Hosistemismo
"Kiu malmulte deziras, feliĉon akiras"
- ~ Zamenhof pri reformemuloj
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
"Kio mia, tio bona"
"To vale anc por li aŭilingues"
- ~ okcidentalisto pri la supra diraĵo
"Mallonga, sendetala"
- ~ Milokula Kato pri ĉi tiu artikolo
"Mi bedauras ke kelkaj el miaj mesaghoj havas la chapelitajn literojn"
- ~ hosistemisto
"Aŭ uzu la oficialan H-sistemon. Evitindas la aĉ-aspekta X-a, kiu makulas nian lingvon."
"Strangajho! Vera strangajho!"
- ~ h-sistemisto pri ĉi tiu artikolo
"Vi devus esti pli respektema kaj ne fari ĉi tiun spektaklon"
- ~ iu
"Me pensas ke la ideo esas tre bona."
- ~ Idisto
"Hmm. Nu, eble eraris kiun ajn mi legis; au eble mi miskomprenis ghin!"
- ~ Ho-isto
"Grava kaj subteninda iniciato"
- ~ leganto pri verkado de tiu ĉi artikolo
Hosistemismo aŭ simple hoismo estas ideo, kiu ne konsideras H-sistemon surogata, sed vaste uzebla ĝin en ĉiuj verkoj, sen konverti ĉion ajn al Unikodo, eĉ se ekzistas tiu eblo (pro tio, ke kelkaj novaĵserviloj, retpoŝtlegiloj kaj ĉi-cele uzataj poŝtelefonoj estas fidindaj nur pri la ĝusta transdono de la literoj a-z, A-Z, ciferoj 0-9 kaj plej kutimaj interpunkciaj signoj). Tiel aperas ĉiuj tekstoj en la paĝaro Miresperanto de Nikolao Griŝin.
Fundamenta ideo[redakti]
Karaj kamaradoj,
Diris Zamenhof en la sanktega Fundamento:
- "Presejoj, kiuj ne posedas la literojn ĉ,ĝ,ĥ,ĵ,ŝ,ŭ, povas anstataŭ ili uzi ch, gh, hh, jh, sh, u" [L. L. Zamenhof, Unua libro].
Sekve uzado de h-sistemo estas laŭdinda kaj fundamenta! AdE (aŭ ĝia oficiala proparolanto) opinias ke la rekomendo en la Fundamento koncernas nur la uzon en presejoj.
Je la foriro de la granda vaporboato, "Sankta Johano" oni diris, ke ni scias ke h-metodo aspektas pli natura, ĉar "h" estas uzata en multaj lingvoj por ŝanĝi la valoron de la litero, kiu estas antaŭ ĝi. Ekzemple: itale: "chiave", "chiamare", "orecchio", "ghepardo", "preghiera", lunghezza" ktp... angle: "choose", "which", "fish", "ship" ktp... france: "chez", "acheter" ktp...
Por la ekstera publiko Esperanto kun ĉapeloj riskas aspekti Klingone! Escepto povas esti por parolantoj de eslavaj lingvoj, francoj aŭ portugallingvanoj, kiuj kutimas vidi multajn ĉapeloj meze de vortoj. Sed kompreneble, tiuj homaĉoj ne samevaloras al germanoj aŭ angloj, kiu estas la vera kerno de la homaro. Alie estas tiuj parolantaj bestoj, kiel grekoj, ĉinoj, araboj kaj rusoj, kiu eĉ ne uzas latinan alfabeton! Vere, al ili, ^ nenion diras, sed, ili eĉ ne estas homoj!
Ekzistas nur unu akceptebla kaj irenda vojo: sekvado al Fundamenta h-ortografio. Akademio de Esperanto povas fini chiujn siajn laborojn, sed se antau tio ghi prezentos rekomendon kaj prefere ech postulon, ke chiuj retumantaj e-istoj skribu lau "ehhoshangho", tiam sukcesa estonteco de Esperanto estos plene garantiita.
Kialo[redakti]
Ho, kia tre mizera spektaklo aperas en la tutmonda scenejo:
Povus esti, ke ni trovas motivojn de tio, kial Zamenhof difinis ghuste la Fundamentan anstatauan skribsistemon (ch, gh, hh, jh, sh, u) tiel, kia ghi estas je marĥuano:
1) "Esperanto estas plena je harmonio kaj estetiko kaj memorigas per si la lingvon italan."
Imagu, kion kauzas iksokodo. Ghi detruas chian estetikon kaj pensigas precipe ne-esperantistojn pri iu ne-prononcebla strangajho (ekz. pri la klingona).
2) "[...] ghiaj vortoj - krom kelkaj tre malmultaj - [...] estas [...] prenitaj el la lingvoj romana-germanaj en tia formo, ke chiu ilin facile rekonas" kaj "[...] lingvo internacia [...] devas konsisti nepre el vortoj romana-germanaj en ilia plej komune uzata formo"
La litero h funkcias ankau kvazau "diakriteca" signo en la plimulto de la celitaj nacilingvoj, ekz. en la literkombinoj ch kaj sh. (Kaj en tiuj lingvoj, post a kaj e, ankau la u estas uzata [sen diakrita signo kaj sen posta alia litero] simile, kiel la Esperanto-uo en la Fundamenta anstataua skribsistemo [ch, gh, hh, jh, sh, u].) En chio chi, kiam ghi aperas en Esperanto-teksto, ne-esperantisto, kiu scias almenau unu el tiuj nacilingvoj, tuj vidas ion konatan, eble ech familiaran, kaj tute ne-strangan.
3) "Esperanto bonege kontentigas chiujn postulojn, kiuj povas esti farataj al lingvo internacia (precizeco [...] natureco [...])"
La postulo "natureco" estas trafa argumento kontrau jeno:
Iuj argumentas kontrau la Fundamenta anstataua skribsistemo (ch, gh, hh, jh, sh, u) per tio, ke la litero h jam estas uzata alisignife en Esperanto. Kontrau chi tio oni povas argumenti jene:
La diakriteca uzo de tia litero, kiu jam havas alian signifon, estas trajto
a) de "naturaj" romana-germanaj lingvoj (ekz. de la germana, angla, franca, hispana, portugala) kaj
b) de precipe la germana rilate al la anstatauigo de la supersignaj umlaut-literoj per bazlitero plus e.
En la Fundamenta anstataua skribsistemo (ch, gh, hh, jh, sh, u) do manifestighas la postulo "natureco" sen tio, ke aliaj postuloj, kiel ekz. la precizeco, estas endangherigataj au malhelpataj tro.
En la praktiko, pri chio chi oni povas facile konvinki sin mem per jeno: Se oni skribas nacilingvan retposhtleteron kun traduko en Esperanton al kaj ne-esperantistoj kaj esperantistoj, kiamaniere oni prezentu la Esperanto-tekston?
a) Chu kun la ghustaj supersignoj? Ne, char tio eble rezultigos "signosalaton" flanke de la adresatoj. (Oni ne nepre povas deiri de tio, ke chiuj adresatoj uzas supersignotaugan retposhtilon.)
b) Chu en iksokodo? Neniel pro la supre menciitaj argumentoj.
c) Chu en la Fundamenta anstataua skribsistemo (ch, gh, hh, jh, sh, u)?
Jes! Oni montru, ke neniaj cirkonstancoj malebligas la prezenton de _skribita_ Esperanto! Al tio chi ankau Zamenhof alvokis en “La Esperantisto”, p. 32, 1890:
"...anstatau la signeto superlitera oni povas kuraghe uzadi la literon h kaj anstatau u - simplan u."
Utilo[redakti]
Por homoj, kiuj unuafoje konatighas kun Esperanto, ghia aspekto estas tre grava. Se ni uzos literon 'h', kiel oni faras en angla, franca, germana, itala, pola, latina kaj aliaj lingvoj, chiu homo normale akceptos nian lingvon.
En Uzbekio 'x' estas stranga kaj nekutima. "Chapelilo" au, mallonge, ne solvas la aferon, char ghi ne estas uzebla ekster Esperantujo. Ankau aliaj "solvoj" estas fushaj. En ies tekstoj '^' rolas kiel litero, la vortoj havas rompitan aspekton, tre malbone legeblan. Eble, tio estas akceptebla por esperantistoj, sed tio ne estas akceptebla por la mondo.
Auh[redakti]
Eble vi scias ke ni jam scias, ke Auh (mallongigo je American University for Humanities) estas mistera mantro de maljunaj esperantistoj kiuj uzas H sistemo en interreto, ĝi aperas tre multe en finoj de kelkaj misteraj vortoj kial "antauh", "ankauh", "ankorauh". Kelkaj pensas ke "uh" estas transskribo por esperanta U kun hoketo (Ŭ), sed, kompreneble, en la korekta H-metodo, difinita en la Fundamento de Esperanto, oni uzas postan H anstataŭ la cirkumfleksoj (ĉapeloj), kaj simple forlasas la hoketon super U, do: CH, GH, HH, JH, SH, U.
Kompreneble dinosaŭro esperantisto kiu uzas H-sistemon ne tiel erarus! 8-D Tamen, ne gravedas.
Zamenhofeco[redakti]
En decembro 1907, L.L.Zamenhof skribis al la Lingva Komitato (la antauulo de la Akademio) leteron, en kiu li proponis ke ghi deklaru la jenon:
"Por ke la mondo ne opiniu erare, ke tekstoj en Esperanto ne estas facile preseblaj kaj por ke tiu erara opinio ne servu plu kiel batalilo en la manoj de la malamikoj de Esperanto, la Lingva Komitato rekomendas, ke ghis la plena fortikigho de Esperanto chiuj verkoj kaj gazetoj Esperantaj estu presataj per la litero "h" anstatau la signeto "^", kaj anstatau "u`" estu uzata simple "u", kiu post vokalo chiam devas esti legata kiel "u`". En la tre maloftaj okazoj, kiam "h" post la literoj "c", "g", "h", "j", "s", au "u" post vokalo, devas esti elparolataj memstare, ili devas havi antau si apostrofon au streketon (-)."
Surogata skribosistemo[redakti]
Ĉar Esperanta alfabeto havas supersignojn, ĝis nuna tempo diversaj surogataj sistemoj estas uzataj, pro du kialoj:
- Multaj klavaroj ne havas ĉapelitajn literojn, kaj la uzanto ne havas (aŭ ne scias) bonan metodon por enigi tiajn literojn.
- Kvankam programaro ekzistas por facile enigi ĉapelitajn literojn en komputilon, oni ankoraŭ devas uzi surogatajn literojn en kuntekstoj kiuj ne bone traktas tiajn literojn, ekzemple retpoŝto kaj novaĵgrupoj. Multaj malnovaj normoj kaj programaro nur traktas tekston en la kodoj ASCII aŭ ISO-8859-1 (Latin-1).
Ĉefaj sistemoj estas:
- H-sistemo (chirkau-sistemo)
- X-sistemo (cxirkaux-sistemo)
- ^-sistemo (^cirka^u-sistemo)
- '-sistemo (c'irkau'-sistemo)
Tamen[redakti]
El la diversaj surogataj skribosistemoj nur la H-sistemo estas difinita en la Fundamento de Esperanto, la baza regularo de Esperanto. Tial iuj konsideras la H-sistemon eĉ kiel duan oficialan ortografion de Esperanto, dum lau aliaj estas nur unu Esperanto-ortografio, kiu manifestiĝas en du (Fundamentaj) skribsistemoj: tiu kun la ĝustaj supersignoj kaj la Fundamenta anstataŭa skribsistemo (ch, gh, hh, jh, sh, u). La ĉi-lasta vidpunkto estas pravigebla per la oficiala deklaro "Pri apartaj teknikaj bezonoj rilate al niaj alfabeto kaj ortografio" de la Akademio de Esperanto en Oficialaj Informoj numero 6 2007 01 21: En tiu deklaro oni parolas pri "la ortografio", do nur pri unu (kaj ankaŭ ne mencias iujn ortografi-variantojn).
Pro granda evoluo de komputilaj sistemoj nun ne estas granda bezono uzi surogatajn skribmetodojn por indiki Esperanto-literojn; vaste disponebla en la reto Unikodo, subtenata de preskaŭ ĉiuj retumiloj kaj retpoŝtiloj ebligas rektan uzon de E-literoj. Tamen multaj plu preferas tajpi uzante H aŭ X-sistemon, kiuj estas aŭtomate tuj konvertataj en la ĝustajn ĉapelitajn E-literojn. La plej populara Vindoza programo por tiu estas EK, realigita de Jurij Finkel. Aliaj homoj preferas komence pretigi tekstojn en X-sistemo kaj poste konverti ilin al la ĝustaj signokodoj per iu programo, ekzemple per makrooj de Microsoft Word.
Indas mencii, ke kelkaj homoj ne konsideras H-sistemon surogata kaj vaste uzas ĝin en ĉiuj siaj verkoj, sen konverti ĉion ajn al Unikodo, eĉ se ekzistas tiu eblo (pro tio, ke kelkaj novaĵserviloj, retpoŝtlegiloj kaj ĉi-cele uzataj poŝtelefonoj estas fidindaj nur pri la ĝusta transdono de la literoj a-z, A-Z, ciferoj 0-9 kaj plej kutimaj interpunkciaj signoj). Tiel aperas ĉiuj tekstoj en la paĝaro Miresperanto de Nikolao Griŝin.
Konformo al la Fundamento[redakti]
Precipe post la detruado dummilita ni memoru (kaj ni konfesu al ni), ke Fundamento de Esperanto krom la baza alfabeto mencias kaj agnoskas kiel permesitan surogatan skribosistemon nure la H-sistemon. Tamen, laŭ la decido aprobita en 2007 de la Akademio de Esperanto, kiam la cirkonstancoj ne permesas uzi la ĝustajn supersignojn, kaj kiam pro apartaj bezonoj la Fundamenta anstataŭa skribsistemo (ch, gh, hh, jh, sh, u) ne estas oportuna, oni povas anstataŭigi la supersignajn literojn per aliaj signoj aŭ signokombinoj. Tiu ĉi deklaro efektive ĝustigas la uzon de aliaj surogataj skribosistemoj ekz. kiam ili estas uzataj kadre de interna teĥnika solvo (kaj en ĉiuj aliaj cirkonstancoj kiuj respondas la difinon de la Akademio).
Neŭtrala vidpunkto[redakti]
Kiel atestas nia majstro kaj popola gvidanto Esperanto estas la internacia lingvo, kaj la universala sistemo estas la ĉapela sistemo. Se frenezuloj ŝanĝus la lingvon, kiu ne eblas, la lingvo estus malbela kaj senvaloro. Oni ne povas ŝanĝi la revon de Zamenhof, kiu volas esperantistoj uzi la ĉapelojn. Fikiĝu, iru inferen!
Kritikoj[redakti]
- Nu, se Esperanto kun ĉapeloj aspektas klingone, tio estas granda avantaĝo por eksterteruloj.
- Laŭ la hosistemo, oni uzas la kombinaĵon "hh" por esprimi "ĥ". Sed "hh" estas facile konfuzata kun "ha-ha".
- En la usona angla, la vorto "ho" signifas putinon. Por la hosistemo, ĉu tio estas malavantaĝo aŭ avantaĝo?
Neŭtrala vidpunkto[redakti]
Ŝajnas al mi, ke Esperanto estas la internacia lingvo, kaj la universala sistemo estas la ĉapela sistemo. Se frenezuloj ŝanĝus la lingvon, kiu ne eblas, la lingvo estus malbela kaj senvaloro. Oni ne povas ŝanĝi la revon de Zamenhof, kiu volas esperantistoj uzi la ĉapelojn. Fikiĝu, iru inferen!
Novaĵo[redakti]
PARIZO. Altan pritakson kaj grandan kontenton esprimis la Akademio de Esperanto en oficiala komuniko diskonigita hodiaŭ. La plej aŭtoritata institucio por la rigoreco en la uzata esperanto difinis “plene koresponda al la indikoj jam donitaj de L.L.Zamenhof, kaj plurfoje ratifitaj de la Akademio - kaj sekve “laŭdinda” - la uzon en la mesaĝoj nuntempe disvastigataj pri kampanjo “Change”, de la literon “h” kiel surogaton de la ĉapelita litero “Ĉ”.
Precipe post la detruado dummilita la Akademio rezervas por estonta komuniko, la klarigon pri tio, kion diable signifas “Ĉange”.
Vidu ankaŭ[redakti]
- Auh;
- Iksismo;
- TRENHA;
- Senĉapelismo;