Berne
| Wapen/Flagg | Koort | |
|---|---|---|
|
|
| |
| Basisdaten | ||
| ||
| Flach: | 85,2 km² | |
| Inwahners: | 7.082 (31. Dezember 2006) | |
| Inwahnerdicht: | 83,1 Inwahners pro km² | |
| Hööchd: | 6 m över de See | |
| Postleettall: | 27804 | |
| Vörwahl: | 04406 | |
| Geograafsche Laag: | Koordinaten:53° 7′ N, 8° 17′ O53° 7′ N, 8° 17′ O | |
| Grenzen bi OSM: | 532787 
| |
| Gemeenslötel: | 03 4 61 001 | |
| Öörd in de Gemeen: | 34 Oortsdelen | |
| Börgermeester: | opstunns nümms (August 2009) | |
| Websteed: | www.berne.de | |
|
Koort Kreis 
 | ||
Berne is en Fluss, en Karkdörp un ene Gemeende in dat ole Stedingen an de Westsiet van de Unnerwerser. De Oort Berne höört to den Landkreis Wersermasch. De Fluss Berne kummt van de Geest un münnt bi den Oort Berne in de Ollen, de twee Kilometer wieter na Noorn in de Hunte münnt. De Hunte münnt kort darna bi Elsfleth in de Werser.
To de Gemeende Berne höört 37 Buurschappen mit tosamen 7250 Inwahners. De Middelpunkt van den Oort Berne is de ole Karkenwurt mit den Breethoff. De Wurt weer al in de vörröömsche Tiet bit 100 n. Chr. dörgahns dicht besiedelt. Of hier in de Tiet darna ok stännig Minschen leevt hefft, dat lett sik nich mit Sekerheit seggen. As in dat 9. un 10. Johrhunnert de Christianiserung to'n Enn kamen weer, wurr up de Wurt ene holten Kapell boot un en Karkhoff anleggt. Wahrschienlich al um 1050, as dat Stedingerland na Plaan besiedelt wurr, wurr de eerste Kark ut Stenen upboot. Se harr en Langschipp un enen mächtigen, hogen Torn. De Arzbischop Gerhard II. verklaar disse Kark as Ketterkark un leet se na de Slacht bi Olenesch 1234 afbreken, wiel he sik dar as Teken van sienen Sieg över de Stedinger ene gröttere Kark boon wull. Van de ole Kark sünd blots de Noordmüür mit dat romaansche Finster un de Torn stahn bleven. De ne'e Kark, de so um 1260 fertig wurr, is ene dreeschippige Hallenkark. Um 1577 muss en neet Gewelve intagen warrn. 1596 bo Meister Lampeler ut Brabant ene Orgel, un van 1634 bit 1647 snitz Ludwig Münstermann den herrlichen Altar un de Kanzel.
In dat Rebeet van de Gemeende Berne gifft dat noch twee annere Karksprengels, Neenhuntorp un Warfleth. De Buurschap Huntorp leeg fröher bi Köterenn un höör to dat Karkspeel Berne. 1261 leet de Abt van dat Klooster St. Pauli in Köterenn ene Kapell boon. In dat 15. Johrhunnert wurr de Buurschap dree Kilometer wieter an de Hunte verleggt un to'n Unnerscheed van dat Dorp Olenhuntorp an de anner Siet van de Hunte as Neenhuntorp betekent. 1489 wurr hier de Marienkark boot un dat Karkspeel Neenhuntorf grünnt. Bi dat Bowark hannelt sik dat um enen eenfachen Saalbo mit spitzbagige Finsters un enen Torn. De Marienkapell in Köterenn is na de Reformationstiet upgeven wurrn.
De Oort Warfleth liggt direkt an de Werser. Al um 1148 geev dat hier ene Kark. Se stund an de Stä, an de laterhen ene ne'e boot wurr. Aver de Diek, de vandagen bit an de Noordmüür ranreekt, leeg fröher en Stück wieter na de Werser to. Up den Karkhoff, de vör den Diekbrook un den Bo van den ne'n Diek noch bi de Kark leeg, wurrn na de Slacht bi Olenesch tosamen mit de fullen Stedingers ok en paar Krüüzfahrers begraven. Dar kunn sik de Paapst nich mit affinnen un he orn an, dat de Kark un de Karkhoff nee weiht weern mussen. De Warflether Kark warrt ok woll Schipperkark nöömt, wiel se van de Schippers, de de Werser up un dal föhrt, all van wieten to sehn is.
De Oort Berne is de Middelpunkt van dat Stedingerland. Na de Slacht bi Olenesch (1234) richt Graaf Otto van Ollnborg hier ene Borg ut Pahl- un Eerdwark up. (De Anlaag is vandagen noch in den Pastoreegaarn to kennen.) Disse Borg schull den Weg van Bremen na Ollnborg sekern, aver de Bremers weern dar nich mit inverstahn, wiel se menen, dat van dar ut över de Berne, de Ollen un de Hunte en Togang to ehren Hannelsweg up de Werser mööglich weer. De Ollnborgers schullen garanteern, dat se de Berneborg nich ut Stenen nee upboon deen. Dar leet Otto sik aver nich up in un besloot, in Demost en fast Huus uptorichten.
Mit den Graaf sienen Umtog na Demost seeg de Tokumst van Berne nich mehr so goot ut, liekers bleev Berne bit in dat 19. Johrhunnert de Middelpunkt van Stedingen. Up den Freethoff, de laterhen Breethoof nömmt wurr, funnen de Synoden un Gerichtsverhanneln statt. De Graaf harr hier ümmer noch 16 Hüüs un en Vörwark, dat allens levern de, wat an den Demoster Hoff nödig weer. De Hüüs stunnen al ümmer dicht binannern, un dat weer de Grund darför, dat 1577 un 1698 Füersbrünsten groten Schaden anrichten. In de Berner Börgerrull, en Gesettbook för den Flecken, sünd darum vele Setten upschreven wurrn, de sik mit dat Verhinnern van Füer befaat.
Berne harr ene van de eersten Scholen in de Graafschup un weer de eenzigste Oort de sik Flecken nömen druff. 1601 schreev Graaf Anton för den Flecken Berne twee Markten ut. De Berner Markt hett sik bit vandagen hooln un is so öller as de Ollnborger Kramermarkt van 1609. De Flecken Berne harr in dat 19. Jahrhunnert siene beste Tiet. In 96 Hüüs weer allens unnerbrocht, wat de Minsch nödig harr. De List van de Institutschonen. Geschäften, Bedrieven un Beropen gifft en Bild van de domalige Arbeitswelt:
- Kark, Pastoree, Synagoge, Amtsverwalten, Amtsgericht, Gemeendeverwalten
- Hauptschool, Börgerschool
- Bahnhoff (1872)
- Dokter, Veehdokter, Tähnendokter, Krankenhuus, Aptheek, Hebammen
- Kapteins, Schipper, Reeder, Töllner, Gröönlandfahrer, Fährmann
- Hotel, Gastweertschappen
- Koopladens, Kolonialwarenladens
- Möhl, Beerbroeree, Branntwienbrenneree
- Timmermann, Müürker, Discher, Maler, Stellmaker
- Böttcher, Garver, Wever
- Bäcker, Slachter, Zigarrnmaker
- Snieder, Schomaker, Hootmaker, Knoopmaker, Putzmaker
- Bookdrucker, Bookbinner, Schriever, Daagblattverlag
- Smitt, Hoofsmitt, Nagelsmitt, Goldsmitt, Uhrmaker, Tinngeter
- Schipp- un Bootsboer.
Uterdem geef dat in de Gemeende noch
- Boots- un Schippswerften, en Saagwark, ene Tegelee, Möhlen un ene Traankakeree.
1879 wurrn dat Amt un dat Amtsgericht na Elsfleth verleggt. Sietdem hett sik de Oort Berne nich wieter rutmaakt. De meisten Handwarksbedrieven mussen in de neegsten Jahrteihnten dichtmaken oder Konkurs anmelln. Blots an de Werser kunnen sik de Boots- un Schippswerften mit de Tiet in grote Bedrieven verwanneln. Wecke darvan sünd in de lesten veertig Jahren wedder slaten wurrn, wiel gegen de utlannsche Konkurrenz nich antokamen weer un kiene Updrääg mehr kemen.
Bi den Torüchgang van de Weertschap is dat to verstahn, dat de Upswung, de na den tweeten Weltkrieg överall insetten de, in Berne noch lang up sik töven leet. Eerst um 1965 wurrn de eersten neen Hüüs boot. De Inwahners aver funnen hier nich all ene Arbeitsstä un mussen pendeln - na Bremen, Demost, Braak un Ollnborg. In vele Hüüs, in de fröher Arbeit, Hannel un Deensten stattfunnen, is vandagen blots noch 'ne Wahnung unnerbrocht. Dat Eenzige, wat nich afritt, is de gräsig lute Auto- un Lastwagenverkehr, de sik dör de lange Straat hendörquäält, so dat de Footgängers up de smalen Börgerstiegen faken in böse Bedrängnis kaamt. Al vör den tweeten Weltkrieg funnen de Politikers dat för nödig, ene Umgahstraat to boon, un um 1975 weern de Plaans so goot as afslaten, aver nu fehl dat an Geld, un wecke Lüüd verstunnen dat, Inspraak gegen den Bo intoleggen, un so is Berne bit vandagen dat Nadelöör van de Wersermarsch bleven.
Literatur
[ännern | Bornkood ännern]- Gerold Meiners: Stedingen und die Stedinger. Bremen 1987, ISBN 3-920699-85-8
