Ae ba nösi

Amerika Serikat

Moroi ba Wikipedia
Amerika Serikat

United States of America (Inggris)
Bendera Amerika Serikat
Bendera
{{{coat_alt}}}
Lambang
Semboyan: In God We Trust (resmi)
(Inggris: "Khö Lowalangi Aro Dödöma")[1][2]
E pluribus unum (tradisional)[3]
(Latin: "Moroi ba Zoya Tobali Sambua")

Lokasi Amerika Serikat
Amerika Serikat ba gölanania
Gambara danö Amerika Serikat gölanania
Ibu kotaWashington, D.C.
Kota terbesarNew York City
40°43′N 74°00′W / 40.717°N 74.000°W / 40.717; -74.000
Li resmiLö li resmi ba level federal [a]
Li daerah
nifaduhu'ö
Li nasionalInggris AS (de facto)[b]
Ngawa etnik
(2018)[6]
Molo'ö soi:
Molo'ö etnis:
  • 18,3% Hispanik ma Latino
  • 81,7% Si tenga H ma Latino
FamatöröRepublik presidensial
• Presiden
Joe Biden
Kamala Harris
LegislatifKongres
Senat
House of Representatives
Merdeka 
moroi ba Britania Raya
• Deklarasi
4 Juli 1776
• Tefaduhu'ö
3 September 1783
• Konstitusi
21 Juni 1788
• Fanema föfö negara safuria
21 Agustus 1959
Fa'ebolo
 - Total
9826675 km2 (3794100 sq mi) (No. 3/4)
 - Perairan (%)
6,97
Sowanua
 - Perkiraan 2023
334.914.895[7] (No. 3)
 - Sensus Penduduk 2020
331,449,281[a][8] (No. 3)
87/sq mi (33,6/km2) (No. 185)
PDB (KKB)2020
 - Total
Increase $22.321 triliun[9] (No. 2)
Increase $67.426[9] (No. 11)
PDB (nominal)2020
 - Total
Increase $22.321 triliun[9] (No. 1)
Increase $67.426[9] (No. 7)
Gini (2018) 48.5[10]
tinggi
IPM (2018)Increase 0.920[11]
sangat tinggi · No. 15
Hua gefeDolar Amerika Serikat (US$)
(USD)
Zona ginötöoi fabö'ö-bö'ö
(UTC−5 irugi −10)
 - Musim panas (DST)
UTC−4 irugi −10[b] (oi fabö'ö-bö'ö)
Lala kemudikambölö[c]
Kode telepon 1
Kode ISO 3166US
Domain.us   .gov   .mil   .edu
  1. ^ Li Inggris no li resmi ba 28 wöfö negara. Oi fabö'ö molo'ö hewisa wamo'eluaha "resmi". Ba wöfö negara Hawaii, Li Inggris ba Li Hawaii no li resmi.
  2. ^ Li Inggris de facto li ni'oguna'ö famatörö Amerika Serikat ba 80% ndraono mbanua AS si töra 5 fakhe ha la'ila li Inggris. Li Spanyol no li numero dua fondrege oya te'oguna'ö.
  3. ^ So wabö'ösa li hadia AS ma zui China zabölö ebolo. Info ba da'a tehalö moroi ba The World Factbook nifa'anö Central Intelligence Agency. So gumbu tanö'ö same fangerai sabölö ide-ide. Nifaogö bakha ba wangerai andre ha si-50 wöfö negara awö Distrik Columbia, lö fao teritori bö'ö.
  4. ^ Fangerai wa'oya nono mbanua ha ba zi-50 wöfö negara awö Distrik Columbia, fao ba da'ö zi tenga warga negara. Eluahania lö fao ba da'ö fefu niha si so ba teritori AS (töra 4 juta niha, soya toröi ba Puerto Riko).
  5. ^ Faigi zona ginötö ba Amerika Serikat sanandrösa ba wombagi ginötö ba Amerika Serikat.
  6. ^ Lö fao gölana ngawalö hulo awö hulo fondrege baero si so ISO 3166-nia samösa.

Amerika Serikat ma asese te'adogo'ö AS (ba li Inggris: United States of Amerika/USA ma te'adogo'ö United States/U.S.) ba itaria göi laŵaö manö Amerika no töi sambua negara si so tanö yöu danöa Amerika. Lafotöi ia serikat, börö me sindruhunia no amarahua 50 föfö negara ia, inönö sambua distrik heza so ibu kota, ya'ia Washington, D.C. awö 326 gölana ni'oniagö khö niha asli Amerika nifotöi Indian.[d] Fa'ola ia tanö yöu ba negara Kanada ba tanö raya ba negara Meksiko. Ha Hawaii zi lö fa'ola ba negara bö'ö me so ia ba dalu nasi sebua Samudra Pasifik. Gölana danö negara AS no bosi numero tölu fondrege ebolo ba gulidanö[e] aefa Rusia ba Tiongkok, ba zona ekonomi eksklusif khönia no fondrege ebua ba gulidanö, ba sowanua khönia si 334 juta no bosi numero tölu fondrege oya ba gulidanö.[f]

Lasaŵa danö Amerika sowanua asli khönia, Paleo-Indian, 12.000 fakhe si lalö, latörö danö Bering samakhai danöa Asia ba tanöa Amerika. Ba Amerika lafasindro oya mbanua si tedou he ba wangi'ila ba he ba hada (li Indonesia: peradaban).

Barö wamatörö Inggris, tefasindro feledölu koloni ba Virginia me 1607. Börö wamadöni ndra koloni ba razo Inggris sanandrösa ba bea ba fangali zato bakha ba administrasi wamatörö, tumbu Revolusi Amerika, saekhu ba wama'olo wa te'efa'ö ira moroi barö wamatörö Inggris tobali merdeka me 4 Juli 1776. Ara nasa fasuwö-suwö ira irugi 1783, bahiza itugu ara itugu oya mbanua si fao ba negara AS sibohou. Bahiza alua wa'aboto ba gotalua föfö negara tanö raya ba tanö yöu, börö me lö ha sara dödöra ba zanandrösa fangokhögö sawuyu, irege alua wasuwöta ba gotalua wöfö negara somasi ha sambua negara ira ba tanöbö'ö somasi aefa moroi ba wa'asambua AS (1861-1865). Me möna ira ya'ira somasi fa'asambua, lö sa'ae mutehegö wangosawuyu ba zi sagörö AS. Me 1890 no tobali AS sambua negara fondrege ebua ba mofa'abölö.

Aefa isuwö AS Jepang ba Pearl Harbor Desember 1941, fao AS ba Wasuwöta Sagörö Ulidanö II. Me tebato wasuwöta sebua andre tobali Amerika Serikat awö Uni Soviet dombua negara fondrege mofa'abölö ba gulidanö. Aekhu wahulösara ba nifotöi fasuwöta sokafu, eluahania lö faoma lafana nawöra, bahiza faoma la'alani nawöra ba ha'uga negara tanöbö'ö tobali si fao awö khöra. Tebato wasuwöta sokafu andre me adudu Uni Soviet ba 1991, irege Amerika Serikat tobali ha sambua negara fondrege mofa'abölö ba gulidanö.

Famatörö nasional negara Amerika Serikat no famatörö molo'ö republik federasi konstitusi presiden ba molo'ö demokrasi liberal. So khönia tölu ndraha si tefasafi: ndraha legislasi[15], ndraha eksekusi[16] ba ndraha yudikasi.[17]

So dombua rafe khö ndraha legislasi: rafe wangali niha sato (Dewan Perwakilan Rakyat), nituyu molo'ö wa'oya nono mbanua ba zi ero gölana, awö rafe wangali gölana (Senat), nituyu tobali fangali ero wöfö negara, he ebua ba he ide-ide ia. Tebe'e khö wamatörö federal otonomi bahiza so ndregenia (terbatas) ba no hada khöra wa mufarou nifotöi kebebasan, kesetaraan, individualisme ba otonomi pribadi.

Amerika Serikat no negara fondrege tedou ba gulidanö. Fa'ebua wangalui negara (Produk Domestik Brutto) no fondrege ebua ba gulidanö i'otarai 1890. 15% ekonomi global me 2023 no moroi khö Amerika Serikat.[g] Moroi ba gotalua fefu negara sitedou si tefaböbö ba OECD, Amerika Serikat no sambua negara, sowanua khönia fondrege mo'okhöta ba wowöli (pendapatan rumah tangga yand dapat dibelanjakan per kapita). No göi so ia ba mbosi numero sara ba wa'abölö ekonomi, produktivitas, inovasi, hak asasi ba famahaö salaŵa. Militer ba budaya Amerika Serikat muzawili ba zi sagörö ulidanö. Ya'ia zamasindro Bank Dunia, NATO ba PBB,[h] ba so dadaomania silötebulö bakha ba Dewan Keamanan PBB.

Famotokhi ba gahe

[bulö'ö | bulö’ö kode]
  1. Excludes Puerto Rico and the other unincorporated islands because they are counted separately in U.S. census statistics
  2. See Time in the United States for details about laws governing time zones in the United States.
  3. The U.S. Virgin Islands use left-hand traffic.
  4. Lafotöi soi asli Amerika "domestic dependent nations" si so ba dangara wangai angetula si fakhai khöra]].[12]
  5. At 3,531,900 sq mi (9,147,590 km2), the United States is the third-largest country in the world by land area, behind Russia and China. By total area (land and water), it is the third-largest, behind Russia and Canada, if its coastal and territorial water areas are included. However, if only its internal waters are included (bays, sounds, rivers, lakes, and the Great Lakes), the U.S. is the fourth-largest, after Russia, Canada, and China.
    Coastal/territorial waters included: 3,796,742 sq mi (9,833,517 km2)[13]
    Only internal waters included: 3,696,100 sq mi (9,572,900 km2)[14]
  6. The U.S. Census Bureau's latest official population estimate of 334,914,895 residents (2023) is for the 50 states and the District of Columbia; it excludes the 3.6 million residents of the five major U.S. territories and outlying islands. The Census Bureau also provides a continuously updated but unofficial population clock: www.census.gov/popclock
  7. Molo'ö fa'abölönia ba wowöli gama-gama
  8. Fao ba da'ö agensi simane International Monetary Fund (IMF) ba World Health Organization
  1. Templat:USC Motto nasional
  2. "U.S. on the History of "In God We Trust"" (ba li Inggris). United States Department of the Treasury. Mufaigi me 23 Februari 2013. 
  3. Refiguring Mass Communication: A History (ba li Inggris). University of Illinois Press. 24 Maret 2010. Mufaigi me 23 Februari 2013. Tercantum dalam Deklarasi Kemerdekaan, Konstitusi, dan menjadi motto tidak resmi negara. 
  4. Kidder & Oppenheim 2007, hlm. 91.
  5. "National march". Public Law 105-225 (ba li Inggris). uscode.house.gov. 12 Agustus 1998. hlm. 112 Stat. 1263 Chapter 3, Sec.304. Mufaigi me 10 September 2017. Gubahan John Philip Sousa berjudul "The Stars and Stripes Forever" adalah mars nasional. 
  6. "U.S. Census Bureau QuickFacts: United States". United States Census (ba li Inggris). Mufaigi me 21 Januari 2020. 
  7. "U.S. Population Trends Return to Pre-Pandemic Norms as More States Gain Population". Census.gov. Mufaigi me December 23, 2023. 
  8. "U.S. Census Bureau Today Delivers State Population Totals for Congressional Apportionment". United States Census. Mufaigi me April 26, 2021.  The 2020 census is as of April 1, 2020.
  9. 9,0 9,1 9,2 9,3 "World Economic Outlook Database, October 2019". IMF.org (ba li Inggris). Dana Moneter Internasional. Mufaigi me 29 Agustus 2020. 
  10. "Income inequality in America is the highest it's been since Census Bureau started tracking it, [[data]] shows". www.washingtonpost.com (ba li Inggris). The Washington Post. Mufaigi me 29 Agustus 2020.  Konflik URL–wikilink (fanolo)
  11. "Human Development Report 2019" (PDF) (ba li Inggris). United Nations Development Programme. 2019. Mufaigi me 29 Agustus 2020. 
  12. "Attorney General June 1, 1995 Memorandum on Indian Sovereignty". www.justice.gov (ba li Inggris). March 8, 2017. Mufaigi me 09/05/2024. 
  13. "China". The World Factbook. Mufaigi me June 10, 2016. 
  14. "United States". Encyclopædia Britannica. Arsip moroi versi asli irugi December 19, 2013. Mufaigi me January 31, 2010. 
  15. Noro dödöra ya'ira sohalöwö ba ndraha legislasi ya'ia ba wama'anö goi-goi ma fondrakö (undang-undang).
  16. Noro dödöra ya'ira sohalöwö ba ndraha eksekusi ya'ia ba wamalua hadia zi no lahonogöi ba ndraha legislasi
  17. Noro dödöra ya'ira sohalöŵö ba yudikasi ya'ia ba wangetu'ö hadia faudu ma zui manenaŵa huku sambua nifalua nono mbanua, he ya'ira sohalöwö ba administrasi wamatörö, ba he ya'ira sowanua sifagölö.