stichting NIVOZ

Max van Manen en de studie van de fenomenologie, de directe ervaring: 'Schrijven als een methode om pedagogische kennis en betekenis boven te brengen' Van Manen (1942) voeren we op in aflevering zeventien (#17) van een lange reeks aan onderwijsmensen en bronnen die we deze zomer dagdagelijks de revue laten passeren. Om het pedagogische hart warm te houden en onszelf te blijven voeden. Max van Manen had zijn opleiding tot leraar voor het basis- en middelbaar onderwijs voltooid, toen hij op zijn 25ste Nederland verruilde voor Canada. Wat als een tijdelijk verblijf in de Nieuwe Wereld bedoeld was, werd een permanente verhuizing. In Nederland was zijn pedagogische opleiding doordrenkt van de wijsgerige traditie van de fenomenologie, de studie van de directe ervaring, Het doet onderzoek naar hoe dingen verschijnen, gegeven zijn of zich aan ons voordoen in onze pre-reflectieve ‘lived experience’. De fenomenologie streeft er vooral naar de geleefde waarneming en ervaring heel te houden, en weg te blijven van theoretische, polemische, vooronderstellende en emotionele noties die deze directe ervaring bezoedelen. Van Manen werd in Canada geconfronteerd met een diepe intellectuele kloof tussen de Europese pedagogiek en de sterk behavioristische en op systeemanalyse-gestoelde onderwijskundige aanpak. Het is niet vreemd dat Van Manen zich uitdrukkelijk ging bezighouden met het uitbenen van een gedegen methodologie voor onderwijsonderzoek, waarbij hij bruggen sloeg tussen de pragmatische Noord-Amerikaanse tradities (zie o.a. Dewey en de interpretatievere Europese pedagogiek. Dat is ter beider voordeel geweest: de sterk methodologisch gedreven pragmatische traditie won aan diepgang en de Europese fenomenologische traditie, waar de precieze onderzoekaanpak meestal impliciet bleef, kreeg meer methodologische bedding. In 1991 publiceerde Max van Manen het boek ‘The tact of teaching – The meaning of pedagogical thoughtfulness’, een werk waaruit NIVOZ het begrip ‘pedagogische tact’ destilleerde. Daartoe vertaalde hij het werk van fenomenologische pedagogen als Langeveld, Buytendijk en Bollnow en begon hij aan een onderzoek naar fenomenen als pedagogische reflectie, bedachtzaamheid en sensitiviteit. Begripvol handelen, vaak in die split-second die vraagt om een directe respons, doe je niet door er snel even wat theorieën op na te slaan. Eerder is het een zijnskwaliteit die je ontwikkelt door ervaring, door wat je leert van wat goed gaat en wat misgaat, door je aandacht, door de ander daadwerkelijk waar te nemen, door er ‘met huid en haar’ te zijn. Dit portret is geschreven door Geert Bors, die ook als vertaler van Van Manens werk optrad . Er is ook een korte film te bekijken waarin Geert de betekenis van Van Manen in 15 minuten samenvat. https://lnkd.in/ekr4W75y

Zomerzin; woensdag 24 juli: Schreef ik gisteren al over de rol die spoken word kan spelen in onderwijs; ook andere uitingsvormen van hiphop kunnen van waarde zijn. Er zit een project in de pijpleiding waarin ik hier als redacteur dieper op in ga, maar voor nu wil ik je alvast even kennis laten maken met het werk van Aafje de Roest. Tijdens haar studie Nederlands in Utrecht deed ze onderzoek naar mogelijkheden om hiphop en literatuuronderwijs te verbinden. Waar sommige scholen 'de straatcultuur' het liefst buiten de schoolmuren houden (hoe dan?) pleit zij voor een vorm van Hiphop Based Education. Hiphop is de grootste jongerencultuur en daarin schuilt een schat aan ontwikkelmogelijkheden. - Marco, redacteur https://lnkd.in/ebQQB2_K

De tentoonstelling ‘Kinderen van Rotterdam’ heeft een nieuwe plek, het Timmerhuis van de gemeente Rotterdam. En met David is er nog een negende jongere aan toegevoegd, in beeld en in de podcastreeks. Opdat we elk kind blijven zien en horen, in onderwijs en daarbuiten. Dokhuis Hosein Danesh Marco Martens Iris van 't Riet Breedvormend Onderwijs

Zomerzin; dinsdag 23 juli: Als schrijfcoach voor Poetry Circle Nowhere had ik de eer om, alweer een jaar of tien geleden, Jacob Sam-La Rose te ontmoeten. Hij was programmaleider van het Spoken Word Educators-project dat plaatsvond op een aantal scholen in het Verenigd Koninkrijk en daar kon hij geanimeerd over vertellen. Het project hield in dat een spoken word-docent met leerlingen aan de slag ging, als vast onderdeel van het curriculum; ik stelde me voor wat dat zou kunnen toevoegen op de honderden scholen - in alle soorten en maten - waar ik de afgelopen twintig jaar als schrijfdocent was ingevlogen. Die workshops waren namelijk veelal incidenteel, als onderdeel van een cultuurdag of een korte lessenreeks. Altijd zat er dan een leerling tussen die zijn of haar docent had verbaasd met wat hij of zij geschreven had. Ik vroeg me dan altijd af of deze leerlingen wel voldoende ruimte kregen om zich te uiten. De kunstvorm spoken word leent zich daar uitstekend voor, liet ook het Spoken Word Educators-programma zien: op de scholen waar dit als vak werd aangeboden gingen de resultaten van de leerlingen in de volle breedte omhoog. Wat mij betreft volgen we Jacobs voorbeeld en zetten we deze stap ook in Nederland. Weet me te vinden als dit je inspireert om eens te verkennen hoe dat er op jouw school uit zou kunnen zien: ik breng je graag in contact met spoken word-artiesten of organisaties bij jou in de buurt. - Marco, redacteur PS: In het artikel wordt gerefereerd aan Brave New Voices en Louder than a bomb. Even googlen; ook die projecten zijn enorm inspirerend. https://lnkd.in/eFm5TRdf

Luc Stevens spreekt over de psychologische basisbehoeften, ontleend aan de Self Determination Theory van Edward Deci en Richard Ryan. 'Ieder mens is gebouwd om zichzelf te ontwikkelen en heeft een natuurlijke behoefte aan relatie, autonomie en competentie'. Als in voldoende mate is voldaan aan de behoefte aan relatie (‘anderen waarderen mij en willen met mij omgaan’), aan de behoefte aan autonomie (‘ik kan het zelf, hoewel niet altijd alleen’) en aan de behoefte aan competentie (‘ik geloof en heb plezier in mijn eigen kunnen’) is er welbevinden, motivatie, inzet en zin in leren. Wordt hier door opvoeders (ook leraren!) tekortgedaan, dan ontstaan voorspelbaar taakhoudings- en motivatieproblemen op school. Luc Stevens (1941) voeren we op in aflevering zestien (#16) van een lange reeks aan onderwijsmensen en bronnen die we deze zomer dagdagelijks de revue laten passeren. Om het pedagogische hart warm te houden en onszelf te blijven voeden. Prof. dr. Luc Stevens is oprichter van stichting NIVOZ, dat vanaf 2003 na zijn emeritaat als hoogleraar aan de Universiteit Utrecht wordt opgericht. Stevens' signatuur is herkenbaar in vele stromingen van het onderwijs. Zijn publicaties zijn vanzelfsprekend voor lerarenopleidingen; tienduizenden leraren en schoolleiders heeft hij in lezingen of anderszins geïnspireerd. In grote lijnen is te stellen dat Luc Stevens van het als orthopedagoog ‘behandelen’ van jongeren met gedrags- en motivatieproblemen is opgeschoven naar het ‘voorkomen’ van die problemen. Dat doet hij door duidelijk te maken wat de consequenties voor het onderwijssysteem zouden moeten zijn als je de behoeften van alle jongeren serieus neemt. Van 'curriculum' schuift hij op naar 'de leerling'.  Stevens krijgt in zijn academische carrière moeite met de verwording van de sociale wetenschappen tot een smalle positivistische cultuur van meten en afrekenen. Dat is een jas die de pedagogiek en de relatie tussen opvoeder en kind niet goed past. Inspiratie puttend uit een voorhoede van de (bèta)wetenschappen, realiseert hij zich dat meer nadruk moet worden gelegd op complexiteit, netwerken en patronen; dat 'alles met alles te maken heeft' en 'dat alles ertoe doet'. Ook, of juist, in het klaslokaal. De oorspronkelijke drijfveer van NIVOZ ligt bij de ontwikkelingsbehoeften van ieder kind en de consequenties daarvan voor het onderwijs. Hoe komt de ontwikkeling van ieder kind het beste tot zijn recht? Al snel komt daarin de pedagogische relatie tussen leerling en leraar centraal te staan. De frase ‘Zonder relatie geen prestatie’ is van zijn hand. En zo schoof ook de aandacht van het NIVOZ-werk op van kind naar leraar: de leraar zelf als belangrijkste (f)actor in de kwaliteit van onderwijs. Dit portret is geschreven door Rikie van Blijswijk. https://lnkd.in/eii-Qyh8

Flow-ervaringen geven positieve energie. ‘Hij zit er helemaal in’, zeggen we dan. Flow is volgens Mihály Csíkszentmihályi “een ervaring van absorptie in een activiteit, waarbij het zelfbewustzijn verdwijnt, het tijdsbewustzijn verandert en het handelen een waarde in zichzelf heeft.”   De Amerikaans-Hongaars psycholoog Csíkszentmihályi (1934 – 2021) voeren we op in aflevering vijftien (#15) van een lange reeks aan onderwijsmensen en bronnen die we deze zomer dagdagelijks de revue laten passeren. Om het pedagogische hart warm te houden en onszelf te blijven voeden. Csíkszentmihályi was bekend als degene die het begrip flow introduceerde. Flow als een toestand die je bereikt als je iets met hart en ziel doet. Hij was hoogleraar en hoofd van de psychologie-faculteit van de universiteit van Chicago. Hij sprak ook wel van 'transcenders' als hij verwijst naar mensen die veel flow-ervaringen hebben en daarbij kwaliteiten inzetten als medemenselijkheid, gemeenschapszin en sociale intelligentie. Transcenders overstijgen het eigen belang. Flow is besmettelijk, dat wil zeggen dat mensen elkaar kunnen aansteken en zo in een groepsflow kunnen komen. Ook het spelelement is belangrijk bij flow. Flow is een belangrijk concept in de positieve psychologie waarvan Csíkszentmihályi (naast Martin Seligman) de belangrijkste proponent is. Flow wordt zo genoemd omdat enkele personen die door Csíkszentmihályi werden geïnterviewd het bij wijze van metafoor hadden over een “stroom die hen meevoerde”. In die zin is de term “flow” niet gerelateerd aan de uitdrukking “go with the flow”, die betekent dat men zich conformeert aan hetgeen anderen doen. Zijn meest succesvolle boek is Flow: The psychology of optimal experience, dat in 1990 uitkwam en werd vertaald als Creativiteit: Flow en de psychologie van de ontdekking. Rikie van Blijswijk schreef dit portret. https://lnkd.in/eMzVT5KT Dit en bijna veertig andere portretten en bronnen vind je terug in de pedagogische canon op de NIVOZ-website: https://lnkd.in/ehzAvmrR  

De zomervakantie staat weer voor de deur! De komende weken gaan ook wij genieten van rust, lekker weer (hopelijk) en andere culturen. Maar we hebben ook wat leesvoer om je de zomer door te helpen. De komende weken zullen onze redactieleden je om de beurt een week lang meenemen langs mooie, ontroerende, prikkelende en interessante artikelen, podcasts of ander materiaal. Deze week neemt redacteur Marco Martens je mee langs zijn pedagogische voedingsbodem. Zomerzin; maandag 22 juli: Lieve lezers, graag trap ik de week af met een mbo-verhaal. In de tien jaar dat ik er lesgaf, heb ik gemerkt hoe hun zelfvertrouwen en motivatie tijdens de middelbareschooltijd kunnen wegsijpelen bij studenten. Genoemde oorzaken: adhd, dyslexie, of het simpelweg niet kunnen concentreren op een taak die ze niet interessant vinden. In de meeste gevallen zijn er blikken aan interventies opengetrokken die niet leidden tot het gewenste resultaat. In mijn jaren voor de klas leerde ik dat die interventies vaak inefficiënt zijn. In de hiphop had ik vanuit een ander mensbeeld leren kijken en handelen, vanuit vertrouwen in wat iemand kan. Toen ik dat eenmaal wist in te zetten in mijn lespraktijk, kon ik mijn studenten veel beter op weg helpen. Gelukkig zijn er steeds meer mooie initiatieven te vinden die vanuit dat inzicht vertrekken. Zo maakte collega Rob in 2022 een mooie podcast met Nathalie Lecina van Studio Moio waarin ze spreken over wat het oplevert als je studenten zíet. - Marco, redacteur https://lnkd.in/extA2hRM

Over onderwijs als geschenk, als geduld- en verwonderpraktijk. Cornelis Verhoeven (1928-2001) voeren we op in aflevering veertien  (#14) van een lange reeks aan onderwijsmensen en bronnen die we deze zomer dagdagelijks de revue laten passeren. Om het pedagogische hart warm te houden en onszelf te blijven voeden. Verhoeven hield zich intensief bezig met de klassieke filosofie. Hij was ook jarenlang leraar op een school voor voortgezet onderwijs en hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Bovendien was hij een begenadigd schrijver van prikkelende essays. Daaronder zijn er vele die gaan over het onderwijs. De waardigheid van het vak van leraar ging hem zeer ter harte. De centrale thema’s in zijn werk zijn verwondering en dankbaarheid, ontvankelijkheid en geduld, rust en stilte. Deze bieden een tegenwicht tegen oprukkende verschijnselen als het activisme, de rusteloosheid en de nadruk op snelle resultaten in het onderwijs. Cornelis Verhoeven neemt afstand van de maakbaarheidsideologie en pleit voor het ‘niet-planbare’ en ‘niet-berekenbare’ dat de kern van onderwijs uitmaakt: een leraar en leerlingen die zich samen buigen over de zaken uit de wereld. In ‘Inleiding tot de verwondering’ - een van zijn belangwekkende publicaties – is Verhoevens uitgangsstelling eigenlijk heel simpel: niets is vanzelfsprekend. Het hele boek is een vraagteken bij de vanzelfsprekendheid en bij de oppervlakkigheid waarmee we de dingen als ‘zo’ zien. Het is ook een kritiek op de snelheid waarmee we aan de dingen voorbijlopen. In feite is dit een vroege kritiek op de achteloosheid waarmee we met ‘de dingen’ omgaan, of met een actuele term geformuleerd: ons gebrek aan aandacht voor duurzaamheid. We menen de dingen te kennen, gaan er daarom achteloos – of gedachteloos – mee om en daarmee verwaarlozen we in feite - om het heel breed te trekken - de wereld. https://lnkd.in/e_c6H55 Joop Berding schreef in 2022 een boek: ‘Rondom Cornelis Verhoeven - Ruimte voor vertraging in filosofie en onderwijspraktijk’. Hij leverde eerder dit portret aan voor de NIVOZ-website (zie onderstaande link) en verscheen - samen met Hester IJsseling - ook in een podcast over Verhoeven. Zie hier: https://lnkd.in/dUsjcjy En het boek: https://lnkd.in/eYMW4WJw

Zomerzin: zondag 21 juli: Tien jaar geleden kreeg ik het boek ‘Free to learn’ van Peter Gray in handen, met de ondertitel ‘Why unleashing the instinct to play will make our children happier, more self-reliant, and better students for life’. Verbaasd: was dit revolutionaire boek van dezelfde auteur als mijn eerstejaars introductieboek op de psychologie? Werkend aan de afronding van mijn promotieonderzoek werd ik diep geraakt én gemotiveerd: dit denken moet toch breder bekend raken in het onderwijs, en bij al die psychologen? Soms wat provocerend, en op enkele punten door snelle ontwikkelingen ingehaald, maar niet minder relevant en niet voor niets een belangrijke inspiratiebron voor de boeken ‘We moeten spelen’ en ‘Leerlingen intrinsiek motiveren’ van voormalig NIVOZ-collega Rob Martens. – Leone, hoofdredacteur NIVOZ-platform hetkind https://lnkd.in/egkE9s3v

Onderwijs in detentie, wat betekent dat voor ons onderwijs in brede zin? In ons Dokhuis gaven we de vloer aan Sandra Van Kolfschoten en Skaffa en nog veel meer mensen die van het werken in jeugdgevangenissen een kunst hebben gemaakt. We namen de niet-georkestreerde gesprekken op en publiceren we ze in twee korte afleveringen (20-25 min) onder Dokpraat, het podcastkanaal van het Rotterdams Dokhuis, thuis van stichting NIVOZ. Luister naar Toine, frans douw, Issam, Marisja Groen, Yassine Radi Hemdi en Mandy. Twee afleveringen van 20-25 minuten over de praktijk in Forensisch centrum Teylingereind en de @Hunnerberg. Over onderwijs in detentie en het leggen van fundamenten, van Islands of sanity, door te werken vanuit relatie en vanuit een basisvertrouwen.