Noctua pronuba

Noctua pronuba
Noctua pronuba
Systematik
Klass	Insekten (Insecta)
Ornen	Bottervagels (Lepidoptera)
Familie	Uulenfalter (Noctuidae)
Ünnerfamilie	Noctuinae
Geslecht	Noctua
Oort	Huusmoder
Wetenschopplich Naam
Noctua pronuba
(Linnaeus, 1758)

Ruup

frisch schluppt Männchen un Pupp

gröön Ruup

bruun Ruup

De Noctua pronuba (düütsch: Hausmutter) is en Bottervagel it de Familie vun de Noctuidae (Uulenfalter). In de Nacht kommt de faken in de Hüüs rin um över Dag dor in to ruhen. Dorüm kreegen sie ok de Naam Huusmoder.

Markmalen

De Flögelspannwiet vun de Falter bedrocht 50 bit 60 Millimeter. De Flögelfarv vun de Vörderflögel is ünnerscheedlich vun hellbruun över geelgröön bit to dunkelbruun un meest swaart. Ok in de Kontrasteeren gifft dat völ Varianten, vun meest eenfarvig bit hell/dunkel gefleckt. De Makel sünd meest to erkennen; mit en hellen Ringmakel un en dunkeln Nierenmakel. De Weibchen hebbt in’ Dörsnitt beeten wat heller Flögels as de Männchen, de meest wat bunter un düütlicher tekent sünd. An’ Enn’ vun de Wellenlien an’ Kostalrand is en länglich, scharp begrenzt, swaart Fleck utbildt, der aber bi eenig Exemplaren ok in twee bit dree lüttgere Flecke uplööst ween kann. De Vörderflögel sünd verhältnismäßig schmal. De Halskraag is in Allgemeenen heller farvt as de Thorax. De Achterflögel sünd geel mit swaart Binde. De swaart Diskalfleck fehlt bi de meest Formen.

Nah Steiner & Ebert (1998) gifft dat (tomindst in Baden-Württemberg) dree Phänotypen mit jeweils ünnerscheedlich Männchen un Weibchen. De Phänotyp I wiest binah eenfarvig dunkelbruun Männchen un rootbruun Weibchen up, de Phänotyp II ergifft geelbruun Männchen mit intensiven dunkelbruun Teknungen un eenfarvig geelbruun Weibchen. Bi den Phänotyp III sünd de Weibchen meest eenfarvig grau, de Männchen grau mit stark dunkelbruun Teknung.

Bergmann stell en Afhängigkeit vun de Vörderflögelfarv vun Temperatur un Fuchtigkeit wiels de Puppenentwicklung fast. So hebbt leeg Temperaturen (10 bit 15 °C) un dröög Bedingungen blass wittlichgrau Vörderflögel mit düütlich grau Teknung (Querliens un Binden) as ok en grau farvt Liev ergeven. Männchen un Weibchen weern meest nich verscheeden farvt. Leeg Temperaturen un fuchtig Bedingungen brochen männlich Falter mit bläulich grau Vörderflögel mit grauvigelett verwischt Teknung. De Weibchen weern mehr vigelettgrau un weniger kontrastriek. Puppen, deren Entwicklung bi hooch Temperaturen (26 bit 30 °C) un Dröögheit passeer, hebbt männlich Falter mit grauockergeel Vörderflögel un düütlicher Teknung ergeven. De Weibchen weern hell geelbruun bit bruunsch root mit wenig düütlichere Teknung. Hooch Temperatur un Fuchtigkeit hebbt gräulich hellroot bit gräulich vigelett männlich Falter mit stark dunkelbruun Sprenkelung un undüütlich Teknung to Folg, de Liev weer dunkelbruun överstäubt. De weiblichen Falter weern dunkelbruun bit rootbruun ahn Reknung bit up de Makel. Bergmann betont, dat en minn Perzentsatz vun de Puppen nich in dit Farv- un Zeknungsschema in Abhängigkeit vun Temperatur un Fuchtigkeit passen, sonnern dorför ok arvlich Faktoren verantwortlich ween mööt.

Da meest kugelförmige Ei is to de Basis hen licht afflacht. Dat meet 0,45 Millimeter in de Hööcht un 0,5 Millimeter in’ Dörmeter. Dat is in de ünnere Hälft röötlich geel, in de bövere Hälft ehrder graugeel. De Böverflach is in de ünner Hälft glatt, in de bövere Hälft ton Pool hen swaak rippt. Vun de Mikropylregion gaht 39 bit 43, licht erhaben Längsrippen ut. Se wurrd vun bannig swaak Querrippchen krüüz.

De Ruupen recken bit 50 Millimeter Längd. De jüngeren Larvenstadien sünd ehrder gröönlich, de ölleren Ruupen ehrder bruunnsch. De Rügglien is schmal un geelsch, ok de Nebenrügglien sünd geelsch farvt. Se dragen up jeden Abdominalsegment en swaarten Längsbalken.

De Pupp is rootbruun un wiest en körten Kremaster up, de mit twee Doorns bewehrt is.

Ähnlich Oorden

De Huusmoder (Noctua pronuba) Linnaeus, 1758 un Noctua interposita (Hübner, 1790) besitten an’ Enn’ vun de Wellenlien an’ Kostalrand em swaarten Fleck, de bi de Noctua comes (Breetflögelig Banduul]] fehlt oder blots swaak, hell- bit dunkelbruun utbildt is. Up de Achterflögel hemm N. comes, N. interposita un N. orbona düütlich Diskalflecken; de fehlen bi de allermeesten Formen vun N. pronuba.

Geographisch Verbreeden un Levensruum

De Oord is n dat gesamte Europa insluutend Iesland verbreedt. De Verbreedensgrenz reckt bit Mittelfennoskandien in’ Norden un Noordafrika in’ Süden (Kanarischen Inseln bit Ägypten). Dat Verbreedensrebeet reckt vun’ Nahen Osten wieder bit nah Afghanistan, Nordwestindien un nah Sibirien. D Oord wurr in Nordamerika inschleept. Eerst Nahwiesen stammen van 1979 ut Nova Scotia (Kanada) un van 1984 ut Neefundland. Siether breedt de sück dor gau ut. Intüschen is de Oord in all kanaadsch Provinzen nahwiest, in de USA is se seker in Maine, Louisiana, Maryland un Kalifornien nahwiest. Noch nich bekanntgeven Nahwiesen in Ohio in Bugguide laaten vermooden, dat sück de Oord in den USA all wesentlich wieder utbreest hett.

Levenswies

De överweegen nachtaktiven Falter flegen in Middeleuropa vun Juni bit Oktober, eenzelt Falter sogor bit in den November rin in een Generatschoon. In Noordafrika fang de Floogtied vun de Falter all in März an. Se fleegt künstlich Luchtborns an, besöken Blööten un kommt ok an den Köder. Gelegentlich flegen se aber ok an’ Dag un könnt bi en Blöötenbesöök beobacht wurrn. In’ Sömmer (etwa Enn’ Juli/Anfang August) leggt de Falter en längere Ruhepause in. En besünner Markmal ünnerscheed de Huusmoder vun anner Nachtfalter. Se kann ahn Upwarmen vun de Flögel dör gau Vibreeren afflegen. De Falter wannern faken över gröttere Strecken. De Geslechtsriep vun dissen Bottervagel wurrd dör de Daaglängt bestimmt. Ofschons de Falter all Enn’ Juli schlüppen, riepen de Geslechtsdrüsen eerst bi körter Daaglängten (körter as 15 Stünn) heran. Vermoodlich spelen ok klimatisch Faktoren dormit rin, denn in de Bargen sett de Ovarienriep vun de Weibchen etwa een Week later in. Dornah erfolgen Paarung un Eiaflaag binnerhalv vun dree bit veer Week. Enkelt Weibchen, de in Middeleuropa all in’ Juni mit riep Ovarien funnen wurrn, wurrn as Towannerer ut dat Middelmeerrebeet interpreteert. De Eiaflaag kann sück över mehrere Maanden hentrecken. Een Gelege kann ut mehreren Hunnert Eier bestahn. All tosommen leggt en Weibchen 2000 bit 3000 Eier af, in de Tucht wurrn sogor all över 4000 Eier afleggt. Meest wurrn de Gelege in eenig Hööcht över den Eerdbodden afleggt. De Gelege wurrn an Twieg, aber ok an künstlich Objekten as Spanndrahten befestigt, aber ok in so nömmt Eispeegeln. De Ruupen sünd in’ Allgemeenen af September bit Mai vun dat dorupfolgen Johr to finnen. Nah den Schlupp vertehren de lütt Ruupen toeerst de Eihüllen un seilen sück denn vun dat Gelege af. Dorbi könnt se, an’ Afseilfaden hangend, licht vun’ Wind verdrift wurrn. De lütt Ruupen sünd noch ahn Utnahm tagaktiv, de Ruupen vun dat tweet Larvalstadium sünd noch överweegend tagaktiv. Eerst af dat darte Larvalstadium wurrd de Ruupen nachtaktiv; dagsöver verstecken se sück an’ Bodden. Se nehren sück vun völ verscheeden kruutig Planten un Holtgewächsen.

De Ruupen klautern af un to ok hooch up hör Nehrensplanten. Entsprekend de lang Periood vun de Eiaflaag wurrn in’ Laatharvst Ruppen in kumplett ünnerscheedlich Larvalstadien funnen. (L1 bit L6); de överwintern ok in völlig ünnerscheedlich Larvalstadien. Ok entwickeln sück de Ruupen vun en eenzig Gelege ünnerscheedlich gau. Entsprekend ünnerscheedlich find ok de Verpuppung statt; Puppen wurrn vun Enn’ April bit in den Juni vun dat folgen Johr funnen. Bi warm Witterung in’ Laatharvst könnt sück eenzelt Ruupen noch in dat sülvig Johr verpuppen un (bannig selten) könnt sogor eenzelt Falter noch in dat glieker Johr schlüppen. De Ruupen verpuppen sück in en Eerdhöhl.

Gefährdung

De Huusmoder is noch recht faken to finnen un in Düütschland nich gefährdet.

Born

Literatur

• Arno Bergmann: Die Großschmetterlinge Mitteldeutschlands. Band 4/1 Eulen. Urania-Verlag GmbH, Jena, 1954.
• I. V. Dolinskaya, Yu. A. Geryak: The Chorionic Sculpture of the Eggs of Some Noctuinae (Lepidoptera, Noctuidae) from Ukraine. Vestnik zoologii, 44(5): 421–432, 2010
• Michael Fibiger: Noctuidae Europaeae, Volume 2 Noctuinae II. Entomological Press, Sorø, 1993, ISBN 87-89430-02-6
• Walter Forster und Theodor A. Wohlfahrt: Die Schmetterlinge Mitteleuropas - Bd.IV Eulen (Noctuidae). Franckh´sche Verlagsbuchhandlung, Stuttgart 1971 ISBN 3-440-03752-5
• Axel Steiner und Günter Ebert: Die Schmetterlinge Baden-Württembergs Band 7, Nachtfalter V (Eulen (Noctuidae) 3. Teil), Ulmer Verlag Stuttgart 1998. ISBN 3-8001-3500-0

Weblenken

Hausmutter. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

 Wiktionary: Noctua pronuba – Bedüdensverklaren, Woortherkamen, Synonymen, Översetten

• www.lepiforum.de
• Moths and Butterflies of Europe and North Africa (engelsch)
• Markku Savela: Lepidoptera and some other life forms (engelsch)
• Ian Kimber: Guide to the moths of Great Britain and Ireland (engelsch)
• Fauna Europaea Taxonomie (engelsch)
• Sammlung Naturhistorisches Museum Stockholm (sweedsch)
• www.schmetterling-raupe.de
• Schmetterlinge und ihre Ökologie
• www.insektenbox.de