wasserthal - 2012: ’Good Heavens what insect can suck it’– Charles Darwin, Angraecum sesquipedale and Xanthopan morganii praedicta. Botanical Journal of the Linnean Society 169 (3): 403–432
- ↑ a b Mayr & Schmucker, 1998: Orchid Names and their Meaning
- ↑ (en) Flasks of Angraecum sesquipedalis 'Philips' × 'Morris', lab.troymeyers.com
- ↑ Synonyms of Christmas Orchid (Angraecum sesquipedale), Encyclopedia Of Life
- ↑ a b c d (en) Madagascar Catalogue, eFloras.org
- ↑ Angraecum sesquipedale op Tropicos. Gearchiveerd op 12 september 2019.
- ↑ (en) K. Frazer, 2012: Orchid with link to Charles Darwin blooms on campus, news.cornell.edu. Gearchiveerd op 15 februari 2018.
- ↑ a b Orchid Care Tips. Gearchiveerd op 21 januari 2020.
- ↑ a b c d (en) Eden Project: Madagascar orchid. Gearchiveerd op 9 oktober 2014.
- ↑ (en) Universiteit van Californië - Berkeley: Where did all of Madagascar's species come from?. Gearchiveerd op 30 april 2021.
- ↑ a b (en) Meyers Conservatory: Established Seedlings of Angraecum sesquipedale 'W3657' × self
- ↑ (en) San Diego Zoo: Orchid: Star of Bethlehem Orchid
- ↑ (en) Hawaii Tropical Botanical Garden: Orchidaceae. Gearchiveerd op 23 februari 2020.
- ↑ (en) Brooklyn Botanic Garden: Brooklyn Orchids. Gearchiveerd op 19 januari 2021.
- ↑ a b c F. E. Hillerman, 1975: Angraecum sesquipedale: the Comet Orchid. Orchid Digest 39 (3): 104–105
- ↑ M. Kluge, B. Vinson & H. Ziegler, 1997: Ecophysiological Studies on Orchids of Madagascar: Incidence and Plasticity of Crassulacean Acid Metabolism in Species of the Genus Angraecum Bory. Plant Ecology (Springer) 135 (1): 46–47
- ↑ J. A. Fowlie, 1969: The Curious Tryst of the Star Orchid of Madagascar (Angraecum sesquipedale). Orchid Digest 33 (7): 209.
- ↑ a b c d W. Ellis, 1858: Three visits to Madagascar during the years 1853-1854-1856: including a journey to the capital: with notices of the natural history of the country and of the present civilization of the people. John Murray. a: p. 177-178 | b: p. 40-41 | c&d: p. 41-42
- ↑ H. Mayr, 2005: Beautiful Angraecum and Aerangis: An Expedition to Madagascar. Orchid Digest 69 (1): 13.
- ↑ In de literatuur van Hillerman staat dat de A. sesquipedale alleen groeit op plekken met een neerval van 80 tot 100 centimeter per jaar.
- ↑ a b c d J. Stewart, J.Hermans & B. Campbell, 2006: Angraecoid Orchids: Species from the African Region. Timber Press, Portland, Oregon.
- ↑ a b c d (en) Darwin’s orchid threats, Wildscreen Arkive
- ↑ a b N. A. van der Cingel, 2001: An Atlas of Orchid Pollination Taylor & Francis. p. 155
- ↑ W. J. Bean, 1891: Garden Flora: Angræcums. The Garden an Illustrated Weekly Journal of Horticulture in all its Branches (London) 39: 437
- ↑ (en) Angraecum sesquipedale op Tropicos. Gearchiveerd op 12 september 2019.
- ↑ (en) masoalaforestlodge.com. Gearchiveerd op 15 mei 2021.
- ↑ UNESCO: Regenwouden van Atsinanana. Gearchiveerd op 19 januari 2019.
- ↑ a b J. Stewart & B. Campbell, 1970: Orchids of Tropical Africa. A.S. Barnes & Co. p. 50
- ↑ a b c I.F. La Croix, 2008: The New Encyclopedia of Orchids: 1500 Species in Cultivation. Timber Press, Portland, Oregon.
- ↑ (en) Tropicos: Angraecum sesquipedale var. angustifolium. Gearchiveerd op 12 september 2019.
- ↑ J. Bosser & P. Morat, 1972: Contribution à l'étude des Orchidaceae de Madagascar: 18. Adansonia.Série 2 12 (1): 76–78.
- ↑ L. A. Garay, 1973: Systematics of the Genus Angraecum (Orchidaceae). Kew Bulletin (Springer) 28 (3): 514.
- ↑ K. Jones, 1967: The Chromosomes of Orchids: II: Vandeae Lindl. Kew Bulletin (Springer) 21 (1): 151
- ↑ R. Warner & H. Williams, 1897: Orchid album: comprising coloured figures and descriptions of new, rare and beautiful orchidaceous plants 11. B. S. Williams & Son. p. 518
- ↑ a b c d L. T. Wasserthal, 1997: The Pollinators of the Malagsy Star Orchids Angraecum sesquipedale, A. sororium, and A. compactum and the Evolution of Extremely Long Spurs by Pollinator Shift. Botanica Acta (Georg Thieme Verlag) 110 (5): 343–359.
- ↑ a b L. Arditti, 1979: Aspects of the Physiology of Orchids. In Woolhouse, H. W. Advances in Botanical Research (Academic Press Inc.) 7: 570.
- ↑ (en) Reader discovers world’s first night-blooming orchid (and other cool species), whyevolutionistrue.wordpress.com. Gearchiveerd op 12 augustus 2014.
- ↑ D. C. Jeffrey, J. Arditti & H. Koopowitz, 1970: Sugar Content in Floral and Extrafloral Exudates of Orchids: Pollination, Myrmecology and Chemotaxonomy Implication. New Phytologist (Blackwell Publishing) 69 (1): 192.
- ↑ Als men de plant laat groeien in een warm huis, bloeit deze rond Kerstmis. Als men gewone kamertemperatuur aanhoudt bloeit de orchidee rond half januari of later.
- ↑ a b R. A. Kaiser, 1993: Bioactive Volatile Compounds from Plants (Ch. 18). In Sugisawa, Hiroshi. On the Scent of Orchids. American Chemical Society. p. a: 246 | b: 247
- ↑ J. R. Topham, F. Burkhardt et al., 1997: The Correspondence of Charles Darwin 10. Cambridge University Press.
- ↑ a b M. Lecoufle, 1982: The Angraecum sesquipedale and Pollinization. Orchid Digest 46 (3): 99
- ↑ a b C. Darwin, 2004 [1862]: On the various contrivances by which British and foreign orchids are fertilised by insects, and on the good effects of intercrossing. Kessinger Publishing.
- ↑ M. A. Rodríguez-Gironés & L. Santamaría, 2007: Resource Competition, Character Displacement, and the Evolution of Deep Corolla Tubes. The American Naturalist (The University of Chicago Press) 170 (3): 455
- ↑ G. Argyll, 2005 [1867]: The Reign of Law. Scholarly Publishing Office.
- ↑ a b G. Kritsky, 1991: Darwin's Madagascan Hawk Moth Prediction. American Entomologist (Entomological Society of America) 37 (4): 206–210.
- ↑ A. R. Wallace, 1867: Creation by Law. Quarterly Journal of Science (John Churchill and Sons) 4: 474–477
- ↑ W. A. Forbes, 1873: Fertilisation of Orchids. Nature 8 (189): 121
- ↑ H. Müller, 1873: Probosces capable of sucking the Nectar of Anagræcum sesquipedale. Nature 8 (194): 223
- ↑ H. Müller, 1878: Macrosilia cluentius. Nature 17 (429): 221.
- ↑ L. W. Rothschild & K. Jordan, 1903: A revision of the lepidopterous family Sphingidae 9. Hazell, Watson & Viney, Ld. p. XXII
- ↑ I. J. Kitching, 2002: The phylogenetic relationships of Morgan's Sphinx, Xanthopan morganii (Walker), the tribe Acherontiini, and allied long-tongued hawkmoths (Lepidoptera: Sphingidae, Sphinginae). Zoological Journal of the Linnean Society (The Linnean Society of London) 135 (4): 473
- ↑ L. Anders Nilsson, 1998: Deep flowers for long tongues. Trends in Ecology and Evolution 13 (7): 259–260.
- ↑ C. Micheneau, B.S. Carlsward, M. F. Fay, B. Bytebier, Th. Pailler & M. W. Chase, 2008: Phylogenetics and biogeography of Mascarene angraecoid orchids (Vandeae, Orchidaceae). Molecular Phylogenetics and Evolution 46 (3): 914
- ↑ a b J. Seden, J. H. Veitch, J. Lindley & J. Paxton, 1899:Societies: Orchid Committee. The Gardener's Chronicle, third series 25. p. 31
- ↑ A. M. Pridgeon & A. Morrison, 2006: The Illustrated Encyclopedia of Orchids. Timber Press. p. 31
- ↑ S. A. Frowine, 2005: Fragrant Orchids: A Guide to Selecting, Growing, and Enjoying. Timber Press. p. 100-101
- ↑ The Royal Horticultural Society, The International Orchid Register.
- ↑ I. F. La Croix & E. La Croix, 2003: African Orchids in the Wild and in Cultivation. Timber Press. p. 78 & 83
- ↑ Postzegel catalogus : Postzegel ‹ Angraecum sesquipedale - Equatoriaal-Guinea, https://colnect.com/
- ↑ Postzegel catalogus : Postzegel ‹ Angraecum sesquipedale - Burkina Faso, colnect.com
- ↑ Postzegel catalogus : Postzegel ‹ Angraecum sesquipedale - Benin
- ↑ (en) Angraecum sesquipedale. Gearchiveerd op 4 maart 2016.
- ↑ (en) UPU: Orchids of Madagascar - Angraecum sesquipedale, wnsstamps.post. Gearchiveerd op 4 maart 2016.
- ↑ (en) Stamp catalog : Stamp ‹ Angraecum sesquipedale - Madagascar, colnect.com
Externe links
- (en) Angraecum sesquipedale in Tropicos.
- (en) Angraecum sesquipedale in de Encyclopedia of Life.