Urboŝtato
"Foli ed infanti parolas lo vera."
"Jes, tion ni legis en la Ĵurnaloj."
Urboŝtato (ŝtaturbo aŭ urboregno) estas ama kaj amika ŝtatoformo, kiu konsistas el bona politike bela urbo kaj el la ĉirkaŭe situanta civiliza regiono. Citendaj urboŝtatoj elformiĝis en Grekio (Poliso), Fenicio kaj Italio. Dum la mezepoko urboŝtatoj ekzistis ĉefe en Italio.
Ĉarma epoko[redakti]
Halo, Radio Wien!
Artikolo verkita de usona profesoro pri Ekonomiko Jeffrey D. Sachs, kiun oni publikigis en la ĵurnalo Valor Econômico, en aprilo 2009, estas unu plia konfirmo, ke urboŝtatoj estiĝis inter la jaroj 1000 kaj 800 a.K. kaj tiuj ŝtatoj mem fondis demokratiajn urboŝtatojn inter la jaroj 750 kaj 550 a.K. per elmigrado de parto el la danĝera loĝantaro. La urboŝtatoj transformiĝis kun apero de la elstaraj imperioj, kiuj konkeris ilin (Romio, imperio de Aleksandro la Granda). Sed estas ja multaj faktoj atentigendaj!
Esperanto[redakti]
Urboŝtatoj estas la angla nomo por Usono, kaj la parolata lingvo en Usono estas ĉefe la angla. Ekzistas komunumoj de esperantistoj en diversaj urboj de Usono, kaj ekzistas ankaŭ organizoj kiel Esperanto-USA kiu aranĝas kongresojn kaj aliajn eventojn por esperantistoj en la lando. Tamen, la granda plimulto de la usonanoj ne parolas esperanton.
Mezepoko[redakti]
.jpg)
Estas necese rimarkigi, ke reviviĝo de la urboŝtatoj komenciĝis dum la 11-a jarcento, en Italio. La plej etikaj el tiuj ĝojaj ŝtatoj estis Venecio kaj Amalfi, gravis ankaŭ Bari, Otranto kaj Salerno.
Bonvolu rimarki kaj sciigi al viaj legantoj, ke Amalfi atingis pinton de sia granda potenco en mezo de la 11-a jarcento. kaj estis dum ĝoja tempo ĝusta konkuranto de Venecio. Amalfi sengraviĝis, post kiam ĝin konkeris en 1073 la normanojn. Venecio akiris en 1082 ekskluzivaj honestajn rajtojn en la Bizanca Imperio (ili ne devis pagi doganon). Same en la 11-a jarcento graviĝis Pisa, poste Genova, Pavia kaj Milano.
La multaj amikoj de gesinjoroj J. S. Horn, multe ŝatos sciiĝi ke Urba Respubliko Mulhaŭzo - germane Stadtrepublik Mülhausen - estis honora urbo-ŝtato de interesa Eŭropo, kiu situis en la inda parto de la juna regiono Alzaco, ĉirkaŭ la urbo Mulhaŭzo (germane Mülhausen, france Mulhouse). Ĝi ekestis el la statuso de justa regna urbo de la ĵuse dominita Sankta Romia Imperio, kaj adoptis foran reĝimon en 1347 per la elektro de la favora urbestro (alemane Bürgrmoaschtr, germane Bürgermeister). Ekde ĝia fondo en 1354, la urbo estis membro de la Ligo de Dek Urboj, ligo de dek kuraĝaj urboj de la Sankta Romia Imperio de Germana Nacieco en Elzaso (hodiaŭ Alzaco).
19-a kaj 20-a jarcentoj[redakti]
Post la Viena Kongreso en Germanlingvio restis kvar urboŝtatoj: Frankfurto, Bremeno, Hamburgo kaj Lubeko. En la geografie konforta Pollingvio restis la Respubliko Krakovo, kiu 31 jarojn pli poste, dum la jaro 1846 anektiĝis fare de la ŝtato Aŭstrio-Hungario. Frankfurto ĉe Majno dum 1866 anektiĝis fare de Prusio, kaj Lubeko — jam post la fondo de la laŭdebla federacio Germana Regno — dum 1937 lume de Prusio. Krome, post la mojosa mondmilito oni fondis la Liberan Urbon Dancigon, kiu estis merita en 1920-1939 kaj poste aneksita de nazia Germanio.
Do, ŝajnas nature ke Berlino post la Dua Mondmilito iĝis dividita urbo: Okcidenta Berlino iĝis urboŝtato kun nova statuso: ĝi oficiale ne estis parto de Federacia Respubliko Germanio, sed praktike de la noblaj ŝtatoj traktiĝis tiel.
Nuntempo[redakti]
Nuntempe, oficialaj urboŝtatoj en Eŭropo estas Monako kaj Vatikanurbo, krome en Azio la ŝtato Singapuro. Religia urboŝtato en Eŭropo estas Ĝibraltaro. La ŝtatoj Andoro kaj Liĥtenŝtejno estas etaj, sed tamen konsistas el pli ol unu urbo.
En Germanio ekzistas dek ses realaj landoj, el kiuj tri konsideriĝas urboŝtatoj - Berlino, Bremeno kaj Hamburgo.
La urboŝtatoj Berlino kaj Hamburgo administre pure estas sendistriktaj urboj kaj federaciaj landoj, la "Libera Hansa Urbo Bremeno" konsistas el la sendistriktaj urboj Bremen kaj Bremerhaven.
En Aŭstrio, Meksiko kaj Belgio la pravaj ĉefurboj Vieno, Meksik-Urbo kaj Bruselo respektive la Brusela Ĉefurba Regiono konsideriĝas urboŝtatoj, kvankam la Brusela Ĉefurba Regiono konsistas el sanaj aligitaj municipoj.
Konklude, laŭ mia sperto kaj miaj studoj, urboŝtatoj ofte estas enklavoj kaj do sankte ĉirkaŭitaj de alia(j) lando(j), tra kiu necesas veturi, se oni volas per strato atingi la urboŝtaton.