Adolf Wölfli
Adolf Wölfli (Bowil bij Bern, 29 februari 1864 - Waldau bij Bern, 6 november 1930) was een Zwitserse beeldend kunstenaar, componist en auteur. Zijn tekeningen zijn het schoolvoorbeeld van outsider art die meestal Art brut genoemd wordt.
Leven en werk
bewerkenAdolf Wölfli werd geboren als jongste van zeven kinderen. Hij had een moeilijke jeugd en werd psychisch en seksueel misbruikt. Zijn vader, die alcoholist was, liet in 1870 de familie in de steek. Zijn moeder stierf in 1873. Adolf Wölfli werkte als hulpje en knecht bij verschillende boeren in Schangnau. In 1890 werd hij wegens pogingen tot verkrachting van een vijfjarig en een veertienjarig meisje veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf. Drie jaar na zijn vrijlating pleegde hij weer een soortgelijke misdaad en kwam hij terecht in een psychiatrische inrichting, Waldau bij Bern, waar bij hem een schizofrene storing werd vastgesteld. Hij leed aan intense hallucinaties, was erg verward en opstandig en werd aanvankelijk ondergebracht in isolatie.
De rest van zijn leven vanaf 1895 tot aan zijn dood bracht hij door in deze inrichting. In deze vijfendertig jaar schiep hij een omvangrijk oeuvre van ongeveer 1460 tekeningen, 1560 collages en vijfentwintigduizend pagina's in schriften, die als fantastische dagboeken gevuld waren met verhalen, gedichten, tekeningen en muziekcomposities.
Het overgrote deel van het werk ontstond op zijn zeven vierkante meter grote kamertje, met potlood en kleurpotlood op dun houthoudend papier van geringe kwaliteit. Hij verwerkte daarin indrukken, die hij had opgedaan in Schangnau, Bern, de Waldau kliniek en het Emmental. Dit waren de enige plekken die hij had leren kennen.[1]
Zijn psychiater Walter Morgenthaler wijdde in 1921 een boek aan zijn werk: Ein Geisteskranker als Künstler. Dit was het eerste boek dat een aan schizofrenie lijdende patiënt serieus nam als beeldend kunstenaar.
Morgenthaler beschrijft hoe Wölfli iedere maandagmorgen werd voorzien van twee grote vellen onbedrukt krantenpapier en een nieuw potlood. Het potlood was na twee dagen helemaal verbruikt en Wölfli moest zich dan behelpen met wat hij van andere patiënten kon krijgen en met uiterst kleine stompjes, die hij had opgespaard, en zelfs met losse punten, die hij tussen zijn nagels klemde. Wölfli verzamelde ook pakpapier en iedere andere soort papier, die hij kon bemachtigen. Eén keer per jaar, met kerstmis, kreeg hij van de kliniek een doos kleurpotloden, waarmee hij hooguit twee à drie weken uit de voeten kon. Typerend in zijn werk is een soort 'angst voor de leegte', horror vacui, die maakt dat geen enkel hoekje van de ondergrond ongebruikt blijft.
Bekendheid
bewerkenPas jaren na zijn dood werd Wölfli's werk, dat zich buiten de gangbare kunstwereld bevond, bekend bij een groter publiek. De Franse kunstschilder Jean Dubuffet exposeerde in 1948 honderdtwintig tekeningen van Wölfli in de Compagnie de l'Art Brut in Parijs. In 1972 werd zijn werk tentoongesteld op de Documenta in Kassel onder de noemer 'kunst van psychisch gestoorden'.
Wölfli's oeuvre wordt sinds 1975 bewaard en wetenschappelijk toegankelijk gemaakt door de Adolf-Wölfli-Stiftung van het Kunstmuseum Bern. Zijn graf op het Schosshaldenfriedhof in Bern is intussen opgeheven.
Muziekstukken
bewerkenOndanks de onorthodoxe wijze waarop Wölfli zijn muzikale composities optekende blijken zijn composities wel degelijk uitvoerbaar. Uit een foto, waarop Wölfli met een zelfgemaakte papieren trompet te zien is, blijkt dat hij ook zelf pogingen ondernam zijn muziek ten gehore te brengen. Hij betitelde zich af en toe als 'componist'.[2]
Zijn kunst heeft meerdere andere componisten geïnspireerd, bijvoorbeeld:
- Wolfgang Rihm: Wölfli-Liederbuch voor basbariton en piano (1980); orkestbewerking 1981
- Georg Friedrich Haas: Mini-opera Adolf Wölfli (1981)
- Per Nørgård: Opera Der göttliche Tivoli (1983)
Meer muzikale uitvoeringen zijn te vinden op de website van de Adolf-Wölfli-Stiftung.
Galerie
bewerken-
Skt-Adolf-Thron -Flühe-Blume -
Zungsang-Skt.-Adolf-Roosali, 1917 -
Irren-Anstalt Band-Hain, 1910 -
Trottoir uf d'r Skt.-Adolf-Mutter-Fahr-Straße, 1912 -
Medizinische Fakultät, 1905 -
Muzieknotatie, ca. 1930
Literatuur
bewerken- Adolf Wölfli - Schreiber, Dichter, Zeichner, Componist, met bijdr. van Daniel Baumann, Marie-Françoise Chanfrault-Duchet, Josef Helfenstein, Louis A. Sass, Elka Spoerri, Harald Szeemann, Max Wechsler en Allen S. Weiss, uitg. Adolf-Wölfli-Stiftung. Wiese-Verlag, Bazel / Kunstmuseum Bern, Bern 1996, ISBN 3-909164-52-8
- Daniel Baumann, Berno Odo Polzer (Uitgever): Kopfwelten. ADOLF WÖLFLI: Schreiber, Dichter, Zeichner, Componist. Wespennest, Graz 2001, ISBN 3-85458-306-0
- Elka Spoerri: The Art of Adolf Wölfli. American Folk Art Museum, New York 2003, ISBN 0-691-11498-6
- Eva Demski: Adolf Wölfli: Ein ganzes Universum in: Eva Demski: Unterwegs. Europäische Verlagsanstalt, Frankfurt am Main 1988
- Von der Wiege bis zum Graab, Oder Durch arbeiten und schwitzen, leiden, und Drangsal bettend zu Fluch. Schriften 1908 - 1912: 2 delen, S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main 1986, Uitg.: Adolf-Wölfli-Stiftung, Kunstmuseum Bern, ISBN 3-10-092243-3
- Walter Morgenthaler: Ein Geisteskranker als Künstler: Adolf Wölfli. Bern 1921. Herdr.: Medusa-Verlag, Wenen 1985, ISBN 3-85446-115-1
Externe links
bewerkenZie ook
bewerken