Alken (België)

Alken (Limburgs: Alleke) is een dorp en gemeente in de Belgische provincie Limburg. Alken behoort tot het kieskanton en het gerechtelijk kanton Borgloon en het kiesdistrict Tongeren. Geografisch en landschappelijk behoort de gemeente tot de Haspengouwse fruitstreek, en zij ligt net ten zuiden van de Limburgse provinciehoofdstad Hasselt. Alken telt ruim 11.000 inwoners, die Alkenaars worden genoemd.

• 
  Luchtfoto Alken-Centrum
• 
  Brouwerij van Alken
• 
  Station van Alken aan spoorlijn 21

Alken
Alleke

Gemeente in België
(Details) (Details)
Geografie
Gewest	Vlaanderen
Provincie	Limburg
Arrondissement	Tongeren
Oppervlakte – Onbebouwd – Woongebied – Andere	28,24 km² (2022) 72,63% 15,69% 11,67%
Hoogte	29-58 m
Coördinaten	50° 53' NB, 5° 18' OL
Bevolking (bron: Statbel)
Inwoners – Mannen – Vrouwen – Bevolkings­dichtheid	11.918 (01/01/2024) 49,66% 50,34% 422,1 inw./km²
Leeftijdsopbouw – 0-17 jaar – 18-64 jaar – 65 jaar en ouder	(01/01/2024) 17,4% 59,66% 22,94%
Buitenlanders	4,09% (01/01/2024)
Politiek en bestuur
Burgemeester	Marc Penxten (N-VA)
Bestuur	Groen, N-VA, Vooruit
Zetels 3570(lokale partij) Groen N-VA Vooruit Absoluut Alken(lokale partij)	21 8 2 9 1 1
Economie
Gemiddeld inkomen	22.363 euro/inw. (2021)
Werkloosheids­graad	4,73% (jan. 2019)
Overige informatie
Postcode 3570	Deelgemeente Alken
Zonenummer	011
NIS-code	73001
Politiezone	Kanton Borgloon
Hulpverlenings­zone	Zuid-West Limburg
Website	www.alken.be
Detailkaart
ligging binnen het arrondissement Tongeren in de provincie Limburg
Portaal    België

Toponymie

Alken duikt voor het eerst op in de geschiedenisboeken in 1066 onder de naam Alleche. Vanaf 1180 wordt het officieel Alken maar in de volksmond wordt er nog vaak Alleke gezegd. De naam Alleche zou afgeleid zijn van Ale/Al/Ala, een oudnederfrankisch woord voor riviertje of waterloop en het Gallo-Romeinse woonsuffix -acum (alliacum). Een verwijzing naar het feit dat Alken ontstaan is aan het riviertje de Herk, dat door de gemeente stroomt.

Geschiedenis

Vanaf deze periode was Alken steeds een Luikse enclave in het graafschap Loon. Met uitzondering van de eerste helft van de 13e eeuw, toen de graven van Loon tijdelijk de voogdij over Alken bezaten.

Binnen het gebied bevonden zich meerdere Loonse, Luikse en allodiale cijns- en laathoven; onder meer het cijnshof Blekkenberg (afhankelijk van de abdij van Averbode), het cijnshof Gustingen (waarschijnlijk afhankelijk van de graaf van Loon) en de centrale hoeve op het Laagdorp waar de prins-bisschoppen een zomerverblijf hadden.

Alken had in 1467 te lijden van de plunderingen door soldaten van Karel de Stoute. In 1580 werd het dorp geplunderd door het Spaanse garnizoen van Zoutleeuw en twee jaar later door de soldaten van de graaf van Mansfeld.
In 1631 was Alken het slagveld van een Staats-Spaans treffen.

In 1789 was Alken een van de belangrijkste centra van de Luikse Revolutie. De Franse bezetting, vijf jaar later, luidde echter het einde van het prinsbisdom Luik in. Zo werd Alken in 1795 samen met het graafschap Loon een deel van het het Franse departement Nedermaas.

Na de nederlaag van Napoleon in 1814 werd Alken een deel van de toenmalige provincie Limburg in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden en vanaf de Belgische Revolutie in 1830 tot de Belgische provincie Limburg.

De gemeente werd rond 13 mei 1940 bezet door het Duitse leger en bevrijd op 6 september 1944. Minstens drie weerstanders werden naar het Auffanglager van Breendonk getransporteerd.

In maart en april 2020 werd de gemeente erg zwaar getroffen door de eerste golf van de Coronapandemie. Alken was tijdens deze golf de Belgische gemeente met het grootste aantal positieve testen per inwoneraantal. Meer dan 40 oudere bewoners van de gemeente lieten bij deze uitbraak van COVID-19 het leven.

Geografie

Dorpskernen

De gemeente heeft geen deelgemeentes. Naast Alken-Centrum liggen op het grondgebied nog twee andere dorpskernen, Sint-Joris en Terkoest.

Alken-Centrum ligt in het oosten van de gemeente, tegen Hasselt en Wellen. Het is de oudste en grootste dorpskern van Alken. Het gemeentehuis, de bibliotheek, de sporthal, het jeugdhuis, het OCMW, en de meeste winkels en instellingen zijn hier gelegen. Ongeveer de helft van de inwoners van Alken, ruim 5600, woont in Alken-Centrum.

Uitzicht op Alken-Centrum met tennishallen (links), brouwerij (midden) en Aldegondiskerk (rechts)

Sint-Joris ligt in het zuiden van Alken, tegen de gemeentes Sint-Truiden en Nieuwerkerken. Ongeveer een kwart van de Alkenaren, ruim 2300, woont in Sint-Joris. De naam is afkomstig uit het verhaal van Sint-Joris en de draak.

Uitzicht op het centrum van Sint-Joris vanuit zuidelijke-westelijke richting

Terkoest ligt in het noordwesten van de gemeente, tegen Hasselt en Nieuwerkerken. Ongeveer een kwart van de Alkense bevolking, ongeveer 2500, woont in Terkoest. De naam Terkoest is ofwel afkomstig van een oud woord voor begroeiing of van een volksbenaming voor de locatie namelijk 'Ter Kozen' oftewel 'in de richting van Kozen' (deelgemeente van Nieuwerkerken).

Uitzicht op Terkoest vanuit zuidoostelijke richting

Soms wordt de stationsbuurt rond het station van Alken aan spoorlijn 21 als een vierde kern in Alken gezien. Vroeger was er een schooltje, maar dat is verhuisd naar het centrum van Alken.

Nabijgelegen kernen

Sint-Lambrechts-Herk, Terkoest, Sint-Joris, Ulbeek, Wellen, Wimmertingen

Demografie

Demografische ontwikkeling

• Bron:NIS - Opm:1831 t/m 1970=volkstellingen; vanaf 1980= inwoneraantal per 1 januari

Inwoners van jaar tot jaar op 1 januari 1992 tot heden
jaar	Aantal	Evolutie: 1992=index 100
1992	10.265	100,0
1993	10.354	100,9
1994	10.436	101,7
1995	10.569	103,0
1996	10.681	104,1
1997	10.709	104,3
1998	10.824	105,4
1999	10.882	106,0
2000	10.900	106,2
2001	10.938	106,6
2002	10.975	106,9
2003	10.962	106,8
2004	11.036	107,5
2005	11.034	107,5
2006	11.048	107,6
2007	11.090	108,0
2008	11.152	108,6
2009	11.173	108,8
2010	11.242	109,5
2011	11.277	109,9
2012	11.315	110,2
2013	11.338	110,5
2014	11.398	111,0
2015	11.421	111,3
2016	11.456	111,6
2017	11.495	112,0
2018	11.565	112,7
2019	11.499	112,0
2020	11.626	113,3
2021	11.685	113,8
2022	11.757	114,5
2023	11.839	115,3
2024	11.918	116,1

Politiek

Structuur

De gemeente Alken ligt in het kieskanton Borgloon en het provinciedistrict Sint-Truiden, het kiesarrondissement Hasselt-Tongeren-Maaseik (identiek aan de kieskring Limburg).

Alken		Supranationaal	Nationaal		Gemeenschap	Gewest	Provincie	Arrondissement	Provinciedistrict	Kanton	Gemeente
Administratief	Niveau	Europese Unie	België		Vlaanderen		Limburg	Hasselt			Alken
	Bestuur	Europese Commissie	Belgische regering		Vlaamse regering		Deputatie				Gemeentebestuur
	Raad	Europees Parlement	Kamer van volksvertegenwoordigers	Vlaams Parlement			Provincieraad				Gemeenteraad
Kiesomschrijving		Nederlands Kiescollege	Kieskring Limburg					Hasselt-Tongeren-Maaseik	Sint-Truiden	Borgloon	Alken
Verkiezing		Europese	Federale		Vlaamse		Provincieraads-				Gemeenteraads-

Geschiedenis

(Voormalige) Burgemeesters

Tijdspanne Burgemeester 1796 - 1798 Philippe Monfert 1798 Hubert Godfroid Palmaerts 1798 - 1800 Walther Schoenaers 1800 - 1806 Chretien Wanten 1806 - 1808 Arnold Simons 1808 - 1814 Lambert de Saeren 1814 - 1819 Arnold Simons 1819 - 1820 Albert Joseph de Corswarem 1820 - 1825 Joannes Boes 1825 - 1830 Albert Joseph de Corswarem 1830 - 1840 Adrien François d'Ercketeel 1840 - 1862 Joannes Boes 1862 - 1864 Jan Schouderden 1864 - 1872 Jozef Thijs 1872 - 1875 Joannes Thenaers

Tijdspanne Burgemeester 1875 - 1882 Henri Loix 1882 - 1895 Jan Vannitsen 1895 - 1943 Laurent Wijgaerts 1943 - 1944 Alfons Swartelé 1944 - 1953 Jozef Putzeys 1953 - 1965 Clement Jardin 1965 - 1967 Roger Wijgaerts 1967 - 1970 Clement Robben 1970 - 1975 Clement Jardin 1975 - 1994 Raymond Jeuris (CVP) 1995 - 2000 Magda Hanssen (CVP) 2001 - 2011 Hendrik Verbrugge (CD&V) 2011 - 2012 Frank Deloffer (CD&V) 2013 - heden Marc Penxten (N-VA)

Legislatuur 2007 - 2012

De nieuwe partij KristalHelder (KH) haalde uit het niets 6 mandaten. Burgemeester was Hendrik Verbrugge, hij leidde een coalitie van CD&V, VLD en sp.a. OCMW-voorzitster was Magda Hanssen (CD&V). In 2007 verliet Open Vld de bestuursmeerderheid en werd ze vervangen door KH, wel bleven de drie Open Vld-schepenen op post. Twee maanden na de verkiezingen was die laatste partij uit elkaar gevallen; onder andere Hilde Bollen en Erik Buntinx verlieten toen de partij en gingen verder onder de naam 'Positief Alken'. Kort daarop stapte KristalHelder uit de bestuursmeerderheid. Sindsdien werd de meerderheid gevormd door CD&V, sp.a en enkele onafhankelijken. Eind augustus 2012 verliet schepen Marc Rego Open Vld en sloot hij zich aan bij Echt Voor Alken (evA).

Legislatuur 2013 - 2018

Lijsttrekkers bij de verkiezingen van 2012 waren voormalig LDD-er Sylvan Engelen (Om-Mekaar), Marc Rego (evA), Frank Vroonen (Groen), Marc Penxten (N-VA), Andrea Achten (sp.a), Frank Deloffer (CD&V) en Igor Philtjens (Open Vld). Burgemeester is Marc Penxten van de N-VA. Hij leidt een coalitie van N-VA, Open Vld en Groen. Samen hebben ze de meerderheid met 13 op 21 zetels. Voorts bestaat het schepencollege uit André Vanhex, Filip Vanvinckenroye, Anita Vanhove-Reekmans (allen Open Vld), Ingrid Loix, Cindy Vandormael (beide N-VA). Frank Voonen (Groen) is OCMW-voorzitter.

Resultaten gemeenteraadsverkiezingen sinds 1976

Partij of kartel		10-10-1976		10-10-1982		9-10-1988		9-10-1994		8-10-2000		8-10-2006		14-10-2012		14-10-2018		13-10-2024
Stemmen / Zetels		%	19	%	21	%	21	%	21	%	21	%	21	%	21	%	21	%	21
	Agalev1/ Groen!2/ Groen3	-		-		-		14,851	3	18,621	4	13,262	2	11,013	2	16,13	3	13,23	2
	SP1/ EVAA/ sp.a2/ Helemaal Alken3/ Vooruit4	7,731	0	48,48A	10	19,081	3	15,421	3	18,531	4	13,662	2	10,772	2	6,73	0	8,64	1
	GB1/ EVAA/ PVV2/ VLD3/ Open Vld4/ 3570B	40,181	8			32,682	7	30,93	7	26,743	6	20,443	4	22,734	5	24,44	6	33,2B	8
	CVP1/ CD&V2/ 3570B	52,091	11	51,521	11	48,241	11	36,261	8	31,281	7	27,342	7	25,662	6	8,82	1
	KRISTALHelder1/ N-VA2	-		-		-		-		-		25,301	6	24,022	6	44,02	11	34,92	9
	Absoluut Alken	-		-		-		-		-		-		-		-		10,1	1
	Anderen(*)	-		-		-		2,56	0	4,83	0	-		5,8	0	-		-
Totaal stemmen		5978		6715		7298		7721		8124		8432		8573		8908		6340
Opkomst %						96,38		95,64		96,13		96,76		95,08		95,9		67,8
Blanco en ongeldig %		1,79		3,11		3,27		4,35		4,41		3,91		4,37		4,4		1,6

De zetels van de gevormde meerderheid staan vetjes afgedrukt. De grootste partij is in kleur.
De rode cijfers naast de gegevens duiden aan onder welke naam de partijen telkens bij een verkiezing opkwamen.
(*) 1994: R.V. (2,56%) / 2000': R.V. (4,83%) / 2012: evA (4,51%), Om-Mekaar (1,29%)

Bezienswaardigheden

• De Sint-Aldegondiskerk, met een toren van 1385.
• Kasteel Rodenpoel of Corswarem
• Watermolens op de Herk:
  • Dorpsmolen
  • Groenmolen
  • Nieuwe Molen in kerkdorp Terkoest
• Knipscheerkapel

Daarnaast zijn er nog diverse boerderijen in vakwerkbouw in de gemeente aanwezig.

Zie ook: Terkoest en Sint-Joris, voor de bezienswaardigheden aldaar.

Zie ook: Lijst van onroerend erfgoed in Alken

Natuur en landschap

Alken is gelegen in Vochtig-Haspengouw. Het dorp heeft zich ontwikkeld in de vallei van de Herk, die in noordwaartse richting stroomt en de Mombeek in zich opneemt. Hier bevindt zich het natuurreservaat Mombeekvallei waar ook gemarkeerde wandelingen zijn uitgezet. Andere beken in Alken zijn de Simsebeek en de Kozenbeek. Hier vindt men vochtige gebieden die later met populieren werden beplant. De hoogte overschrijdt zelden de 60 meter.

Landschap van Alken tijdens de lente - riviertje de Herk

Cultuur

Heraldiek

Vlag

Zie Vlag van Alken voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De Alkense vlag bestaat uit 3 horizontale banden: rood, wit en geel. De gemeente Alken kreeg deze vlag toegewezen op 24 februari 1981.

Wapenschild Sint-Aldegondis

Op 24 februari 1981 werd aan de gemeente Alken een wapenschild toegekend. Dit wapenschild stelt het natuurkleurige borstbeeld van St.-Aldegondis voor op een rode achtergrond. Een witte duif houdt een witte sluier boven het hoofd van de abdis. St.-Aldegondis is gekleed in het witte ordekleed van de Benedictinessen en draagt een gouden boek in haar rechterhand. In haar linkerhand houdt ze een gouden kromstaf.

In heraldische taal luidt de tekst als volgt: "Van keel beladen met een natuurkleur aanziende borstbeeld van Sint-Aldegondis dragend het ordekleed der Benedictinessen, in de rechterhand houdende een boek en in de linker een albatiale kromstaf, beide van goud, achter het hoofd een nimbus van hetzelfde; de Heilige getopt met een nederdalende H. Geest (duif)".

In de Sint-Aldegondislaan staat een kapel, die aan haar werd opgedragen. Ze wordt aangeroepen in de hoop kanker te genezen. Alken viert haar feestdag op 30 januari.

Dialect

Alken heeft een eigen dialect, dat behoort tot de West-Limburgse dialecten. Kenmerkend voor het dialect is uitspreken van woorden die in het Nederlands met sch- beginnen als 'sg', en de aanwezigheid van tonaliteit (het gebruik van stoot- en sleeptonen).

Museum

Het heemkundig museum Zoe was Alleke, aan Alkerstraat 93a.

Heemkundige kring

Alken was een van de zes Vlaamse gemeenten die in 2015 geselecteerd was in een grootschalig genetisch genealogisch onderzoek aan de KU Leuven met medewerking van de Geschiedkundige en Heemkundige kring van Alken. Hierin werd de Y-chromosomale variatie onderzocht van mannen die via diepe vaderlijke stambomen een link met het dorp hadden.

Economie

Brouwerij Alken

Alken is vanouds een landbouwgemeente. Later kwam hier ook fruitteelt bij. De industriële activiteiten beperkten zich tot kleinschalige potten- en pannenbakkerijen. Ook waren er een tiental (kleine) brouwerijen. Daar kwam verandering in toen in 1923 de Brouwerij van Alken werd opgericht, die uitgroeide tot een der belangrijkste van België. Hier wordt het bier Cristal Alken gebrouwen.

In 1966 werd Alken tot economisch ontwikkelingsgebied uitgeroepen en werd het bedrijventerrein Kolmen aangelegd. Dit zorgde voor een verdere industriële ontwikkeling van de gemeente.

Sport en recreatie

Alken beschikt over een recreatiepark van 10 ha, De Alk genaamd, met speeltuin, vijver met roeiboten en waterfietsen, verkeerstuin voor kinderen, minigolf en petanque.

Grenzend aan het recreatiepark bevindt zich de sporthallen, een recent vernieuwd skatepark en TC De Alk.

Er zijn verschillende sportclubs actief in Alken:

• ACA - Atletiekclub Alken
• Badmintonclub Drive de Alk
• Curve Bowls Club De Alk
• FC Alken
• Fietsclub Cristal Alken vzw
• Taekwondo vereniging Chingu Alken vzw
• Tafeltennisclub TTC Alken
• Vissersclub Vriendenkring Terkoest
• ZVK Alken

Geboren

• Patrick Snijers, rallyrijder

Externe links

• Officiële site
• Onroerend erfgoed - Alken (gearchiveerd)

Bronnen, noten en/of referenties

• Werkgroep Jaar van het Dorp - Culturele Raad Alken - Zo was... Alken - C. de Vries - Brouwers - 1978 (ISBN 90-6174-169-6)
• Gemeentebestuur mmv de Geschied- en Oudheidkundige kring van Alken - De geschiedenis van een gemeente - Alken - tussen mammoet en computer - 1994 (ISBN 90-900720-2-0)

Mediabestanden

Zie de categorie Alken, Belgium van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Gemeente Alken

Dorpen: Sint-Joris · Terkoest · Alken-centrum
Gehuchten: Blekkenberg · Buls · Hemelsveld · Hulzen · Nachtegaal · Paradijs · Plein · Rozenkrans · Stationsbuurt · Ter Linden · Waterkant · Wolfke · Zwarte Winning
Waterlopen: Herk · Mombeek · Simsebeek · Kozenbeek
Watermolens: Nieuwmolen · Herckermolen · Groenmolen · Dorpsmolen · Gustingenmolen
Stations: Station Alken · Station Hendrikstraat (voormalig)
Belgische gemeenten · Arrondissement Tongeren · Limburg · Vlaanderen

Gemeenten in de provincie Limburg

Alken · As · Beringen · Bilzen · Bocholt · Borgloon · Bree · Diepenbeek · Dilsen-Stokkem · Genk · Gingelom · Halen · Ham · Hamont-Achel · Hasselt · Hechtel-Eksel · Heers · Herk-de-Stad · Herstappe · Heusden-Zolder · Hoeselt · Houthalen-Helchteren · Kinrooi · Kortessem · Lanaken · Leopoldsburg · Lommel · Lummen · Maaseik · Maasmechelen · Nieuwerkerken · Oudsbergen · Peer · Pelt · Riemst · Sint-Truiden · Tessenderlo · Tongeren · Voeren · Wellen · Zonhoven · Zutendaal
België: Provincies · Gemeenten