Arp Schnitger

Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Arp Schnittger.

Arp Schnitger (* 2. Juli 1648 in Schmalenfleth; ünner de Eer bröcht an’n 28. Juli 1719 in Neefeld) weer een vun de best beropen Orgelbomeesters vun sien Tiet. He hett de norddüütsche Barockorgel up ehr Hööchte bröcht.

Leben

Herkamen

Arp Schnitger stamm vun en goot beropen Discherfamilie af. Düsse Familie leev öber vele Generatschonen in Schmalenfleth bi Braak an de ünnere Werser. Arp Schnitger sien Vadder, de Dischermeester weer, hett in de Karken ümto de Orgeln wedder herstellt, wenn dor en beten wat tweigahn weer.

Kinnertiet un Jöögd

Dat is nich ganz genau bekannt, wannehr Arp Schnitger baren is. Döfft wurrn is he an’n 9. Juli 1648 in de Kark vun Golzwarden. Schnitger hett fief Süstern un Bröder harrt. 1662 füng he ene Lehr in de Discheree van sienen Vadder an. Darbi harr he ok al de Gelägenheit, sik bi Reparatuurarbeiden mit Orgelbo to befaten. As he 18 Jahr oolt weer güng he up Tippelee as en Dischergesell. Mit sien Handwark keem he wunnerbar torecht, man he harr dat ok bannig mit de Musik.

Orgelbo

In Glückstadt an de ünnere Elv hett he nah de Tippelee fiev Jahr Orgelbo lehrt. Sien Lehrmeester weer Berendt Huß, en Verwandten vun em. An de Lehr hett he noch en Gesellentiet anslaten, meisttiets in Noorddüütschland. An’n Enn vun düsse Tiet hett he de grote Karkenorgel in St. Cosmae in Stood fardigmaakt. Sien Lehrmeester harr dor mit anfungen, man denn weer he sturben un so kröön Schnitger düssen Afsnitt vun sien Leben mit düsse Arbeit. Vunwegen dat sien Meester nu dood weer, hett he de Warkstäe in Stood, toeerst in’n Updrag vun de Wittfro Huß, fudder bedreben. Dor weer he 29 Jahre oolt.

Arbeit

Hoff vun Arp Schnitger in Hamborg-Neefeld, umbot ±1900

Schild an 'n Schnitgerhoff

Dat hett sik gau rümsnackt, wat he vun’n verstännigen un leifigen Handwarker un Künstler weer. Toeerst hett he Updrääg vun ümto kregen, man dat duur nich lang, denn fragen se ok ut Bremen, Veern un Hamborg bi em an. Vun 1677 bit 1682 hett Schnittger in sien Warkstäe in Stood arbeit, man denn is he nah Hamborg umtagen. Dor hett he den Börgereed swaren un is Vullbörger vun de Hansestadt wurrn. Sien eersten groten Updrag kreeg he vun’n Karkenvörstand vun de St.-Nikolai-Kark. Dor hett he een Orgel mit 67 Registers, veer Manualen, Pedal un mehr as 4.000 Piepen för boot. De gröttste Piep weer dat C öber 32 Foot, dat weeg 860 Pund. Düsse Orgel is 1842 bi’n groten Brand vun Hamborg in Dutt gahn. Man hüdigendags gifft dat jümmers noch de Orgel, de he 1693 för de St.-Jakobi-Karken in Hamborg boot hett. Düsse Orgel hett 60 Registers, veer Manualen un Pedal. Dat warrt seggt, dat is de gröttste historisch Orgel vun de Welt. Goot beropen Orgelboers un Komponisten ut de ganze Welt hefft sik dat nich nehmen laten, enen Besöök bi düsse Hamborger Arp-Schnitger-Orgel to maken. Ünner annern sünd Dieterich Buxtehude, Georg Friedrich Händel un Johann Sebastian Bach ok dor ween.

Schnitger kreeg nu Updrääg ut den ganzen Nordwesten vun Düütschland un ok noch ut England, Russland, Spanien un Portugal. In dat Jahr 1699 hett Schnitger de Privilegien för den Orgelbo in de Grafschup Ollnborg un Demmost kregen un ok för de Hartogdömer Bremen un Veern. 1708 is he ok noch Orgelboer vun den Hoff vun Preußen wurrn.

Familie

Schnitger weer mit de Hamborger Koopmannsdochter Gertrud Otte verheiraat. De stünn sik goot. Vun 1705 af an hett Schnitger up den Hoff vun siene Swiegeröllern en twete Orgelwarkstäe ünnerholen. Dat weer de Orgelmakerhoff. Mit siene eerste Fro hett he söss Kinner harrt. De veer Söhns hefft den Vadder sien Beroop annahmen, man bloß twee vun jem hefft jem ehren bekannten Vadder öberleevt un sien Arbeit wiedermaakt. Franz Caspar Schnitger hett nah Arp Schnitger sienen Dood in de Nedderlannen arbeit un, ünner annern, in Meppel, Alkmaar un Zwolle bedüdend Orgeln boot, de hüdigendags noch dor sünd. Schnitger siene eerste Fro is 1707 sturben. In dat Jahr 1713 hett he sik to’n tweten Maal verheiraat mit Anna Elisabeth Koch. Dat weer de Wittfro vun en Orgelspeler.

Dood

Arp Schnitger sien Gräffnis is in dat Gräffnisbook vun de Neefelder Karkengemeende bi’n 28. Juli 1719 inschreben. De Dag vun sienen Dood is nich bekannt. Sturben is he woll nich in Neefeld, man in Itzehoe. Dor hett he vun 1715 af an een Orgel mit 43 Registers un dree Manualen boot. Schnitger sien Graff in’n Footbodden vun de Neefelder Karken is 1971 wedder funnen wurrn. Hüdigendags liggt dor een slicht Steenplatten öber.

Wark

Man mutt sik wunnern, dat de Mester in de korte Tiet bit 1719 an 169 Orgeln arbeiden, 18 grote Orgeln, 42 middlere un 34 lütte Orgeln boon kunn. Darbi leet he sik faken blots siene Unkosten utbetahlen un arbeid „rein to Gotts Ehr“.

Vele van siene Kunstwarken sünd vandagen nich mehr dar. Se sünd nich överall richtig behannelt un pleegt woorn un darum bit up wenige Utnahmen vergammelt un vergahn. So wat bi 15 Stück sünd noch in’n Noorden von’t Ollnborger Land un Oostfreesland vörhannen. As besunners kostbaar gellt de Orgeln in Gannerkesee un in Deesdorp an de Werser. De Deesdorper Orgel hett 320 Rieksdaler kost.

Siene Schöler hefft sien Wark in Noord- un Middeldüütschland, in de Nedderlannen un in Skandinavien fudder maakt. An düsse Stäe schööt bloß Christian Vater (Hannober), Erasmus Bielefeldt (Stood), Johann Dietrich Busch (Itzehoe) un Johann Gottfried Rohlfs (Esens) nömmt weern.

Orgeln vun Arp Schnitger, de hüde noch dor sünd

Orgeln vun Arp Schnitger, de in een Tostand sünd, dat een dor vun seggen kann: Arp Schnitger hett se maakt, gifft dat hüdigendags in:

röm. Tall = Tallen vun de Manualen

P = selfstandig Pedal

p = anhangen Pedal

arab. Tall = Tallen vun de klingende Register

Johr	Stad	Kark	Bild	Grötte	Register	Informatschoon
1668-75/88	Stood	St. Cosmae et Damiani		III/P	42	Kasten, Prospekt un 35 Register (8 deelwies) erhollen
1677-79	Bülkau (Neddersassen bi Otterndörp)	St. Johannes de Döper		I	10 (ca.)	Kasten un Prospekt erhollen; hüüt II/P/22
1678-79/1709	Jörk	St. Matthias		III/P	35	Kasten un Prospekt erhollen (1709); hüüt II/P/22
1680	Cappel	St. Peter un Paul		II/P	30	Kasten, Prospekt un 18 Register vun Schnitger erhollen; 10 anner ole Register vun Schnitger övernommen
1678-82	Oederquart	St. Johannis		III/p	28	Kasten un Prospekt erhollen; hüüt II/P/17
1683	Lüdingworth (Ünnerelv)	St. Jacobi		III/P	35	Kasten, Prospekt un 14 Register vun Schnitger (heel of deelwies) erhollen; veel ole Register vun Schnitger övernommen (de Helft vun all Register)
1684	Elmshorn	Nicolaikark		II/P	23	Kasten erhollen; hüüt III/P/33
1686	Hamborg-Bargstedt	Evangeelsche Kark		I	8	Kasten un 2-3 Register vun Schnitger erhollen
1685-87	Steenkark (Ool Land bi Hamborg)	St. Nicolai et Martini		II/P	28	Kasten, Prospekt, 13 Register, 8 anner deelwies erhollen
1687	Blankenhagen (Mekelnborg)	Dörpskark		II/p	12	Kasten un 4-5 Register vun Schnitger erhollen
1683-88	Hamborg-Neefeld	St. Pankratius		II/P	34	Kasten, Prospekt un 18 Register erhollen
1688	Mittelskark	St. Bartholomäus		II/p	22	6-8 Register vun Schnitger erhollen; hüüt II/P/32
1688-90	Hollern (Ool Land bi Hamborg)	St. Mauritius		II/P	24	Kasten, Prospekt un 13 Register (heel of deelwies) erhollen
1686-88/91-92	Nörden (Oostfreesland)	St. Ludgeri		III/P	46	Kasten un 13 Register vun Schnitger erhollen; 8 anner ole Register vun Schnitger övernommen → Örgel vun de Ludgerikark Nörden
1691-92	Grunneng (Nedderlannen)	Martinikerk		III/P	39	Pedal-Kasten, Prospekt un 6 Register vun Schnitger erhollen; anner ole Register vun Schnitger övernommen; hüüt III/P/52
1689-93	Hamborg	St. Jacobi		IV/P	60	43 Register (heel of deelwiese) erhollen; verscheden ole Register vun Schnitger overnomen
1693	Grunneng (Nedderlannen)	Pelstergasthuiskerk		II/p	20	Kasten un 2 Register (7 deelwies) erhollen
1693	Eutin	Slottkapell		II/P	23 (ca.)	Kasten erhollen; hüüt I/9
1693-94	Grasbarg (bi Bremen)	Luthersche Dörpskark		II/P	21	Kasten un 14 Register erhollen
1695-96	Noordbroek (Nedderlannen, Provinz Grunneng)	Hervormde Kerk		II/P	20	Kasten un 10-11 Register erhollen; hüüt II/P/24
1695-96	Harkstede (Nedderlannen)	Hervormde Kerk		I	7	Kasten, Prospekt un 5 Register erhollen; hüüt I/p/9 (10)
1696-97	Peize (Nedderlannen, Prov. Drenthe)	Hervormde Kerk		II/P	22	Kasten, Prospekt un 4-6 Register vun Schnitger erhollen; anner ole Register vun Schnitger övernommen
1697-98	Deesdorp (Unnerwerser)	St. Laurentius		II/p	12	Manual-Kasten un 10 Register; hüüt II/P/18
1697-98	Golzwarden	St. Bartholomäus		II/P	20	Kasten erhollen; hüüt II/P/22
1698	Struckhusen	St. Johannes		II/p	12	Hauptwark-Kasten un 2 Register erhollen; hüüt II/P/15
1698	Nieuw Scheemda (Nedderlannen, Provinz Grunneng)	Hervormde Kerk		I/p	8	Kasten un 4-6 Register erhollen
1696-99	Mensingeweer (Nedderlannen, Provinz Grunneng)	Hervormde Kerk		I	8	Kasten, Prospekt un 6 Register erhollen; hüüt I/p/9
1699	Gannersee (Neddersassen)	St. Cyprian un Cornelius		II/p	16	Kasten, Prospekt un 9 Register erhollen; hüüt II/P/22
1700-01	Uithuizen (Nedderlannen, Provinz Grunneng)	Hervormde Kerk		II/P	28	Kasten, 18 Register ganz un 3 anner deelwies erhollen
1701	Maia (bi Porto, Portugal)	Klosterkark San Salvador		II	12	Kasten un 11 Register erhollen
1701	Mariana (Brasilien)	Kathedraal		II/p	18	Kasten, Prospekt, 14 Register (heel of deelwiese) vun Schnitger erhollen; villicht door Schnitger sien Mitarbeider Heinrich Hullenkampf opstellt
1699-1702	Clausthal-Zellerfeld	St. Salvatoris		III/P	55	Kasten erhollen; hüüt II/P/29
1702	Eestbrügg	St. Martin		II/P	34	Kasten erhollen
1702	Grunneng (Nedderlannen)	Der Aa-Kerk		III/P	32	Kasten, Prospekt un ca. 13 Register vun Schnitger erhollen; 10 anner ole Register vun Schnitger övernommen; hüüt III/P/40
1704	Eenum (Nedderlannen, Provinz Grunneng)	Hervormde Kerk		I	10	Kasten, Prospekt un 4-6 Register erhollen; hüüt I/p/10
1704	Godlinze (Nedderlannen, Provinz Grunneng)	Hervormde Kerk		II/p(?)	16	Kasten, Prospekt un 8-9 Register erhollen; hüüt I/p/12
1705	Accum	St. Willehad		II/P	16	Kasten erhollen
1707-08	Lenzen	St. Katharinen		II/P	27	Kasten deelwies un 2-3 Register erhollen
1707-08	Hamborg-Ossenwarder	St. Pankratius		II/P	30	Kasten, Prospekt un 5-11 Register erhollen
1709-10	Weener (Rheiderland in Oostfreesland)	St.-Georgskark		II/p	22	Kasten un 6 Register erhollen; hüüt II/P/29
1710-11	Pellworm (Noordfreesland)	Ole Kark		II/P	24	Kasten un 11 Register (heel of deelwies) erhollen
1710-11	Sneek/Snits (Nedderlannen, Prov. Freesland)	Martinikerk		III/P	36	Kasten, Prospekt un 10 Register (heel of deelwies) erhollen
1711	Ferwert	Hervormde Kerk		II/P	26	5 Register vun Schnitger erhollen
1710-13	Abbusen	St. Laurentius		II/P	24	Kasten un Prospekt erhollen
1715-16	Faro (Portugal)	Kathedraal		II	22	villicht door Schnitgers Mitarbeider Heinrich Hullenkampf opstellt
1714-16	Rendsborg	Christuskark		II/P	29	Kasten un 4 Register erhollen; hüüt IV/P/51
1715-19	Itzehoe	St. Laurentii		III/P	43	Kasten un Prospekt erhollen; hüüt IV/P/58
1719-21	Zwolle (Nedderlannen, Provinz Oaveriessel)	Michaelskark		IV/P	64	To’n groten Deel vun sien Söhn Franz Caspar Schnitger) un Johann Georg Schnitger baut; Kasten un Grootdeel vun de Register vun Schnitger erhollen

Böker öber Schnitger

• Cornelius H. Edskes, Harald Vogel: Arp Schnitger und sein Werk.Hauschild, Bremen 2009, ISBN 978-3-89757-326-0.
• Gustav Fock: Arp Schnitger und seine Schule. Ein Beitrag zur Geschichte des Orgelbaues im Nord- und Ostseeküstengebiet. Bärenreiter, Kassel 1974, ISBN 3-7618-0261-7 (grundleggen)
• Peggy Kelley Reinburg: Arp Schnitger, organ builder. Catalyst for the centuries. Indiana University Press, Bloomington 1982, ISBN 0-253-30927-1
• Albrecht Schneider, Richard von Busch, Lüder Schmidt: Klanganalysen an Arp Schnitger-Orgeln. In: 'Critica musica'. Studien zum 17. und 18. Jahrhundert. Festschrift für Hans-Joachim Marx. Stuttgart, Weimar: Metzeler 2001, S. 174-192.
• Stef Tuinstra: Arp Schnitger - auf der Suche nach dem authentischen Klang. In: Basler Jahrbuch für historische Musikpraxis. 22/1998. Amadeus Verlag, Winterthur 1999, S. 157-178.

Up Platt is nix öber Arp Schnitger rutkamen.

Musik vun Schnitger siene Orgeln

• Arp Schnitger auf Reisen, Werke von J.S.Bach, G.Böhm, V.Lübeck, F.Sweelinck und D.Buxtehude - Uwe Droszella, Orgel - ES-DUR ES 2011
• Arp-Schnitger Gesellschaft e.V. (Hg.): Arp Schnitger in Niedersachsen. Deppelt: Musikproduktion Dabringhaus und Grimm 2002, 2 CDs. (All Schnitger-Orgeln in Neddersassen, vörstellt vun een internationaal Team vun junge Orgelspelers unner dat künstlerisch Leit vun Harald Vogel)
• Stichting Groningen Orgelland (Hg.): Arp Schnitger in Nederland. Groningen (NL): Stichting Groningen Orgelland 2003, 2 CDs. (All Schnitger-Orgeln ut de Nedderlannen, vörstellt vun de Orgelspelers V. van Laar, L. Lub, J. de Vries und S. de Vries unner dat künstlerisch Leit vun Cor H. Edskes)

Weblinks

• Websteed över Arp Schnitger (hoochdüütsch)
• Schnitgerorgel HH-Neefeld (hoochdüütsch)
• Siet mit Kaart vun all Orgeln (hoochdüütsch)