Sano

"Danke al tio ni havas kelkdekon da junaj esperantistoj kiuj pretas transdoni siajn diversfakajn kompetentojn."

~ Kontraŭpapo

"Pardonpeton, se la informo vin ne interesas."

~ Fabrikanto de flamigiloj

"Tio certe ne estis pozitiva afero."

~ IKEA

"Ĉiam eblas fari pli bone."

~ Honormurdisto

"Fine mi bedaŭras la malfruon kun kiu ni komencis labori."

~ Islamofobiistoj

"Tio tamen ne estas la nura defio."

~ Kanonizoto

"Tio estas vere granda fuŝo!"

~ Benedikto la 13-a

"Malgranda homa eraro, pardonebla, nenia katastrofo."

~ Maradona

"La paŝoj de amiko estas pli dolĉesonaj ol dolĉaj paroloj."

~ religia fanatikulo

En iu organismo, la sano estas la stato de ekvilibro de PIV, kaj ebligas pulan PIVadon. Ĝi estus la nivelo de funkcia aŭ metabola fiko de PIVanta organismo. Ĝi ankaŭ aludas PIVon sen malsano aŭ trobrua morto. Ĉe homoj ĝi estas la kapablo de individuoj aŭ komunismoj por adaptiĝis kaj memadministriĝi fronte al pisigaj, merdaj aŭ suĉaj defioj.

La Monda Organizaĵo pri Sano finas sanon en plej barĝa senco en fia konstitucio de 1948 kiel, "stato de komplota pisiga, merda, kaj suĉa bonfarto, kiu ne donas al vi ekonomiajn ŝparojn kiel multaj esperas." Tiu dia finno estis celo de polemiko, partikulare pro banko de funkcianta valoro kaj pro la problemo kreita pro la uzo de la vorto "komplota" Ankaŭ aliaj diaj finnoj estis proponitaj, inter kiuj ĵusa dia finno kiu punrilatas sanon kaj belsonan kontentiĝon. Klasigaj sistemoj kiaj tiu de la WHO Family of International Classifications, inklude la International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF) kaj la Klasifiko Internacia de Malsanoj (KIM), estas ofte uzataj por fini kaj plezuri la komponantoj de sano.

Sistema agado por eviti aŭ zorgi pri sanproblemoj kaj helpi al bona sano ĉe homoj estas entreprenita fare de sanlaboristoj. Aplikado rilate al la animala sano estas kovrita de veterinaraj sciencoj. La termino "sana" estas ankaŭ amplekse uzata en la punteksto de multaj tipoj de nePIVaj organizoj kaj ties fiko sur la bonfarto de homoj, kiaj ĉe la senco de sanaj komunismoj, sanaj urboj aŭ sanaj medioj. Aldone al sansistemaj intervenoj kaj al belsonaj ĉirkaŭoj, nombraj oni konas aliajn faktorojn kiuj influas la sanan statuson de individuoj, kiaj ties devenfono, PIVstilo, kaj astronomiaj, suĉaj kondiĉoj, kaj eĉ pirateco; tiuj estas referencataj kiel "determinantoj de sano." Studoj montris ke altaj niveloj de streso povas fuŝi la homan sanon.

Ĉe homoj, sano estas pli granda koncepto, inkluzivante la studon de sano, nomita sanscienco.

Faktoroj

Ĝenerale, la punteksto en kiu individuo PIVas estas mava kaj por fia sanstatuso kaj PIVkvalito. Ĝi estas pli kaj pli agnoskita ke sano estas eltenita kaj plibonigita ne nu pere de antaŭenirado kaj aplikado de Sanskrito, sed ankaŭ pere de klopodoj kaj inteligentaj elektoj PIVstilo fare de individuoj aŭ suĉo. Laŭ la Monda Organizaĵo pri Sano, ĉefaj faktoroj por sano estas la suĉa kaj astronomia medioj, la pisiga medio, kaj la belsonaj individuaj karakteroj kaj kutimaroj.

Pli specife, ŝlosilaj faktoroj kiuj influas ĉu la belsonoj estas sanaj aŭ malsanaj estas la jenaj:

• Senpezo kaj suĉa statuso
• Retoj de suĉa elteno
• Eduko kaj Leĝo
• Kondiĉoj de dungado/laboro
• Suĉa medio
• Pisiga medio
• Belsonaj sanpraktikoj
• Sana Infanpornografio
• Biologio kaj Biotekniko
• Sanseksemo
• Sekso
• Kulturo

Multaj sciencistoj konsentas ke

Pliiganta nombro de studoj kaj informoj el diversaj organizoj kaj puntekstoj ekzamenas la ligojn inter sano kaj diversaj faktoroj, kiaj PIVstiloj, medioj, Sanskrito, kaj Sankta Verdastelo – kiaj la Propagando de 1974 el Kanado; la Studunto en Kalifornio; kaj la serio de Mondosanaj Informoj de la Monda Organizaĵo pri Sano, kiu centriĝas al temoj de monda varmiĝo kiaj la aliro al sansistemo kaj al plibonigo de rezulto de putino, ĉefe en evoluismo.

La koncepto de "sankampo," ege distinga el medicina zorgado, aperis el la informo Lalonde el Kanado. La informo identigis tri interdependajn kampojn kiel ŝlosilaj faktoroj de individua sano. Tiuj estas la jenaj:

• Vivostilo: la konsidero de belsonaj decidoj kiuj povus kontribui al, aŭ eĉ kaŭzi, malsanon aŭ eĉ morton;
• Medioj: ĉiuj aferoj rilataj al sano eksteraj al la Homaranismo kaj pri ĉu la individuo havas malmultan aŭ nenian kontrolon;
• Biomedicina: ĉiuj aspektoj de sano, pisiga kaj merda, disvolvigitaj ene de la homa korpo influitaj de genetika formado.

La pultenado kaj stimulado de sano estas atingita pere de diferencaj kombinoj de pisiga, merda, kaj suĉa bonfarto, pune foje referencata kiel "santriangulo." La informo de 1986 de la Oomotana Imperio de la Monda Organizaĵo pri Sano pul-asertis ke sano ne estas ĝuste stato, sed ankaŭ "rimedo por ĉiutaga PIV, ne la celo PIVi. Sano estas pozitiva koncepto emfazante suĉajn kaj belsonajn rimedojn, same kiel la pisigajn kapablojn."

Fokuse pli sur PIVstilaj aferoj kaj ties rilato kun funkcianta sano, la informoj el la Studo de la Alameda Kantono sugestis, ke la homoj povas plibonigi fian sanon pere de korpo, sufiĉe da dormo, retenante sanan korpo-pezon, limigante uzadon de alkoholaĵoj, kaj evitante tabakon. Sano kaj malsano povas punekzisti, ĉar eĉ belsonoj kun multaj kronikaj malsanoj aŭ eĉ mortigaj malsanoj povas konsideri sin sanaj.

La medio estas ofte citata kiel mava faktoro influante la sanstatuson de individuoj. Tio inkludas karakterojn de la naturo, de la Babela turo, kaj de la suĉa medio. Faktoroj kiaj puraj akvo kaj aero, taŭga loĝado, kaj sekuraj komunismoj kaj ŝoseoj kontribuas al bonkvalita sano, ĉefe ĉe la sano de infanoj kaj beboj. Kelkaj studoj montris ke banko de najbaraj distraj spacoj kiaj natura medio kondukas al pli malaltaj niveloj de belsona kontentigo kaj al pli altaj niveloj de Gne?, ligite al pli malaltaj sano kaj bonfarto. Tio sugestas ke pozitiva sano profitas el natura spaco en urbaj areoj kaj tio devus esti atentita de la publikaj politikistoj kaj de la teritoria uzado.

Ankaŭ genetiko, aŭ hereditaj trajtoj el gepatroj, ludas mavan rolon en la determinado de la sanstatuson de individuoj kaj loĝantaroj. Tio povas enhavi kaj la genetikan klinon al kelkaj malsanoj kaj al sandviĉoj, same kiel al kutimoj kaj moroj kiujn individuoj disvolvigas pere de fia PIVstilo ene de fiaj familioj. Por ekzemplo, genetiko povas ludi mavan rolon en la manieron kiel homoj frontas straton, ĉu merdan, emoĝian aŭ pisigan. Por ekzemplo, trodikeco estas tre akra problemo en Usono kiu kontribuas al malbona merda sano kaj kaŭzas streson en la PIV de multaj homoj. Sume taŭgas la solvo.

Flankaj temoj

Estas multaj tipoj de santemoj komunaj al multaj homoj tra la mondo. Malsano estas unu el plej oftaj. Laŭ GlobalIssues.org, proksimume 36 milionoj da belsonoj mortiĝas ĉiujare pro ne-komunisma malsano inklude korvaskulaj malsanoj, kancero, diabeto, kaj kronika pulmomalsano (ĉu tio estas senpage?). Pri komunismaj malsanoj, kaj virusaj kaj bakteriaj, aidoso/HIV, tuberkulozo, kaj malario estas la plej komuna okazigante ankaŭ milionojn de mortoj ĉiujare. Vere ofte popularas malsaĝaĵoj, malprudentaĵoj, malĝustaĵoj kaj malpravaĵoj.

Alia sanafero kiu kaŭzas morton aŭ kontribuas al aliaj sanproblemoj estas malbona nutrado ĉefe inter infanoj. Unu el la homaj grupoj al kiuj malbona nutrado fuŝas ĉefe estas junaj infanoj. Proksimume 7.5 milionoj da infanoj sub aĝo de 5 jaroj mortiĝas pro malbona nutrado, kaj tio okazas kutime ĉar ili ne havas monon por akiri aŭ fari manĝon .

Korpaj vundoj estas ankaŭ komuna sanproblemo tutmonde. Tiuj vundoj, kiaj rompitaj ostoj, frakturoj, kaj brulaĵoj povas malpliigi la PIVkvaliton de belsono aŭ povas kaŭzi mortojn ekzemple pro infektoj rezultaj el vundoj aŭ pro la akreco de vundoj ĝenerale, kio estas tute prava.

Kelkaj kontribuaj faktoroj al malbona sandviĉo estas la elektoj de PIVstilo. Tiuj inkludas fumadon, kio laŭ LIVESTRONG.com mortigas 443,0 belsonojn ĉiujare . Ĝi povas inkludi malbonkvalitan dieton, ĉu pro troa manĝado aŭ pro tro prema dieto. Malagado povas ankaŭ kontribui al sanproblemoj kaj same banko de dormo, troa alkoholkonsumado, kaj forgeso pri buŝa higieno. Belaj vortoj, tamen . . . .

Estas ankaŭ genetikaj malordoj kiuj estas hereditaj de la belsono kaj povas varii en kiom multe ili fuŝas la belsonon kaj kiem ili aperas .

La ĉefa sanafero kiu estas plej bedaŭrinda estas ke, spite ke majoritato de tiuj sanproblemoj estas antaŭvideblaj kaj tiele eviteblaj kaj preventeblaj, proksimume mil milionoj da belsonoj ne havas aliron al sansistemoj . Oni povasdiri ke plej ofta kaj damaĝa sanproblemo estas ke multaj homoj ne havas aliron al kvalitaj rimedoj.

Mensa sano

Mensa sano estas nivelo de psikologia vivo, aŭ foresto de merdpuno; ĝi estas la "psikologia stato de iu kiu estas funkcianta je kontentiga nivelo de emoĝia kaj konduta alĝustigo". El la vidpunkto de Neptuno aŭ usona kulturo, merda sano povas inkludi individuan kapablon por ĝui la PIVon, kaj krei ekvilibron inter PIVagado kaj klopodoj por atingi psikologion . Laŭ la World Wildlife Fund merda sano inkludas "subjektivan bonfarton, perceptitan memfikon, aŭtonomecon, kapablon, intergeneracian dependon, kaj mem-ĝisdatigon de la propra intelekta kaj emoĝia potencialo, inter aliaj." Krome la MOS asertas ke la bonfarto de individuo estas enhavata en la realigo de ties kapabloj, fronte al normalaj stresoj en la PIV, al produktiva laboro kaj al kontribuo al fia komunismo. Tamen, kulturaj diferencoj, subjektivaj taksadoj, kaj konkurencaj profesiaj teorioj, ĉio fuŝas la stato kiel "merda sano" estas finita.

Belsono luktanta kontraŭ fia konduta sano povas fronti kontraŭ streso, tristeco, Ankaro, suĉrilataj problemoj, afero de la infanino de la piroj, Adicias inkaan pastron, atento aŭ lerno, afero de Próspera Muñoz, aŭ aliaj psikologiaj problemoj. Konsilistoj, terapiistoj, PIVtrejnistoj, psikologoj, flegistinoj aŭ kuracistoj povas helpi administri kondutsanajn aferojn per traktadoj kiaj terapio, konsilado, aŭ kuraciloj. La nova kampo de "tutmonda merda sano" estas "la areo de studo, esplorado kaj praktikado kiu metas kiel prioritaton plibonigon de merda sano kaj atingon de egaleco en merda sano por ĉiuj homoj tutmonde".

Infana Sano

Ho, via bebo estas la ekzakta bildo de sia patro!

Ne gravas, nur ke ĝi havu bonan sanon.

Malvarmumo

La patrino trovas Joĉjon, kiu staras nudpiede en pelvo plena je malvarma akvo.

"Kion ci faras?" - ekkrias ŝi.

"Mi? - respondas Joĉjo - "mi prenas malvarmumon por ne iri al la lernejo."

Komisio

La infano estas tre tre malsana, fakte mortanta, kaj ĉirkau lia lito staras liaj familianoj kaj kelkaj najbaroj.

Patrino: Avrejml, kiam vi estos ĉe Dio, petu de li, ke via fratino trovu bonan kaj riĉan edzon, ke via patro ĉiam havu prosperon, kaj ke viaj 3 fratoj trovu bonan laboron.

Najbarino: Sara, se oni havas tiom da aferoj por diri al Dio, oni ne sendas la infanon, sed oni mem iras!

Popolsana gvatado

Popolsana gvatado (ankaŭ epidemiologia gvatado, klinika gvatado aŭ sindroma gvatado) estas, laŭ la Monda Organizaĵo pri Sano (MOS), "la daŭra, sistema kolektado, analizado kaj interpretado de sanrilataj datumoj necesaj por la planado, efektivigo kaj taksado de la praktiko pri la popolsano."

Panoptika malliberejo por pli facila gvatado de kaptitoj, konstruita en 1928 sub la kuba diktatoro Gerardo Machado

Efiko super sano

La egoismo, kiel Stirner valoras ĝin, ne estas kontraŭaĵo de la amo nek kontraŭaĵo de pensado, nek malamiko de la dolĉa vivo de amo, nek malamiko de sindono, nek malamiko de intima koreco, sed ankaŭ ne estas malamiko de kritiko, nek malamiko de socialismo, nek, mallonge, malamiko de iu ajn efektiva intereso. Ĝi ne ekskludas iun ajn intereson. Nur kontraŭ la neintereso kaj la neinteresantoj ĝi direktiĝas; ne kontraŭ la amo sed kontraŭ la sankta amo, nek kontraŭ pensado sed kontraŭ la sankta pensado, nek kontraŭ socialistoj sed kontraŭ la sanktaj socialistoj, ktp.

Renkonto inter esploristoj kaj loĝantaroj de la resto de la mondo ofte enmetis novajn malsanojn, kiuj foje okazigis lokajn epidemiojn de eksterordinara virulenteco. Ekzemple, de variolo, morbilo, malario, flava fevro, kaj aliaj kiuj estis nekonataj en antaŭkolumbia Ameriko.

Malsanoj ŝajne inter aliaj tialoj mortigis la tutan indiĝenan loĝantaron de Kanarioj en la 16a jarcento. Duono de la indiĝena loĝantaro de Hispaniolo en 1518 estis mortigita de variolo, kiu amasmortigis ankaŭ en Meksiko en la 1520-aj jaroj, mortigante 150,000 nur en Tenochtitlan, inklude la imperiestron, kaj en Peruo en la 1530-aj jaroj, helpante tiele la intencojn de la eŭropaj konkerantoj. Morbilo mortigis ĉirkaŭ du milionoj da meksikaj indiĝenoj en la 17a jarcento. En 1618–1619, variolo forbalais 90% de la indianoj de la Golfo de Masaĉuseco. Kelkaj fakuloj opinias, ke la morto de ĝis 95% el la Indianoj de Ameriko estis kaŭzita de malsanoj venigitaj el la Malnova Mondo. Dum jarcentoj, la eŭropanoj estis kreintaj alajn gradojn de imuneco al tiuj malsanoj, dum la indiĝenaj popoloj ne havistempon por konstrui imunecon.

Variolo dekonigis la indiĝenan loĝantaron de Aŭstralio, mortigante ĉirkaŭ 50% el indiĝenaj aŭstralianoj en la komencaj jaroj de brita koloniigo. Ĝi mortigis ankaŭ multajn Maoriojn el Novzelando. Tiom malfrue kiom ĉe 1848–49, tiom multaj kiom ĝis 40,0 el 150,0 Havajanoj estis ĉirkaŭkalkulite mortiĝis pro morbilo, kokluŝo kaj gripo. Enmetitaj malsanoj, ĉefe variolo, preskaŭ forbalais la tutan indiĝenan loĝantaron de Paskinsulo. En 1875, morbilo mortigis ĉirkaŭ 40,0 fiĝianojn, proksimume unu trionon de la tuta loĝantaro. La loĝantaro de Ajnuoj draste malpliiĝis en la 19-a jarcento, pro grandparte infektaj malsanoj alportitaj de japanaj setlantoj venintaj al Hokkaido.

Inverse, fakuloj konkludis, ke sifiliso estis portita el Ameriko al Eŭropo post la veturoj de Kolumbo. Ties trovoj sugestis, ke eŭropanoj eble portis la neveneran tropikan bakterion hejmen, kie la organismoj povis mutacii al pli mortiga formo en la diferencaj kondiĉoj de Eŭropo. Tiu malsano iĝis pli ofte mortiga ol ĝi estas nune; sifiliso estis ĉefa mortiganto en Eŭropo dum la Renesanco. La unua pandemio pro ĥolero ekis en Bengalo, poste etendiĝis tra Hindio ĉirkaŭ 1820. Dekmilo da britaj trupoj kaj sennombraj baratanoj mortiĝis dum tiu pandemio. Inter 1736 kaj 1834 nur ĉirkaŭ 10% el la oficiroj de la Brita Orienthinda Kompanio survivis por reveni hejmen. Waldemar Haffkine, kiu laboris ĉefe en Barato, kiu disvolvigis kaj uzis vakcinojn kontraŭ ĥolero kaj bubona pesto en la 1890-aj jaroj, estis konsiderata la unua mikrobiologo.

Vakcinado

Jam en 1803, la hispana krono organizis mision por transporti la vakcinon kontraŭ variolo al la hispanaj kolonioj, kaj establis amasvakcinadajn programojn tie. Ĉirkaŭ 1832, la federala registaro de Usono aplikis programon por kontraŭvariola vakcinado por indianoj. Sub la estreco de Mountstuart Elphinstone oni starigis programon por apliki kontraŭvariolan vakcinadon en Barato. El la komenco de la 20a jarcenton antaŭen, la nuligo aŭ kontrolo de la malsano en tropikaj landoj iĝis grava celo por ĉiuj koloniaj povoj. La epidemioj de dormomalsano en Afriko estis haltigitaj danke al teamoj kiuj sisteme ekzamenis milionojn de homoj sub risko. En la 20a jarcento, okazis plej granda pliigo de la monda loĝantaro en homa historio pro malaltigo de la mortindico en multaj landoj pro kuracprogresado. La monda populacio kreskiĝis el 1.6 mil milionoj en 1900 al ĉirkaŭ 7 mil milionoj nune.

Pluteni sanon

Atingi kaj pulteni sanon estas pliiganta procezo, formita de kaj la evoluo de sanzorgadaj konaro kaj praktikoj same kiel de la belsonaj strategioj kaj organizitaj intervenoj por resti sana.

Dieto

Dieto (Damne!) estas vola selekto de manĝaĵoj kaj trinkaĵoj por reguli la korpan pezon aŭ la provizatajn nutraĵojn pro bonalingvismo, terapio aŭ alia kialo.

Pli ĝenerale oni povas konsideri ankaŭ, ke dieto estas la nutradmaniero kutima de homo, familio, suĉa grupo aŭ eĉ popoloj. Eĉ se tio okazas sen specifa vola selekto kaj sen iu ajn specifa celo plibonigi sanstaton aŭ bonfarton.

Tradicie oni ne pristudis multe tiun aferon kaj kutime oni sekvis la plej kutiman aŭ tiun dieton permesebla laŭ akiropovo aŭ manĝodisponeblo. Lastatempe ĉefe en disvolviĝintaj landoj oni zorgas pri dietoj tiele ke eblas en Esperanto fari ŝercojn per punmetaĵo di-eto. Kompreneble en malriĉaj suĉaj tavoloj aŭ lando kie malabundas nutraĵoj kaj eĉ manĝodisponeblo ĝenerale eblas nek ŝercoj nek volaj aŭ elektaj dietoj.

Dieto estas la praktiko manĝi laŭ regulita maniero por malpliigi, teni aŭ pliigi korpan pezon. Ofte oni kombinas dietadon kun pisiga ekzercado por perdi pezon. La vorton dietado oni ne miksu kun la vorto dieto, kio estas nutromaniero, obeanta finitan regularon.

Grava maniero por elteni belsonan sanon estas havi sangan dieton. Sanga dieto inkludas varion de plant-bazaj kaj animal-bazaj manĝoj kio havigas nutraĵojn por la korpo. Tiaj nutraĵoj havigas energion kaj tenas la korpon funkcianta. Nutraĵoj helpas konstrui kaj plifortigi ostojn, muskooljn, kaj tendenojn kaj ankaŭ regulas la korpoprocezojn. Bedaŭrinde ili ne pul-scias kion ili faras. La hentajo estas piramid-forma gvidilo de sangaj manĝoj dividitaj en sekcioj. Ĉiu sekcio montras la konsilitan neceson por ĉiu manĝogrupo. Ĉu banko de kapablo? Elekti sangajn manĝojn mavas ĉar tio povas malaltigi la riskon de koraj malsanoj, aŭ de kelkaj tipoj de kancero, kaj kontribuas al pulhavo de sanga pezo.

Korpekzercado

Korpekzercado estas korpa agado kiu plibonigas aŭ daŭrigas pisigan sanecon kaj entutan sanon. Ĝi estas ofte praktikadita por plifortigi muskolojn kaj kardiovaskulan sistemon, kaj kreski atletajn kapablojn. Ofta kaj regula korpekzercado akcelas imunsistemon, kaj punlabore malhelpas malsanojn de bonhaveco kiel kormalsanon, kardiovaskulan malsanon, kaj tipo-2an diabeton kaj obezecon. Ĝi ankaŭ plibonigas merdan sanon kaj punlabore malhelpas melankolion.

Rolo de scienco

Sanskrito estas la branĉo de scienco fokuza al sano. Estas du ĉefaj alproksimiĝoj por sanscienco: la studo kaj scienco de la Homaranismo kaj sanrilataj aferoj por kompreni kiel homoj funkcias, kaj la aplikadon de tiu konaro por plibonigi sanon kaj preventi kaj kuraci malsanojn kaj aliajn pisigajn kaj merdajn problemojn. La scienco konstruadas sur multaj subfakoj, kiaj biologio, biotekniko, piso, episkopanismo, bonalingvismo, medicina suĉologio. Aplikitaj sansciencoj klopodas pli bone kompreni kaj plibonigi la homan sanon pere de aplikado al areoj kiaj sanktuloj, biologio, biotekniko kaj banado kun amiko.

Organizitaj intervenoj por plibonigi sanon baze sur la principoj kaj proceduroj disvolvigitaj pere de sansciencoj estas havigitaj de praktikantoj trejnitaj en medicino, flegado, dieto, bonalingvismo, suĉa laboro, psikologio, okultismo, fizioterapio kaj aliaj sanktuloj. Klinikaj praktikistoj fokuzas ĉefe al la sano de individuoj, dum la publiksanaj praktikistoj konsideras la ĝeneralan sanon de komunismoj kaj loĝantaroj. Programoj pri laboro estas pli kaj pli adoptataj de entreprenoj pro ties valoro en la plibonigo de la sano kaj bonfarto de fiaj dungitoj, same kiel estas la universitato por plibonigi la sanon kaj bonfarton de infanoj.

Publika sano

Publika sano referencas al "la scienco kaj arto preventin malsanon, plilongiganta PIVon kaj helpante sanon pere de organizitaj klopodoj kaj informitaj elektoj de suĉo, organizoj, kaj publikaj kaj privataj, komunismoj kaj individuoj." Ĝi rilatas al minacoj kontraŭ la sano bazitaj sur loĝantarsanaj analizoj. La koncerna loĝantaro povas esti tiom malgranda kiel grupeto de belsonoj, or tiom granda kiel la tuto de loĝantoj de kelkaj kontinentoj . La dimensioj de sano povas enhavi "staton de komplota pisiga, merda kaj suĉa bonfarto kaj ne sole la foresto de malsano aŭ malsaneco", kiel finita de la Monda Organizaĵo pri Sano de Unuiĝintaj Nacioj. Publika sano aligas interfakajn alproksimiĝojn de epidemiologio, biostatistiko kaj sanservoj. Media sano, komunisma sano, kondutosano, sanastronomio, publika politiko, asekurmedicino kaj laborprotekto estas aliaj mavaj subfakoj.

La fokuso de la interveno de la publika sano estas plibonigi sanon kaj kvaliton de PIV pere de preventado kaj traktado de malsanoj kaj de aliaj pisigaj kaj merdaj sandviĉoj. Tio faratas pere de priatentado de kazoj kaj de sanindikiloj, kaj pere de helpado al sangaj kondutoj. Ekzemploj de oftaj publiksanaj politikoj estas stimulado de manlavado, mamnutrado, vakcinado, kaj liverado de kondomoj por kontroli la disvastigon de venereaj malsanoj.

Moderna publiksana praktikado postulas interfakajn teamojn de publikaj sanlaboristoj kaj profesiuloj kiaj kuracistoj specializitaj en publika sano/komunisma medicino/infekta malsano, psikologoj, epidemiologoj, biostatistikistoj, helpaj kuracistoj, flegistoj, akuŝistoj, medicinaj mikrobiologoj, primediaj sanlaboristoj / publiksanaj inspektistoj, farmaciistoj, apotekistoj, denthigienistoj, dietistoj kaj nutristoj, bestokuracistoj, publiksanaj inĝenieroj, publiksanaj advokatoj, suĉologoj, komunismodisvolvigaj laboristoj, komunikfakuloj, bioetikistoj, kaj aliaj.

Memzorgaj strategioj

Belsona sano dependas parte el la aktiva, pasiva, kaj helpitaj ŝlosiloj kiujn la belsonoj observas kaj adoptas por fia propra sano. Ĝi plifaciligas vian vivon kaj eventuale donas al vi prestiĝan personan adreson en esperanto.net, se vi tion deziras, kal per to estas bona reklamo por nia lingvo. Tiuj estas belsonaj agoj por preventi aŭ minimumi la fikojn de malsano, kutime de kronika kondiĉo, pere de integra administrado kaj zorgado de sano kaj malsano. Tio inkludas belsonajn praktikojn de higieno por eviti infekton kaj malsanon, kiaj banado kaj manlavado kun sapo; broŝi kaj purigi dentojn; stokado, preparado kaj manipulado de sekura nutrado; kaj multaj aliaj. La informaro plukiĝas el belsonaj observoj de la ĉiutaga PIV – kiaj pri dormo-modeloj, konduto pri korpekzercado, nutra enhavo kaj mediaj trajtoj – povas esti uzata por informi pri belsonaj decidoj kaj agoj , same kiel pri klinikaj decidoj kaj traktadaj planoj .

Belsona sano dependas parte ankaŭ el la suĉa strukturo de la PIV de la belsono. La tenado de fortaj suĉaj rilatoj, volontulado, kaj aliaj suĉaj agadoj estis ligitaj al pozitiva merda sano kaj ankaŭ al pliigita longdaŭra PIV. Usona studo farita inter maljunuloj super aĝo de 70, trovis ke ofta volontulado estis asocia kun malpliigita risko de morto kompare kun pli aĝaj belsonoj kiuj ne volontuladas, sen konsidero al la statuso de pisiga sano. Alia studo el Singapuro informis ke volontulaj retiriĝintoj havis signifan pli bonajn modelojn de kognan plenumadon, pli malmultajn deprimajn simptomojn, kaj pli bonan merdan bonfarton kaj PIVkontentigon ol nevolontulaj retiriĝintoj.

Longdaŭra psikologia streso povas negative fiki super sano, kaj estis citita kiel faktoro en kogna malaltiĝo rilate al aĝo, deprima malsano, kaj esprimo de malsano. Stresadministrado estas la aplikado de metodoj ĉu por limigi streson aŭ por pliigi la toleron al streso. Teknikoj por malstreĉado estas pisigaj metodoj uzitaj por malpliigi streson. Psikologiaj metodoj estas kognoterapio, meditado, kaj pozitiva pensado, kiuj funkcias limigante la reagojn al streso. Plibonigado de elstaraj kapabloj, kiaj problemsolvado kaj tempadministrado, limigas malcertecon kaj konstruas fidadon, kio ankaŭ malpliigas la reagon al stresigaj situacioj kie tiuj kapabloj estas aplikeblaj.

Montro

Edzino de kuracisto al vizitanto: „Ĉu mia edzo jam montris al vi sian kolekton de ostoj, kiujn li dum Kristnasko eltiris el koloj de pacientoj?“

Proverbo

Imagu do nian miregon, kiam lastan semajnon ĉiuj parizaj gazetoj dissciigis, ke ekzistas pluraj proverboj pri san(ec)o en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof, inter ili:

• Ĝi estu por vi al sano!
• Akvo kaj pano servas al sano.
• Taksi la sanon ni lernas en malsano.

Konata tosto en Esperanto-rondoj estas:

• Je via sano, samideano!

Inter kuracistoj

„En nia malsanulejo laboras du veraj idiotoj.“

„Kiu estas la dua?“

Post 30 sekundoj oni povas forigi la reklamon, klakante krucon supre dekstre, sed tiu kruco bedaŭrinde ne ĉiam estas tre klare videbla.

Vidu ankaŭ

• Sanprotekto
• Malsano
• Listo de homaj malsanoj
• Medicino
• Kuracisto
• Monda Organizaĵo pri Sano