Heliozentrisch Weltbild

Dat heliozentrisch Weltbild (ok: Weltbild vun Kopernikus) geiht dor vun ut, datt de Planeten sik üm de Sünn (gr.: ήλιος =Helios) dreiht. Bi düsse Vörstellung steiht de Sünn in de Midden vun de Welt, un nich, as dat vördem annahmen wurr, de Eer (geozentrisch Weltbild). As dat geozentrisch (ptolomäisch) Weltbild un later dat heliozentrisch Weltbild utdacht wurrn sünd, weeren dat Versöök, de Welt so to beschrieven, as een sik dat dormals vörstellen konn. Nümms hett dormals wußt, datt us Sünnsystem bloß man een luurlüttjen Deel vun den ganzen Kosmos utmaken deit. Dat is eerst vun dat 18. Johrhunnert af an lütt bi lütt rutkamen.

Wie dat heliozentrisch Weltbild in Europa upkamen is

Europa in de Tiet vun de Renaissance

Nikolaus Kopernikus is 1543 een ganz Stück vöran kamen mit sien Theorie vun dat heliozentrisch System. Man een mutt düütlich seggen, dat nich richtig is, wenn de meisten Lüde denkt, vör Kopernikus harrn de Minschen in den Westen dat heliozentrisch Weltbild nich kennt oder se harrn dat verkehrt verstahn. Dat weer nämlich so, dat vun dat 11. Johrhunnert af an jümmers mehr Texten ut de araabsche Spraak in dat Latien öbersett wurrn sünd. Dat lä an de Krüüztöög, man ok Hökers un anner Lüde, de up Reisen weeren, bröchen de Tradition vun de Sünn, de in de Midden vun dat Universum stünn, nah den Westen. Bi de Gelehrten wurrn düsse Ideen besnackt, just so as de olen greekschen Denkers, vun Aristarch bit hen nah Philolaus. De spreken sik ja ok vör een heliozentrisch Weltbild ut. Al in't Middelöller is dat vun een paar Denkers hen un her besnackt wurrn, as vun Nicolas Oresme un Nicolaus Cusanus. Nich vunwegen den Globen, man weil se dachen, dat güng vun de Wetenschop her nich, spreken se sik dor gegen ut.

De Glööv un dat heliozentrisch Weltbild

Al in Aristarch siene Tiet wurr seggt, dat is gegen de Gödder, wenn een globen deit, de Sünn steiht in de Midden. Man lang speel dat denn gor keen Rull mehr.

As Kopernikus sien Meenung amenn in sien Book De Revolutionibus Orbium Coelestium rutgahn laten hett, kreeg he keen Theater mit de kathoolsche Kark. He harr vun 1506 bit 1530 dor an arbeit, man rutgahn laten hett he dat eerst in dat Johr, as he starben dö. He stünn sik goot mit de Kark un harr ok den Paapst Paul III. Bescheed seggt, man in dat Book stünn doch eerst mal vörweg to lesen, dat dat System man bloß een mathemaatsche Hypothese ween schull un nich de Würklichkeit. Düt Woort vörweg harr Andreas Osiander schreven, man sünner sien Ünnerschrift. Dat is antonehmen, datt dat bloß vunwegen düt Woort vörweg keen groot Snackeree geev, wat dat Book vun Kopernikus nu Ketteree weer oder nich.

De Dominikanerorden hett al fröh den Vörslag maakt, dat düsse Lehr in'n Ünnerricht verboden weeren scholl, man dor is nix vun wurrn. Ok de een oder anner Protestant hett dor wat to seggt. Vun Martin Luther weer to hören:

„Hüdigendags is wat to hören vun een vun düsse neen Astrologen. De will dat geern bewiesen, datt de Eer sik röögt un nich de Himmel, de Sünn un de Mond. Dat is doch just so, as wenn een in een Wagen oder in een Schipp sitten deit to fohren un he denkt, he steiht un de Eer un de Bööm röögt sik. Man so is dat hüdigendags: Wenn een Mann sik för klook höllt, denn mutt he wat Besunners utfinnen, un just so, as he dat deit, schall dat denn an'n Besten ween. Düsse Döösbaddel verdreiht noch de ganze Kunst vun de Astronomie. Man dat Hillige Book hett us verklaart, datt de Sünn stahn bleev un nich de Eer, as Josua beden harr.“

Later stell sik de kathoolsche Kark stur achter dat geozentrisch Weltbild. Paapst Urban VIII. güng gegen Galilei gegenan. Dorbi harr he toeerst Verlööf geben, datt Galilei sien Arbeit öber de beiden Theorien vun de Welt rutgahn laten schull. Man dat sütt so ut, as wenn he later glöövt harr, Galilei wull em in sien Book vun'n Narren hebben un em as een Döösbaddel henstellen. Dat güng em woll toeerst mal nich üm de Wohrheit un ok nich üm de Wetenschop, man üm sien Ansehn as Paapst un as Minsch. Dor weer he vergrellt up Galilei.

Mit de Tiet is denn de kathoolsche Kark stur gegen de Lehr vun dat Heliozentrisch Weltbild gegenan gahn. Dat stimmt woll, datt de Kark sik lever an den Ptolemäus sien System holen dö. Dor steiht de Eer in de Midden vun dat Universum un de Planetens fleegt in'n Kreis dor ümto. Man dat is verkehrt, wenn seggt warrt, de Kark harr seggt, de Eer weer een platte Schiev. Dat hett se nie nich lehrt oder predigt.

Tyho Brahe hett versöcht, de beiden Weltbiller tohopen to bringen un hett lehrt, datt de Sünn sik woll üm de Eer ümto röögt, man dat up de anner Siet all Planetens nu wedder üm de Sünn ümto fleegt.

As de Kark nah dat Johr 1616 nu stracks gegen Kopernikus sien Ideen gegenan güng, hett de Orden vun de Jesuiten sik denn an Tyho Brahe sien System holen. Vun 1633 af an weer düt System bi de Kathoolschen meist vörschreven.

Galileo Galilei in't 17. Jh.: „Un de Eer röögt sik doch!“

Vunwegen dat Galilei vun de heliozentrisch Idee nich afgüng, weer he in de lesten Johren vun sien Leven tohuse fastsett.

De Theoloog un Paster Thomas Schirrmacher gifft aber to bedenken:

„De Karkenbeamten hefft Galileo un ok dat System vun Kopernikus nipp un nau ünnersöcht, anners, as de Legend dat vertellt. Galileo...is nich vunwegen sien Kritik an de Bibel angrepen wurrn, man vunwegen datt he nich up den Paapst hören dö.“

Ok wenn de kathoolsche Kark gegen dat heliozentrisch weltbild gegenan güng, bedutt dat nich, dat se mit de ganze Astronomie nix antofangen wüss.

Hüdigendags

Lütt bi lütt hefft de Lüde begrepen, datt ok dat heliozentrisch Weltbild nich akraat is. De Sünn steiht nich in de Midden vun dat Universum, man is bloß een vun unbannig veel Steerns. Philosoph Giordano Bruno hett dat dormals luut utspraken. Galileo hett dat woll ok annahmen, man he sä dor nix öber. Wohrschienlich weer he bange, he konn de Kark dor noch mehr mit vertörnen. Eerst mit de Tiet wurr dat in dat 18. un 19. Johrhunnert klar, datt de Sünn man bloß een Steern mank veel annere is un in't 20. Johrhunnert keem denn rut, wo veel Galaxien dat egentlich gifft.