Magmaatsche Differentschatschoon

De magmaatsche Differentschatschoon beschrifft in de Petrologie dat Tostannenkamen vun ünnerscheedliche Deelmagmen ut en so nöömt Stamm-Magma dör dat Ännern vun de cheemschen Tosamensetten. Dat Kunzept warrt in de Endogenen Dynamik, en Deelrebeet vun de Geologie afhannelt, de sik mit de magmaatschen Vörgäng binnen de Eer befaten deit. Beschreven warrt dormit dat Phänomen, dat ut en fletige Steensmölt (Magma) mit en sünnere cheemsch-mineraloogsche Tosamensetten (Stammmagma) nich eenfach en sünner’t Magmatit mit een eenzig Tosamensetten entsteiht, man en Reeg vun ünnerscheedliche Stenen mit verschedene Tosammensetten.

Scheden dör Swoorkraft un Kristallisatschoon

Al in’n smölten, fletigen Tostand künnt sik enkelte Komponenten, de sik blots slecht oder gor nich mischen laat as to’n Bispeel sulfidische un oxidische Phasen vunenanner scheden ̣jüst so as sik Etig un Ööl scheden doot (Liquatschoon). Fakener is aver dat Afscheden vun Mineralen, de fröh utkristalliseert, so dat sik de Tosamensetten vun de Smölt ännert. Man seggt to de Deelsmölt, de över blifft, ok Residuum. De utkristalliseerten Mineralen sackt dör jemehr gröttere Dicht na ünnen un sammelt sik an’n Bodden vun de Magmakamer (Gravitatschoonsdifferentschatschoon). Al Charles Darwin hett 1844 vermoodt, dat de Deelmagmen, de op disse Oort entstaht, dör tektoonsche Bewegen vunenanner afpresst un scheedt warrn künnt. In de 1920 Johren hebbt Paul Niggli un Hans Cloos de Vörstellen utklamüstert, dat sik faste un fletige oder ok de nich-mischboren Bestanddeelen vun en Smölt bi’t Opstiegen vun’t Magma na de Eerdböverflach afscheedt (Bewegensdifferentschatschoon).

Dat Kunzept vun de magmaatschen Differentschatschoon dör frakschoneerte Kristallisatschoon is vör allen vun Norman Bowen utklamüstert worrn un baseert op den Ümstand, dat Steensmölten oder Magmen Mehrkomponenten- oder Mehrstoffsystemen sünd, bi de de enkelten Komponenten verschedene Smöltpunkten hebbt. Bi’t Afköhlen vun en Magma kristalliseert dorüm toeerst de Komponenten mit den hööchsten Smöltpunkt ut un sackt in de Magmakamer rünner. Ut dat Residuum kristalliseert nu, wenn dat wieter afköhlt, de Komponente mit den nächstsieteren Smöltpunkt ut, wat denn ok wedder rünnersackt. Dat geiht so wieter, so dat sik de cheemsche Tosamensetten jümmer wieter ännert, wat den jümmer to annere Stenen föhrt.

Basaltsmölten

Bi basaltische Smölten warrt ünnerscheedt in de kontinueerliche Reeg un de diskontinueerliche Reeg.

Bi de kontinueerlichen Reeg fangt de Differentschatschoon mit en kalziumrieken Plagioklas an, neemlich mit dat Endlidd vun’t Feldspat-Mischkristallsystem Anorthit. Je wieter dat Magma afköhlt oder je mehr vun dat Anorthit afscheedt warrt, ümso wieter verschufft sik dat Mischkristallsystem na’t natriumrieke Endlidd Albit. To’n Sluss vun de Differentschatschoon warrt den blots noch Albit afscheedt.

Bi de diskontinueerlichen Reeg warrt verschedene Mineralen na jemehrn Smöltpunkt differenzeert. Dorbi warrt toeerst Olivin mit den hööchsten Smöltpunkt afscheedt, dorna de Pyroxenen, folgt vun Amphibolen un to’n Sluss Biotit, wat den sietsten Smöltpunkt hett.

Beide Regen loopt parallel blangen’nanner af un beschrieft de Differentschatschoon vun en mafischen (basischen) Smölt hen to en felsisch (suur) Residuum, ut dat toletzt de Mineralen Quarz, Kalifeldspat un Muskovit utkristalliseert. Allgemeen warrt in’n Verloop vun de magmaatschen Differentschatschoon de Andeelen vun Magnesium, Iesen un Kalzium in’t Residuum jümmer lütter, wiel de Andeelen vun Silizium, Natrium un Kalium tonehmt. Dat heet, dat ut basaltische Smölten toeerst de Mafiten un intermediären Mineralen utkristalliseert, wobi en felsisch Restmagma entsteiht, dat an’n Enn to en granitischen Steen verklamt.

Bispeel: Bushveld-Kumplex in Süüdafrika

Enn vun de bekanntsten Bispelen für Differentschatschoon is de Bushveld-Kumplex in Süüdafrika. Disse basaltische Intrusivkumplex bargt en Steenvariatschoon vun ultrabasische bit granitische Tosamensetten un tekent sik dör en bannig goot utprägte Lagentextur ut, de meist so utsütt as de Schichten in Sedimentstenen. Dorin spegelt sik de Differentschatschoonszyklen vun’n Bushveld wedder. De basischen bit ultrabasischen Andeelen sünd dör de Differentschatschoon vun en tholeiitisch Magma entstahn, wiel de Graniten as opsmölt un kuntamineert Material vun de Eerdköst ansehn waart.

Literatur

• Martin Okrusch, Siegfried Matthes: Mineralogie - Eine Einführung in die spezielle Mineralogie, Petrologie und Lagerstättenkunde. 7. överarb. Opl., 2005, 522 S., ISBN 978-3-540-23812-6