Denk mee met de inspectie over onderzoek naar examencommissies in het hoger onderwijs

De inspectie doet in 2024-2025 onderzoek naar het functioneren van examencommissies in het hoger onderwijs. We willen weten hoe examencommissies de kwaliteit van de toetsing borgen in vergelijking met 2015 toen de inspectie ook onderzoek naar examencommissies deed. Extra aandacht gaat dit keer uit naar de betrokkenheid van examencommissies bij onderwijsinnovaties en nieuwe ontwikkelingen, zoals de rol van examencommissies bij de invoering van een nieuw curriculum, het werken met portfolio’s over een langere periode, programmatisch  of holistisch  toetsen (een manier van toetsen waarbij gekeken wordt naar de hele ontwikkeling van de student en waarbij een student niet zakt of slaagt op basis van één meetmoment) en het gebruik van generatieve AI (Artifical Intelligence, zoals bijvoorbeeld ChatGPT).

Waarborgen van toetskwaliteit

Op het jaarlijkse festival ‘Leren van toetsen’ organiseerden inspecteurs Martine Pol-Neefs en Maarten Manse een workshop om input te vragen uit het veld voor het onderzoek naar  examencommissies. Tijdens hun workshop bespraken ze met de deelnemers wat de belangrijkste uitdagingen zijn voor examencommissies in het waarborgen van de kwaliteit van toetsen. Hoe zouden examencommissies beter ondersteund kunnen worden in hun activiteiten? Welke gegevens moeten in het inspectieonderzoek boven tafel komen om bij te dragen aan het beter functioneren van examencommissies?

Programmatisch toetsen geeft uitdagingen

Tijdens het festival, en ook in onze workshop, kwam programmatisch of holistisch toetsen uitgebreid aan bod. Bij deze manier van toetsen beoordeel je de student niet op basis van één toets, maar op basis van een portfolio met meerdere onderdelen, waaronder bijvoorbeeld feedback van medestudenten, scores op meerdere toetsen, reflectieverslagen en beroepsproducten. Voor deze onderdelen krijgen studenten geen punten, maar ze krijgen feedback op hun resultaten. Het leren staat centraal, en daarbij mag een student fouten maken.

De WHW (Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek) stamt van ver voor het programmatisch toetsen en is abstract geformuleerd. Met wat goede wil lijkt de wet weinig knelpunten op te leveren, maar biedt tegelijk weinig concrete houvast voor examencommissies.

Uiteindelijk volgt er toch een zak/slaag beslissing op basis van het  portfolio. Maar hoe doe je dat, en wanneer? En hoe kan de examencommissie de kwaliteit van die beslissing borgen? Want als je studenten doorlopend monitort een feedback geeft, dan mag de zak/slaag beslissing geen verrassing meer zijn. Dan is het niet meer voldoende als de examencommissie alleen bij dat beslismoment rond het portfolio een rol heeft. De examencommissies moeten nieuwe manieren vinden om de kwaliteit van de beslissingen over de portfolio’s te borgen.

De WHW (Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek) stamt van ver voor het programmatisch toetsen en is abstract geformuleerd. Met wat goede wil lijkt de wet weinig knelpunten op te leveren, maar biedt tegelijk weinig concrete houvast voor examencommissies. Dit betekent dat ook de inspectie een nieuwe invulling moet geven aan haar toezicht, wil het toezicht relevant blijven voor de hedendaagse invullingen van toetsing.

Een ander issue is de rechtspositie van studenten is bij programmatisch toetsen. Bij de reguliere manier van toetsen kost een onvoldoende de studenten meestal zo’n 5 studiepunten. Dat is te overzien. Maar als je na een half jaar een onvoldoende scoort en je 30 studiepunten misloopt, heb je dan direct een achterstand van een half jaar? Of is herstel mogelijk door nieuw bewijsmateriaal aan het portfolio toe te voegen? En als de examencommissie fraude vermoedt bij een onderdeel van je portfolio dat je maanden geleden inleverde, hoe gaat de examencommissie daar dan mee om? Is fraude dan nog aantoonbaar, zijn er dan passende beroepsmogelijkheden?  

Generatieve AI

Ook het gebruik van generatieve AI roept allerlei vragen op. Kunnen opleidingen hun studenten nog wel take-home tentamens of geschreven opdrachten mee naar huis geven, nu studenten schrijfwerk, maar ook het maken van presentaties, video’s of podcasts grotendeels kunnen uitbesteden aan allerlei online AI-tools zoals ChatGPT. En hoe zit het met kennisveiligheid of het voeden van privacygevoelige informatie aan AI toepassingen? Opleidingen en examencommissies ontwikkelen allerlei spelregels en handleidingen voor het gebruik van generatieve AI voor zowel studenten als docenten en examinatoren, maar worstelen nog dagelijks met dit soort vragen.

Overige punten van aandacht

Andere punten die tijdens de workshop de revue passeerden waren onder meer het werkplek leren (stages) en de rol van examencommissies bij (contract)onderwijs met een kwalificatie van het Nederlands Kwalificatieraamwerk (NLQF). Dit raamwerk geeft duidelijkheid en zekerheid over het niveau van diploma's.

De belangrijkste opbrengst van de workshop was wel de discussie met elkaar. Mensen brachten verschillende perspectieven in en leerden van elkaar.

De opbrengst van de workshop

De belangrijkste opbrengst van de workshop was wel de discussie met elkaar. Mensen brachten verschillende perspectieven in en leerden van elkaar. Voor de onderzoekers van de inspectie gaf het veel input om hun onderzoek relevant te maken voor het onderwijsveld. Ze weten nu beter wat er speelt en waar examencommissies mee worstelen.

Tips en suggesties zijn welkom

Heeft u ook tips of suggesties voor het onderzoek naar het functioneren van examencommissies in het hoger onderwijs? Reageer dan onder deze post.