Halacha

De Halacha (Hebrääsch: הלכה) oder haloche (Jiddisch) is de Naam for de ganzen Gesetten vun de Rabbiners, de up den Grund vun de Tora stoht un de vun dat 4. Johrhunnert af an bit vundaag in de Rabbinsche Literatur uptekent is. Dat hebrääsche Woort „Halacha“ kummt vun den Woortstamm vun lopen oder gohn her. Dat heet up hebrääsch „halach“. Dor warrt mit kloor maakt, dat düt de Weg is, den Joden lopen oder gohn schöllt.

Dat Adjektiv vun Halacha is „halachisch“. Dat bedutt „na dat (rabbinsche) jöödsche Wett“. Bruukt warrt dat, um to wiesen, of en Saak mit de Lehrregels ut de Tora, den Talmud oder latere rabbinsche Ansichten overeenstimmen deit (halachisch verlöövt is), oder of dat dor gegenan gohn deit (halachisch verbaden is). Butendem markeert dat de Grenz twuschen en traditschonell Jodendom un allens, wat dor buten liggt. Wat halachisch-jöödsch is, dat kummt justament her up den Weg vun dat rabbinsche Jodendom ut dat Woort vun de Tora, wat Gott sülms utspraken hett. Wat nich halachisch-jöödsch is, dat steiht nich up desülvige Grundlaag un vundeswegen fehlt dor de Ansluss an dat traditschonelle Jodendom.

Dat Fundament vun dat jöödsche Wett un vun de Traditschoon („Halacha“) is de Tora. Dat sund de fiev Böker vun Moses. Na de rabbinsche Traditschoon gifft dat 613 Gebode („613 Mitzwot“) in de Tora. Nich all de 613 Gebode gellt jummerlos for all Lüde jummers un allerwegens. En poor vun düsse Gebode gellt blot man for Mannslüde, annere hefft blot mit Froenslüde to kriegen, noch annere befaat sik alleen man mit Preesters („Cohanim“) oder mit Lüde, de to den Stamm vun de Leviten tohören doot. Minner as 300 vun düsse Gebode sund hüdigendags noch to bruken. Ofschoonst dor jöödsche Gruppen upkamen sund, de sik blot man an den Text vun de Tora holen hefft, so as de upschreven weer (sunnerlich de Sadduzäers, Beta Israel un de Karaiten), sund de meisten Joden dat folgt, wat as dat mündliche Gesett bekannt is.

Wie de Halacha in de hüdige Form upkamen is

Togliek mit de schreven Tora hett Israel de mündliche Tora kregen. Dat weer de Mischna. In de Tora stoht allgemeen Richtlienen over dat jöödsche Leven. De Mischna geiht avers deeper un stellt akraate Regeln up. In de Mischna sund Fragen upschreven, as „wo kann dat Water for en rituell Bad herkamen?“ oder „Wie lang mütt de Sabbat-Keersen brennen?“ oder „wat for’n Aktivität is up’n Sabbatdag verbaden?“. De Mischna warrt dör de latern Rabbiners in de Tied vun den Talmud besnackt. Se hefft over echte un over fiktive Situatschonen snackt un hefft de Regeln, de in de Mischna un in de Tora nömmt weert, up de Situatschonen topasst. Dor sund denn ok allerhand afsunnerliche Saken besnackt wurrn, so as pädophile Homosexualität. Over allens, wat overhoop ut to denken weer, is worraftig snackt wurrn. Dat allens is denn later bekannt wurrn unner den Begreep vun de Gemara. Se maakt tohopen mit de Mischna den Talmud ut. As de Tied vun de Gemara to Enn gung un de Talmud denn feerdig weer, weer de Talmud en groot Bökerwark vun dusende vun Sieten wurrn. Dat weer um dat Johr 300 n. Chr. rum. En döörsnittlichen Joden konn dor nich veel mit anfangen un de Rabbiners sünd mit de Tied dor in overeen kamen, dat wat passern möss, um de Regeln, so, as de in den Talmud in stunnen, wat togänglicher to maken for normole Joden. Ok weer dat nödig, en Antwoort to geven for Situatschonen, wo de Talmud keen Antwoort geven dö. Dor sund denn de eersten schier halachischen Böker vun wurrn.

Eerste halachische Böker

De eersten halachischen Böker weern:

Mischne Tora, schreven dör Maimonides (1135-1204)
Tur (mit vullen Naam „Arba’a Turim“), schreven dör Rabbi Jaakov ben Ascher (1270-1340)
Schulchan Aruch, schreven up de Grundlaag vun den Tur, schreven vun Rabbi Josef Karo (1488-1575). Dat is dat Grundlagen-Gesettbook, as dat vun Joden over de ganze Welt hen bruukt warrt.

Düsse Böker bestoht all ut allerhand Deele mit veel dusend Sieten. Se hefft en vullstännige Oversicht over all Facetten vun de Halacha geven. Maimonides in siene Mischne Tora verscheel sik vun de Tur un den Schulchan Aruch dor in, dat he sik ok mit Wetten befaten dö, de vun den Opperdeenst in den Tempel hanneln döen, wieldes de annern Böker blot man de Gesette behanneln döen, de to de Tied nödig weern. De Tempel weer dormols al mehr as dusend Johre in’n Dutt un de Gesette, de sik dor mit befaten döen, sund denn dor nich behannelt wurrn.

Wat in de Halacha besnackt warrt

Saken, de in de Halacha behannelt weert, sünd unner annern:

Tieden vun de Goddesdeenste
De Fraag, wat for'n Arbeit up'n Sabbat verbaden is (Melacha)
Utgliek vun Schaden
Utlehnen un Kredit
Rituell Unreinheit (Menstruatschoon)
Gesette, de sik mit dat Studeern vun de Tora befaten doot.
Wer mutt nich fasten up wecke Fastendage?
Wat for'n Segen warrt over en Eten spraken (Beracha)?
Wonnehr fangt de Troertied an, wenn een sturven is un wonnehr höört se up?
Gesette gegen dat Quälen vun Deerter.
Gesette, de sik mit dat Backen vun Mazzen to'n Passa befaten doot.
Gesette, de sik ut'neensetten doot mit Torarullen (Sefer Tora), wo en verkehrten Bookstaven in steiht oder en Bookstaven nich to lesen is.
Wie stark draff halachischen Wien verdünnt weern, dat he jummers noch as Wien ankeken weern kann?
Wat for Saken draff een mit sik rumslepen an en jöödschen Fierdag (Jom tov)?